Autor: Sebastian Stodolak

Dziennikarz, filozof, muzyk, pracuje w Dzienniku Gazecie Prawnej.

Skazani na podziały

Podkarpacie równie bogate, co Mazowsze - chciałoby się napisać, że to możliwe, ale tak nie jest. Całkowite zasypanie rozwojowej przepaści dzielącej bogate i biedne rejony Polski to utopia.
Skazani na podziały

(infografika Darek Gąszczyk)

Podróż samochodem z Warszawy do Rzeszowa. W godzinę docieramy do Radomia nową, świetnie wyprofilowaną drogą dwupasmową. Jeżeli mierzyć w kilometrach, to już ponad jedna trzecia całej trasy. Gdyby droga od Radomia do Rzeszowa była równie dobra, cała podróż trwałaby zaledwie 3 godziny. Nie da się. Już jadąc przez Radom czujemy się, jakbyśmy zboczyli na drogę gruntową, dziurawą, po zimie pełną śladów tysięcy tirów, które przemierzyły ten szlak.

Potem jest trochę lepiej, ale za to wolniej. W korku aż do Ostrowca Świętokrzyskiego, by wiatr we włosach poczuć dopiero za Kolbuszową. W sumie podróż trwa ok. 4,5 godziny.

Różnice w rozwoju infrastruktury drogowej w poszczególnych częściach Polski są olbrzymie. Nowe drogi w Polsce centralnej i zachodniej kontrastują z wąskimi i dziurawymi w Polsce wschodniej, mierzonej od Suwałk aż na Podkarpacie. Kontrasty te pokrywają się zazwyczaj – i nieprzypadkowo – z różnicami w poziomie rozwoju gospodarczego poszczególnych regionów.

A różnice te – jak zgodnie przekonują eksperci – mają swoje źródła jeszcze w czasach zaborów, gdy tylko pod tym pruskim notowano realny rozwój, a austriacki i rosyjski pogrążone były w stagnacji. Dwie wojny światowe w XX w. i 50 lat realnego socjalizmu skutecznie utrwaliło ten stan.

Ale najgorsze jest to, że niewiele zmieniły dwie dekady kapitalizmu. O jak dużych różnicach rozwojowych mowa?

Mazowieckie buduje PKB kraju , 11 województw w „recesji”

Sięgnijmy do statystyk Głównego Urzędu Statystycznego. O ile w województwie mazowieckim wytwarza się aż 22,3 proc. całego PKB Polski, o tyle już w województwie świętokrzyskim, opolskim, czy lubuskim powstaje w sumie 6,8 proc. polskiego PKB. Natomiast PKB na głowę mieszkańca (najpopularniejsza miara dobrobytu) w Mazowieckim wynosi 60 tys. zł (w samej Warszawie to dwukrotnie więcej!), a w pozostałych województwach maksymalnie 42 tys. zł (woj. dolnośląskie).

Najbiedniejsze jest województwo podkarpackie, w którym PKB per capita wynosi zaledwie niecałe 25 tys. na osobę. To mniej więcej tyle, ile w Botswanie. Jedynie podregion Rzeszowa, czyli stolica regionu, ma się pod tym względem lepiej (ok. 30 tys. zł).

(infografika Darek Gąszczyk)

(infografika Darek Gąszczyk)

Międzyregionalna przepaść jest coraz większa. GUS podaje, że w latach 2005-2010 (to najświeższe dane) tylko dwa województwa zwiększyły swoje udziały w tworzeniu produktu krajowego brutto, udziały 3 województw nie zmieniły się, a pozostałych 11 województw zmniejszyły się. Ponadto zróżnicowanie PKB na mieszkańca pomiędzy województwami pogłębiło się.

Biedniejsze regiony wyludniają się, a to, w efekcie, jeszcze bardziej pogłębia te biedę. W latach 2002-2011 r. w wyniku migracji ubyło z woj. śląskiego, łódzkiego, opolskiego, lubelskiego, podlaskiego i świętokrzyskiego ponad 100 tys. osób. Głównie tych najbardziej utalentowanych, produktywnych, młodych, mobilnych.

– Skończyłem inżynierię produkcji. Tutaj w lubelskim pracy nie znajdę, nie łudźmy się. Mówię np. o stanowisku zastępcy kierownika produkcji. Tutaj takie miejsce zwalniają się dopiero, jak ktoś umrze – mówi 27-letni Dariusz.

Właśnie pakuje rzeczy – wyjeżdża do Francji dorobić na remontach.

Ucieczka z rejonów biedy dotyczy nie tylko początkujących pracowników, lecz także biznesmenów i menedżerów.

– Ci dobrzy uciekają z miejsc, gdzie rządzi kumoterstwo, gdzie panuje niska jakość życia, a konserwatyzm myślenia zamyka drogę innowacji. W efekcie nawet te firmy, które miały centrale poza Warszawą, przenoszą je do stolicy – zauważa Bogdan Dąbrowski, szef firmy konsultingowej GFMP Management Consultants.

Można tu wspomnieć koncerny takie, jak Kompania Piwowarska, Philip Morris, Fortis (obecnie BNP Paribas) czy Zelmer. Firma od zawsze związana z Rzeszowem od niedawna część operacji wykonuje już pod warszawskim adresem.

– Wysoko zurbanizowane rejony, ze względu na efekty skali i korzyści aglomeracji, zawsze będą bardziej produktywne, a przez to bogatsze niż rejony, gdzie dominują małe miasta i wsie. W Polsce wciąż zbyt wiele osób pracuje w niskoproduktywnym rolnictwie – stwierdza dr Jakub Growiec, w Szkole Głównej Handlowej zajmujący się zagadnieniami wzrostu gospodarczego.

W rolnictwie wytwarzającym zaledwie mniej niż 4 proc. PKB zatrudnionych jest ok. 19 proc. pracujących Polaków.

(infografika Darek Gąszczyk)

(infografika Darek Gąszczyk)

Zerwać z utopią

Czy jesteśmy skazani na utrwalanie się podziału na regiony bogactwa i rezerwaty biedy?

O ile różnice rozwojowe to faktycznie coś, czego nie sposób uniknąć, o tyle nie jest dziejową koniecznością, by tereny biedne nie mogły bogacić się szybciej.

– Na przykład zmiany demograficzne w ubogich regionach kraju, prowadzące do zmniejszania się liczby ludności, nie muszą być negatywne. W ich wyniku może wzrosnąć regionalny PKB na głowę i wydajność sektora rolnego. Na mniejszą liczbę ludzi przypadać będzie więcej pól uprawnych i maszyn rolniczych. Z punktu widzenia efektywności alokacji siły roboczej i popytu na pracę, niektóre regiony kraju są przeludnione – tłumaczy Growiec.

Piotr Żuber, dyrektor Departamentu Koordynacji Polityki Strukturalnej w Ministerstwie Rozwoju Regionalnego podkreśla, że z pesymistycznymi statystykami wiążą się znaczące niuanse.

– Po pierwsze, należy zauważyć, że koszty utrzymania na tzw. prowincji są niższe niż w centralnej Polsce. Po drugie, statystyczna stopa bezrobocia bierze pod uwagę bezrobocie rejestrowane, ale funkcjonuje przecież szara strefa, więc realnie bezrobocie nawet w tych biednych regionach jest raczej mniejsze niż większe. Po trzecie, i być może najważniejsze, nie należy wszystkiego sprowadzać do problemu PKB. Tak naprawdę nikt nigdy nie twierdził, że pod tym względem Mazowieckie i Podkarpackie kiedyś się spotykają. To wizja utopijna. Strategia rozwoju kraju jest zupełnie inna. Chodzi o wykorzystanie ośrodków wzrostu dla rozwoju mniejszych ośrodków i  pozostałych regionów kraju. W Polsce obecnie do pięciu najsilniejszych ośrodków należy zaliczyć: Warszawę, Wrocław, Kraków, Poznań, Trójmiasto – przekonuje Piotr Żuber.

Przyznaje, że właściwie przez pierwszą dekadę po 1989 r. nikt odpowiedzialny za politykę gospodarczą kraju nie myślał o Polsce w kontekście zasypywania różnic rozwojowych. Takie myślenie pojawiło się dopiero w momencie, gdy nasi politycy zaczęli poważnie myśleć o członkostwie w Unii Europejskiej. Żuber był wtedy współautorem pierwszych programów rozwoju regionalnego. Teraz aktywie uczestniczy w opracowywaniu strategii rozwojowych dla poszczególnych regionów. W dużej mierze tych, których realizacja odbywa się przy współudziale środków unijnych.

Pieniądze z UE nie pomagają

Od 2004 r. do 2013 r. Polska w ramach tzw. polityki spójności otrzymała ok. 101 mld euro. Na lata 2014-2020 przewidziano kolejne 82 mld euro. Pieniądze te inwestowane są w sposób, który ma zwiększyć poziom życia Polaków tak, by mieścił się w unijnej średniej.

– Pieniądze z Unii dzielone są w oparciu o analizę potrzeb i sytuacji poszczególnych regionów Polski. Nie rządzi tym ślepy los, a konsultacje i badania ekonomiczne. Koniec końców jednak o tym, czy znaczna część środków unijnych wydawanych jest sensownie decyduje samorząd lokalny. Chodzi o świadomość włodarzy. O tym, czy myślą prorozwojowo, czy nie. Chodzi tu o pewną kulturę wydawania środków publicznych – zauważa Żuber.

Kultura, która dopiero się rodzi. Pierwszy okres dostępu do „darmowych” pieniędzy pozostawi po sobie krajobraz nasączony aquaparkami. Tyle potrzebnymi, co mało pożytecznymi. Wydatkowanie środków unijnych w Polsce budził wiele kontrowersji.

– Środki z UE niekoniecznie przyśpieszają rozwój gospodarczy w ujęciu długoterminowym. Na ich łączny rezultat składają się efekty popytowy i podażowy. Efekt popytowy jest niejako „automatyczny”, ale niestety kończy się po jakimś czasie. Efekt podażowy, wynikający z poprawy efektywności funkcjonowania gospodarki, zależy od sposobu wykorzystania zewnętrznych zasileń. Jak na razie dominuje efekt popytowy: środki z Unii mają raczej charakter socjalny, zasiłkowy, niż rozwojowy. Oczywiście, gdybyśmy ich nie otrzymywali, prawdopodobnie kryzys uderzyłby w nas znacznie mocniej – przekonuje prof. Grzegorz Gorzelak, dyrektorem Centrum Europejskich Studiów Regionalnych i Lokalnych (EUROREG) w Uniwersytecie Warszawskim.

Rzeczywiście, zlecone na początku 2012 r. przez Ministerstwo Rozwoju Regionalnego badanie wykazało, że gdyby nie pieniądze z UE w 2011 r. PKB Polski byłby nawet o ponad 5,5 proc. mniejszy.

Profesor Gorzelak kwestionuje możliwość, by za pomocą finansowania zewnętrznego można było w istotny sposób wpłynąć na rozwój biedniejszych regionów.

– To prywatny kapitał wybiera, gdzie zainwestuje, a prywatny kapitał nie wybierze prowincjonalnego miasteczka tylko dlatego, że ktoś wybudował tam lepszą drogę, małe lotnisko, oczyszczalnię ścieków, fontannę, albo zorganizował szkolenia dla bezrobotnych w obsłudze komputera. A taki kształt przybierają często unijne inwestycje. Za pieniądze z UE zakupiono na jednym z uniwersytetów specjalistyczny sprzęt badawczy, którego mało kto używa, bo… nie ma odpowiedniej kadry. Nie tędy droga – rozkłada ręce prof. Gorzelak.

A infrastruktura? W dyskusjach na temat rozwoju Polski podkreśla się bardzo często fakt, że zarówno sieci dróg, jak i kolei są wciąż bardzo ubogie – bo jak ktoś ma zainwestować w mieście X, skoro nie może tam dojechać? Ekonomiści odpowiadają, że dobra infrastruktura to faktycznie warunek konieczny rozwoju, ale nie warunek wystarczający. Dowody na to mamy zagranicą. Sieci autostrad, po których niemal nikt nie jeździ, które wybudowano w Hiszpanii i Portugalii, czy też wciąż zapóźnione w stosunku do landów byłego RFN regiony byłego NRD.

– To ciekawy przykład. Gdyby pomoc zewnętrzna była skuteczna, całe byłe NRD powinno być równie bogate, co Bawaria. Amerykanie z kolei próbowali od lat 60 XX w. rozruszać gospodarczo rejony Appalachów, które uchodziły za obszary biedy. Postawiono przede wszystkim na drogi. Efekt? Ludzie tymi drogami wyjechali ze Środkowych Appalachów w inne rejony USA – mówi prof. Gorzelak.

I dodaje, że znacznie lepiej rozwinęły się Appalachy Południowe, objęte makrotrendem przenoszenia się działalności z regionu nazywanego „pasem mrozu” (Frost Belt), choć uzyskiwały nieco mniejsze środki z Programu Appalaskiego, sztandarowego i jednego z bardzo nielicznych programów polityki regionalnej USA.

– Trzeba się pogodzić z faktem, że klimat biznesowy nie powstaje z dnia na dzień. To jest kwestia dziesiątek, jeśli nie setek lat budowania tradycji – dodaje prof. Grzelak.

Piotr Żuber przekonuje, że w wyniku lepszych procedur kontrolnych, jak i w wyniku większej świadomości samorządów lokalnych, liczba nieuzasadnionych inwestycji, które potem mogą być dla gmin, czy powiatów ciężarem, będzie w nowej siedmiolatce mniejsza.

Ekonomiści jednak, sceptyczni wobec zdolności środków z UE do budowania polskiej przyszłości, zwracają jednak uwagę związany z nimi pozytywny aspekt. Instytucje korzystające ze środków UE podlegają wyśrubowanym normom, co przekłada się na rosnące kompetencje urzędników i cywilizowanie naszej biurokracji.

– W kraju, który z administracją publiczną ma duże kłopoty jest to niezwykle ważne. Tak naprawdę to nie o stymulowanie wzrostu chodzi, a o usunięcie barier instytucjonalnych, które go hamują. Być może nacisk ze strony UE ułatwi zarówno to, jak i niezbędne reformy, m.in. systemu podatkowego i działania sądów – podsumowuje prof. Gorzelak.

(infografika Darek Gąszczyk)

(infografika Darek Gąszczyk)

(infografika Darek Gąszczyk)

(infografika Darek Gąszczyk)

OF

(infografika Darek Gąszczyk)
(infografika Darek Gąszczyk)
PKB-na-mieszkańca-województw
(infografika Darek Gąszczyk)
Udział-województw-w-PKB-Polski
(infografika Darek Gąszczyk)
Jak-środki-UE-niwelują-różnice
(infografika Darek Gąszczyk)
Dotacje-z-UE

Otwarta licencja


Tagi


Artykuły powiązane

Tydzień w gospodarce

Kategoria: Raporty
Przegląd wydarzeń gospodarczych ubiegłego tygodnia (23–27.05.2022) – źródło: dignitynews.eu
Tydzień w gospodarce

System z Bretton Woods i jego dziedzictwo – wnioski z konferencji naukowej

Kategoria: Analizy
Po upadku systemu z Bretton Woods zwiększyła się skala dyskrecjonalności polityki pieniężnej. Rosnąca popularność kryptowalut wymusiła na bankach centralnych zainteresowanie pieniądzem cyfrowym, który ponownie może zmienić zasady rządzące polityką pieniężną.
System z Bretton Woods i jego dziedzictwo – wnioski z konferencji naukowej