Mario Draghi, prezes EBC (Fot. OF/KM)
Komentatorzy łączą decyzję EBC o poszerzeniu puli zabezpieczeń uznawanych za wystarczające, z obniżeniem ratingu hiszpańskich banków. Rozluźnienie kryteriów pozwoli bankom hiszpańskim, mającym w swym portfelu znaczny udział kredytów mieszkaniowych lub papierów wartościowych zabezpieczonych tymi kredytami, zwiększyć płynność i poszerzyć akcję kredytową. Bank centralny Hiszpanii szacuje, że nieregularne kredyty w bankach hiszpańskich sięgają 150 mld euro.
Ale krok EBC oznacza także, że w portfelu banków centralnych Eurosystemu zwiększy się udział źle zabezpieczonych i być może niespłacalnych kredytów. Bilans Eurosystemu pod koniec maja b.r. wyniósł 2,98 bln euro. W ciągu roku (od maja 2011 r.) powiększył się o 57 proc. Według niektórych komentatorów złagodzenie kryteriów dopuszczalnych zabezpieczeń, a co za tym idzie rozszerzenie ich listy, może być wstępem do kolejnej akcji udostępniania bankom długoterminowego finansowania, w celu poprawienia ich płynności oraz obniżenia stóp procentowych.
Zgodnie z artykułem 18 statutu Europejskiego Banku Centralnego wszystkie operacje Eurosystemu, zasilające banki komercyjne w płynność, opierają się na aktywach zabezpieczających dostarczonych przez kontrahentów w formie przeniesienia własności aktywów lub w formie zastawu, cesji na zabezpieczenie oraz innego zabezpieczenia ustanowionego na danych aktywach. Z tego względu, określenie warunków, na jakich aktywa mogą być dopuszczone jako zastaw ma zasadnicze znaczenie zarówno dla płynności banków komercyjnych, jak i dla jakości aktywów Eurosystemu.
EBC ma bardziej konserwatywne zasady niż Rezerwa Federalna USA. Do jesieni 2008 r. ściśle ich przestrzegano. Według tych reguł banki komercyjne powinny finansować się na rynku , a poziom płynności ma regulować rynek międzybankowy. Zgodnie ze statutem, EBC nie może finansować długu państw i instytucji publicznych.
Mający duży wpływ na politykę pieniężną EBC niemieccy politycy i finansiści przestrzegali, że zakup obligacji rządowych byłby niewskazany ze względów prawnych, politycznych i ekonomicznych. Stanowiłby naruszenie przepisów Traktatu z Maastricht, zakazujących monetyzacji długu publicznego. W dodatku finansowanie długu publicznego przez bank centralny mogłoby zachęcić rządy do mniej oszczędnej polityki budżetowej i prowadziło do dezorganizacji rynków finansowych.
Ale po upadku banku Lehman Brothers i wybuchu światowego kryzysu finansowego Europejski Bank Centralny, krok po kroku, rozluźniał zasady udzielania kredytów bankom komercyjnym i rządom. Starał się interweniować, nie łamiąc jednak, narzuconych Traktatami Europejskimi, przepisów, które zabraniają bezpośredniego finansowania długu publicznego, by nie wywoływać konfliktu politycznego w Unii Europejskiej. Swoje działania określa jako formę polityki pieniężnej, a nie ingerencję na rynkach finansowych lub bezpośrednie finansowanie długu publicznego.
Interwencje te wywoływały krytykę z obu stron – zwolenników konserwatywnej polityki i zwolenników masowej interwencji, dla rozładowanie problemu długów państw, nawet za cenę przejściowej inflacji.
Od jesieni 2008 r., Europejski Bank Centralny wraz z centralnymi bankami krajowymi strefy euro przeprowadził kilka akcji, mających na celu poprawę płynności europejskich banków.
7 maja 2009 r. ECB ogłosił program zakupu zabezpieczonych obligacji (The Covered Bond Purchase Programme – CBPP). Pierwszy CBPP trwał od lipca 2009 do czerwca 2010 r. W tym czasie ECB zakupił zabezpieczone obligacje wartości 60 mld euro. W listopadzie 2011 r. rozpoczął się drugi CBPP2, który ma trwać do października 2012 r. W tym okresie Eurosystem zamierza zakupić obligacje wartości 40 mld euro. Celem operacji jest:
– przyspieszenie spadku terminowych stóp procentowych na rynku pieniężnym;
– złagodzenie warunków finansowania dla instytucji kredytowych i przedsiębiorstw;
– zachęcenie instytucji i banków do akcji kredytowej;
– poprawa płynności na rynku niepublicznych, dłużnych papierów wartościowych.
Zabezpieczone obligacje to aktywa kwalifikowane na potrzeby operacji polityki pieniężnej. Zgodnie z wytycznymi EBC z 2007 r. są denominowane w euro, wyemitowały je instytucje zarejestrowane w strefie euro, i w strefie euro są utrzymywane oraz rozliczane.
Obligacje te powinny spełniać warunki określone dyrektywą unijną UCITS („Przedsięwzięcie zbiorowego inwestowania w zbywalne papiery wartościowe”) lub być instrumentami strukturyzowanymi, zabezpieczonymi obligacjami, które w samodzielnej ocenie danego banku centralnego Eurosystemu posiadają podobne środki zabezpieczające, jak obligacje zgodne z dyrektywą UCITS.
Minimalna wielkość każdej emisji zabezpieczonych obligacji wynosi 500 mln euro. Bank centralny może zgodzić się na mniejszą emisję, ale nie niższą niż 100 mln euro.
W programie CBPP obligacje zabezpieczone muszą mieć rating co najmniej AA lub jego odpowiednik, przyznany przez jedną z wiodących agencji ratingowych.
Rynek tzw. obligacji pokrytych jest najważniejszym segmentem prywatnego rynku papierów wartościowych. Przed kryzysem finansowym obligacje te były głównym źródłem finansowania dla banków strefy euro. W końcu 2008 r. na rynku znajdowały się obligacje zabezpieczone wartości ponad 2,4 bln euro.
Podstawowa różnica między obligacjami zabezpieczonymi, a innymi instrumentami finansowymi (np. obligacjami zabezpieczonymi aktywami) polega na tym, że te ostatnie są przenoszone przez banki do specjalnych wehikułów inwestycyjnych (SIV) i nie są uwidocznione w bilansie banku. Tymczasem obligacje zabezpieczone pozostają w bilansie, przez co są uważane za najmniej ryzykowne.
14 maja 2010 r. EBC zapowiedział Program Rynków Papierów Wartościowych, w ramach którego centralne banki krajowe strefy euro nabyły obligacje rządowe.
Program przewidywał, że EBC i krajowe banki centralne strefy euro mogą realizować bezwarunkowe transakcje interwencyjne na rynkach publicznych i prywatnych dłużnych papierów wartościowych strefy euro, w proporcji do swych udziałów procentowych w subskrypcji kapitału EBC. O zakresie interwencji decyduje Rada Prezesów Eurosystemu ( w jej skład wchodzą: sześcioosobowy zarząd EBC oraz prezesi banków centralnych wszystkich 17 krajów strefy euro).
Decyzja ta upolityczniła EBC, gdyż obligacje nie musiały już mieć odpowiedniego ratingu. Zakup obligacji skarbowych został uzależniony jedynie od deklaracji rządu danego państwa ze strefy euro, iż „podejmie wszelkie działania konieczne do osiągnięcia celów budżetowych w roku bieżącym i latach następnych, zgodnie z procedurami nadmiernego deficytu”. Od rządów niektórych państw członkowskich wymaga się dodatkowych zobowiązań, dotyczących przyspieszenia konsolidacji fiskalnej i zapewnienia trwałej stabilizacji finansów publicznych.
Innymi słowy EBC kupując obligacje skarbowe zaczął oceniać każdy przypadek kraju strefy euro osobno, uznając deklaracje rządów za wystarczającą gwarancję wiarygodności nabywanych aktywów.
W statystykach EBC zakup rządowych obligacji figuruje jako „Zasoby papierów wartościowych na potrzeby polityki pieniężnej”. W czerwcu 2012 r. pozycja ta wynosiła 281,2 mld euro.
W 2007 r. EBC wprowadził wspólną listę zabezpieczeń dla kredytów udzielanych przez krajowe banki centralne strefy euro. Zezwolił jednak, by 7 z 17 banków Eurosystemu mogło ustalać własne kryteria dopuszczalnych zabezpieczeń. Musiały być jednak one zaaprobowane przez Radę Prezesów EBC.
W sierpniu EBC planuje przegląd puli zabezpieczeń. Niektórzy analitycy (np. z Credit Suisse) wyrażają obawy, że pozostawienie bankom centralnym Eurosystemu pewnej swobody ustalania kryteriów zabezpieczeń mogło doprowadzić do niespójności.
15 października 2008 r. Rada Prezesów EBC określiła kolejną listę zabezpieczeń, tym razem dla kredytów udzielanych bankom komercyjnym strefy euro. Po upadku Lehman Brothers rynek międzybankowy praktycznie zamarł, więc kredyty z Eurosystemu miały poprawić płynność banków. Następujące aktywa mogły stać się zabezpieczeniem dla kredytów EBC:
– rynkowe instrumenty dłużne, denominowane w dolarach, funtach brytyjskich i japońskich jenach, emitowane w strefie euro. Przy transakcji kredytowej, wartość tych instrumentów miała być redukowana o 8 proc. ;
– nominowane w euro papiery korporacyjne, podlegające prawu brytyjskiemu;
– instrumenty dłużne, emitowane przez instytucje kredytowe, którymi handluje się na nieregulowanych rynkach, w tym CDSy. Dla tej kategorii aktywów redukcja wartości (haircut) wynosiła 5 proc.;
– podporządkowane instrumenty dłużne, mające odpowiednie gwarancje. Haircut od 10 do 15 proc. wartości;
– depozyty bankowe o stałym oprocentowaniu.
Zarządzający systemem europejskich banków centralnych obniżyli też próg ratingowy dla aktywów, które miały stanowić zabezpieczenie kredytów – z A- do BBB-, z wyjątkiem papierów zabezpieczonych aktywami. Redukcja wartości dla aktywów mających rating BBB- wynosiła 5 proc. Zasady te miały obowiązywać do końca 2009 r.
Określana przez EBC lista zabezpieczeń była kilka razy zmieniana. Zwykle poszerzana, choć zdarzały się też sytuacje, gdy EBC wycofywał niektóre pozycje.
Ogłoszenie przez EBC dwu tur operacji Long Term Refinancing Operation (LTRO), w celu poprawy płynności banków i obniżki rentowności obligacji rządowych, stworzyło potrzebę dalszego rozszerzenia puli zabezpieczeń. Inaczej banki nie mogłyby w pełni skorzystać z udostępnionych kredytów.
8 grudnia 2011 r. EBC wydał komunikat, w którym określał warunki udzielania kredytów w ramach 3-letniego LTRO.
– Aby zwiększyć dostępność zabezpieczeń postanowił obniżyć próg ratingu dla niektórych papierów wartościowych zabezpieczonych aktywami (ABS).
– Dopuścił do puli zabezpieczeń także ABS-y posiadające w momencie emisji, i przez cały czas jej trwania, rating co najmniej A. ABS-y te mogą być wsparte na kredytach hipotecznych i kredytach dla małych i średnich przedsiębiorstw. Bankom, biorącym kredyty w ramach LTRO, zmniejszono stopę rezerw z 2 do 1 proc., począwszy od 18 stycznia 2012 r.
– Zezwolił krajowym bankom centralnym Eurosystemu na akceptowanie bankowych kredytów jako zabezpieczenia dla kredytu LTRO. Rozwiązanie jest przejściowe, ale do kiedy – nie poinformowano.
W grudniu 2011 r. EBC udostępnił bankom komercyjnym 3-letnie kredyty wartości 489191 mln euro, a w końcu lutego 2012 r. dodatkowo kredyty wartości 529531 mln euro. Oprocentowanie stałe wynosi 1 proc. Banki mają prawo wycofać się z umowy po roku. W pierwszej turze LTRO udział wzięły 523 banki, w drugiej – 800.
Najnowsza decyzja, z 20 czerwca, oznacza dalsze poszerzenie puli zabezpieczeń dla kredytów, udzielanych przez banki centralne Eurosystemu. Mogą nimi być :
– kredyty samochodowe, umowy leasingowe, kredyty konsumpcyjne i instrumenty finansowe zabezpieczone komercyjnymi kredytami hipotecznymi, które w momencie emisji miały rating co najmniej A w zharmonizowanej skali kredytowej Eurosystemu. Wartość tych aktywów będzie zredukowana (haircut) o 16 proc.;
– papiery wartościowe zabezpieczone hipotecznymi kredytami mieszkaniowymi, papiery zabezpieczone kredytami dla małych i średnich przedsiębiorstw, kredytami samochodowymi lub leasingiem samochodowym, a także kredytami konsumenckimi, które mają w momencie emisji, a także później, rating co najmniej BBB. Przy wycenie wartość tych zabezpieczeń będzie podlegać redukcji o 26 proc. Komercyjne kredyty hipoteczne mające rating BBB będą podlegać redukcji wartości o 32 proc.
Rating BBB oznacza jeden stopień ponad ocenę papierów „śmieciowych”. W agencji Moody’s jest to Baa3 , w Standard&Poors i Fitch – BBB-, a w DBRS – BBB.
Rozluźnienie zasad, na jakich udzielane są kredyty z eurosystemu i uznanie instrumentów nie notowanych na rynku (np. kredytów bankowych) za wystarczające zabezpieczenie, pozwoliło zaabsorbować zaoferowane przez EBC refinansowanie. Dopuściło do operacji LTRO także banki średniej wielkości, nie posiadające wystarczających zabezpieczeń wycenianych rynkowo.
Duża część pożyczonych z EBC środków została przeznaczona na zakup obligacji rządowych. Dlatego LTRO pośrednio oznaczały finansowanie przez eurosystem długu państw. Efektem było czasowe obniżenie rentowności obligacji, w krajach zagrożonych kryzysem.
Po pierwszym LTRO rentowność 10-letnich obligacji włoskich spadła z 7,2 do 5,8 proc., hiszpańskich z 6,6 do 5,4 proc., portugalskich z 12 do 11 proc.
Po drugiej turze refinansowania, rentowność włoskich 10-latek rządowych spadła z 5,8 do 4,8 proc., hiszpańskich z 5,5 do 5 proc., portugalskich z 17 do 11 proc. Ale efekt był (przynajmniej dla wieloletnich papierów dłużnych) krótkotrwały. Pod koniec czerwca 10-latki włoskie znowu miały rentowność 5,79, hiszpańskie nawet 6,33 proc., a portugalskie 10,16 proc.
Poprzez kolejne operacje LTRO i dalsze łagodzenie kryteriów, według których aktywa uznawane są za nadające się na zabezpieczenie kredytów z EBC, Eurosystem może niemal nieograniczenie zwiększać płynność banków. Ale nie rozwiązuje to podstawowego problemu, który jest przyczyną kryzysu – nadmiernego zadłużenia i złej struktury aktywów w wielu bankach.
W ostatnich miesiącach ceny ropy naftowej utrzymywały się w relatywnie wąskim przedziale wahań. Główne czynniki wpływające na rynek tego strategicznego surowca to eskalacja działań wojennych w kilku regionach świata oraz polityka krajów OPEC.
W styczniu 2020 roku Wielka Brytania formalnie opuściła Unię Europejską. Oczekiwane korzyści z brexitu, poza odzyskaniem suwerenności w zakresie kształtowania prawa i zewnętrznych relacji gospodarczych, jednak się nie zmaterializowały. Widoczny jest natomiast spadek wydajności i konkurencyjności brytyjskiej gospodarki, co wpływa także na kondycję rynku pracy.
