Coraz starsze ręce do pracy

Z długoterminowych trendów demograficznych już dziś można odczytać, w których krajach narastać będzie nierównowaga pomiędzy liczbą osób, które będą albo za młode aby już się zatrudnić, albo będą mogły przestać już pracować ze względu na osiągnięty wiek emerytalny, w relacji do liczby osób znajdujących się wieku produkcyjnym (od 20 do 64 lat). W krajach tych wzrastać będą wyzwania dla rynków pracy oraz dla systemów zabezpieczenia społecznego.

Problemów uniknąć się nie da, ale można próbować je trochę złagodzić prowadząc zawczasu odpowiednią politykę społeczną. Powinna ona zmierzać do aktywizowania do pracy osób nie pracujących, w tym także tych, które już osiągnęły wiek emerytalny.

Zwraca na to uwagę opublikowany tuż przed końcem 2018 r. przez OECD raport Working Better with Age: Japan, w ramach poświęconego kwestii starzenia się społeczeństw cyklu Ageing and Employment Policies. Raport koncentruje się na najbardziej zagrożonym pod tym względem społeczeństwie Japonii, ale dostarcza przy okazji sporo uwag dotyczących i innych krajów. Pomaga też porównać sytuację w Polsce z perspektywami w innych krajach.

W Japonii już obecnie (dane z 2017 r.) liczba osób w wieku poprodukcyjnym przekracza połowę populacji znajdującej się w wieku produkcyjnym. W najbliższych dziesięcioleciach udział ten będzie się znacząco powiększać, osiągając w 2050 r. relację bliską 79 proc. Można będzie temu przeciwdziałać, tworząc w przedsiębiorstwach i w instytucjach warunki zachęcające do pracy przez osoby starsze (m. in elastyczny czas pracy, lepsze warunki socjalne, korzyści finansowe).

Będzie to o tyle utrudnione, że już dziś znaczna część pracowników japońskich, pomimo osiągnięcia długiego stażu pracy, nadal jeszcze pracuje. Aktywnych zawodowo jest aż 56,5 proc. Japończyków w wieku od 65 do 69 lat i aż 35 proc. tych, którzy są już w wieku od 70 do 74 lat. Dane te dotyczą mężczyzn. Kobiety w Japonii mniej pracują, ale różnice nie są bardzo znaczące – nadal pracuje zawodowo aż 54,9 proc. Japonek w wieku od 60 do 64 lat, 35 proc. znajdujących się w wieku od 65 do 69 lat i 21,2 proc. w wieku od 70 do 74 lat.

W Polsce też nas czeka wzrost obciążeń demograficznych.

W obu przypadkach: kobiet i mężczyzn udziały te należą do najwyższych w krajach OECD. Wśród mężczyzn w wieku od 65 do 69 lat wyższy niż w Japonii udział pracujących zawodowo notowany jest jedynie w Meksyku (58,0 proc.), Korei (59,7 proc.), Chile (59,9 proc.) oraz w Islandii (65,5 proc.). Wśród kobiet w wieku od 65 do 69 lat bardziej pracowite od Japonek (w sensie udziału pracujących w tej grupie) są mieszkanki Nowej Zelandii (35,7 proc.), Korei (36,0 proc.) oraz Islandii (39,2 proc.).

Pomimo znaczącego odsetka pracujących nadal Japończyków, wśród tych którzy już osiągnęli wiek emerytalny (zasadniczo wynosi on 65 lat), eksperci OECD zachęcają tamtejsze władze do dalszego przytrzymywania starszych pracowników na rynku pracy. Istotnym argumentem jest szansa podniesienia dzięki temu tzw. stopy zastąpienia, czyli wysokości przyszłych wypłat emerytalnych w stosunku do ostatniego wynagrodzenia. Obecnie, po przepracowaniu 40 lat, stopa ta wynosi 51 proc., znacznie niżej niż w wielu krajach europejskich. Ma to tym większe znaczenie, że w Japonii notuje się wyższy poziom ubóstwa wśród osób w wieku powyżej 65 lat (19,6 proc.) niż przeciętnie w krajach należących do OECD (12,5 proc.).

Nie tylko Japonia będzie zmagać się w najbliższych dziesięcioleciach z problemem starzejącego się społeczeństwa. Może on okazać się trudniejszy w krajach, w których nastąpią wkrótce szybkie zmiany. Nierównowaga demograficzna szczególnie szybko wzrośnie w Korei, gdzie wiek emerytalny wkrótce osiągnie pokolenie wyżu demograficznego po wojnie w latach 50. W 2017 r. udział osób w wieku 65+ w relacji do liczby osób w wieku produkcyjnym wynosił tylko 20,4 proc. Mniej niż w Polsce. Do 2050 r. udział ten wzrośnie aż do 78,4 proc. W nieco wolniejszym, ale również szybkim tempie starzeć się będą w najbliższych dziesięcioleciach także m.in. społeczeństwa Finlandii i Portugalii, gdzie liczba osób w wieku emerytalnym podobnie jak w Japonii i w Korei przekroczy poziom 70 proc. liczby osób w wieku od 20 do 64 lat.

W Polsce, niestety, też nas czeka wzrost – jak się to określa – obciążeń demograficznych. Proporcja liczby osób w wieku 65 i więcej lat w relacji do populacji w wieku od 20 do 64 lat wynosiła w 2017 r. 26,3 proc. – mniej niż średnio w tym czasie w krajach należących do OECD – ale w 2030 r. średnią tę przekroczy, a w 2050 r. wynosić będzie już 59,9 proc. Trend ten można byłoby osłabić, gdyby wzrósł udział liczby pracujących wśród osób zbliżających się do wieku emerytalnego i po jego osiągnięciu. Udział ten jest obecnie bardzo niski. Zawodowo pracuje jedynie 48,4 proc. mężczyzn w wieku od 60 do 64 lat, 16,9 proc. z grupy w wieku od 65 do 69 lat oraz jedynie 7,0 proc. znajdujących się w wieku od 70 do 74 lat. W przypadku Polek udział pracujących zawodowo jest jeszcze niższy: 22,1 proc. z grupy w wieku od 60 do 64 lat, 6,7 proc. w wieku od 65 do 69 lat i jedynie 2,7 proc. w wieku od 70 do 74 lat.

Przedsiębiorcy powinni przekazywać pracownikom wiedzę o kwalifikacjach, jakie będą w przyszłości potrzebne w pracy.

Eksperci OECD rekomendują (uwagi te dotyczą Japonii, ale ich wydźwięk jest uniwersalny) zwrócenie większej uwagi na podnoszenie kwalifikacji starszych pracowników, którzy już obecnie pracują w coraz nowocześniejszym i szybko zmieniającym się otoczeniu. Wymaga to stworzenia sprawnych systemów ustawicznego kształcenia. Równie ważne jest jednak także szersze wykorzystanie doświadczeń starszych pracowników, które nabyli oni dzięki dotychczasowej wieloletniej pracy. Często wymaga to przezwyciężenia stereotypów na temat przydatności starszych osób w pracy.

Japonia ma już sporo doświadczeń w realizacji programów, pomagających osobom starszym w zdobywaniu nowych kwalifikacji i w podejmowaniu pracy (m.in. program Hello Work przede wszystkim dla osób w wieku 65+), ale potrzebne są – zdaniem ekspertów OECD – nowe publiczne i lokalne inicjatywy. Przedsiębiorcy powinni m.in. przekazywać pracownikom wiedzę o kwalifikacjach, jakie będą w przyszłości potrzebne w miejscu pracy, lepiej identyfikować potrzeby szkoleniowe, zachęcać – w tym także finansowo – do zwiększania kompetencji i umiejętności. Dotyczy to zwłaszcza małych firm, w których świadomość przyszłych wyzwań dotyczących pracy jest często o wiele mniejsza niż w przypadku dużych przedsiębiorstw.

>> OECD o pracy starszych pracowników

Zamknij pokaz zdjęć