Łukaszenka czeka na zagraniczne kredyty i ręcznie steruje gospodarką
Białoruskie władze zabierają się do kryzysu w tradycyjny dla nich sposób: wykorzystują metody administracyjne. Cel, to zachowanie stabilności do jesiennych wyborów prezydenckich. Plan polegający na zachowaniu znanej z okresu socjalizmu polityki gospodarczej może pokrzyżować kryzys w Rosji.
Białoruski prezydent Aleksandr Łukaszenka dysponuje niewyczerpanymi możliwościami działań administracyjnych. (CC By NC SA Presidencia de la Republica Ecuador)
Ideologiczną podstawą rządów Łukaszenki jest zachowanie stabilności – wg administracji Łukaszenki oznacza to utrzymywanie socjalistycznej gospodarki, w której trzy czwarte PKB powstaje w firmach państwowych. Białoruś utrzymuje odziedziczony po ZSRR system gospodarczy dzięki dostawom tanich rosyjskich surowców, rosyjskim kredytom oraz dostępowi do mało wymagającego rosyjskiego rynku. Jak niedawno przyznał białoruski minister gospodarki Nikołaj Sopkow, wzrost gospodarczy w 50 proc. zależy od wschodniego sąsiada.
Krucha stabilność znowu staje jednak pod znakiem zapytania. Negatywne tendencje widać nie tylko w kolejnych raportach międzynarodowych agencji ratingowych, czy światowych instytucji finansowych, ale też w firmach państwowych, które popadają w kłopoty. Już w zeszłym roku 29 z 30 największych przedsiębiorstw zwalniało pracowników. Państwowi pracodawcy bronią się przed kryzysem redukując również długość roboczego tygodnia lub masowo wstrzymując wypłaty pensji. Powód: brak zbytu. W ciągu dwóch pierwszych miesięcy 2015 r. o ok. 30 proc. spadł eksport i import.
Dolarów brak – winni cinkciarze i media
Białoruś mimowolnie stała się ofiarą problemów Rosji wywołanych spadkiem cen ropy, dewaluacją rubla o 45 proc., oraz sankcjami nałożonymi przez Zachód. Pierwsze oznaki problemów gospodarczych pojawiły się pod koniec 2014 r. Z białoruskich kantorów zniknęły nagle dolary. Białoruski Bank Narodowy postanowił zadziałać z typową dla siebie manierą, wprowadzając 30-proc. podatek na zakup walut. A władze tymczasem wprowadziły nowe prawo wymierzone w cinkciarzy, oraz na kilka dni zablokowały strony internetowe niezależnych mediów, by te „nie siały paniki.” W efekcie po cichu przeprowadzono 25-proc. dewaluację białoruskiej waluty.
Kryzys, w jaki wchodzi Białoruś, dotyka nie tylko sektora przemysłu, ale też finansów. W kwietniu agencja Moodys zmniejszyła ocenę bezpieczeństwa depozytów walutowych pięciu największych białoruskich banków z bardzo ryzykowanego CAA1 na bardzo, bardzo ryzykowny – CAA2. Dalszy spadek ratingu będzie oznaczał, że grozi im niewypłacalność.
Zdaniem Wadima Jusuba, analityka firmy inwestycyjnej „Alpari”, ma to bezpośredni związek z ogólnym stanem białoruskiej gospodarki. „Sytuacja się pogarsza, rośnie liczba przedsiębiorstw przynoszących straty i te straty mogą przenieść się na sektor bankowy”, powiedział w wywiadzie dla TV Biełsat .
Przed ostatecznych krachem białoruskie banki ratują jeszcze nieograniczone gwarancje państwowe dla wkładów osób fizycznych.
Moodys obniżyła jednak do poziomu śmieciowego CAA1 również rating kredytowy Białorusi. Jusub podkreśla, że bez otrzymania kredytów od funduszu antykryzysowego Euroazjatyckiej Wspólnoty Gospodarczej (w październiku 2014 r. kraje członkowskie podpisały dokument o rozwiązaniu Euroazjatyckiej Wspólnoty Gospodarczej i przekształceniu jej w Euroazjatycką Unię Gospodarczą. Wkrótce Fundusz Antykryzysowy ma się przekształcić w Euroazjatycki Fundusz Stabilizacji i Rozwoju) i MFW Białoruś nie będzie wstanie pomóc bankom w przypadku masowego wycofywania wkładów.
Moody’s podłożył świnię
Raport Moody’s to cios w plany białoruskiego ministerstwa finansów, dotyczące emisji nowych eurobligacji – bez tego, w celu spłacenia poprzedniej transzy euroobligacji, Białoruś zmuszona będzie pod koniec lipca uszczuplić o miliard dolarów topniejące rezerwy walutowe (według stanu z 1 kwietnia wynosiły ok. 5 mld dol.). Najważniejsza białoruska gazeta gospodarcza „Biełorusi i rynok” określiła raport Moody’s mianem „podłożenia świni” białoruskim władzom, bo zablokowanie możliwości dalszego pożyczania pieniędzy postawi państwo w bardzo trudnym położeniu. Ogółem w tym roku Białoruś będzie musiała spłacić 4 mld. dol. pożyczek, co stanowi ok. 5,2 proc. PKB kraju.
Białoruskie władze zaprotestowały przeciwko ocenie Moody’s i zwróciły uwagę , że Standard and Poors nie obniżył ratingu i pozostawił go na poziomie „bardzo ryzykownym”. Analitycy amerykańskiej firmy wierzą bowiem, że w tym roku Białoruś otrzyma kredyty od Rosji. Pod koniec marca zapowiadał to rosyjski premier Miedwiediew. Zagraniczni inwestorzy widzą jednak słabość białoruskiej gospodarki – na wieść o oznakach recesji wartość białoruskich obligacji spadła o ponad 4 proc.
Spadek PKB i wysoka inflacja
Nie tylko zachodnie instytucje dostrzegają problemy Białorusi. Kontrolowany przez Rosję i Kazachstan Eurazjatycki Bank Rozwoju prognozuje spadek białoruskiego PKB o 1-2 proc. Bank Światowy uważa, że spadek wyniesie 3 proc. Zdaniem analityków BŚ wzrost na Białoruś ma powrócić dopiero w 2017 r., pod warunkiem przeprowadzenia strukturalnej transformacji, czyli ograniczenia sektora państwowego i stymulacji prywatnego, liberalizacji rynku wewnętrznego i rezygnacji z kontrolowania cen (Raiffeisen Bank ocenia, że w 2015 r. inflacja wyniesie aż 23 proc.) i zapewnienia normalnego funkcjonowania rynku pracy. Chodzi o zmianę dotychczasowej polityki, de facto karzącej bezrobotnych.
Oficjalne bezrobocie wynosi zaledwie ok. 1 proc., jednak większość bezrobotnych „ukrywa się” – pracują na czarno lub się nie rejestrują, w obawie, że zostaną przymuszeni do podjęcia niskopłatnych zajęć, czy robót publicznych.
Białoruskie władze ani myślą zmieniać swojej strategii. Żeby zwiększyć dochody budżetu rząd zabrał się za szarą strefę. Prezydent Łukaszenka podpisał dekret nakładający na osoby, które nie płacą podatków specjalną opłatę lub karę aresztu. Białorusini porównują nowy dekret do obowiązującego w ZSRR prawa o walce z tzw. „darmozjadami”.
Niewyczerpane możliwości
Białoruski prezydent dysponuje niewyczerpanymi możliwościami działań administracyjnych, które będzie wykorzystywał do zachowania przynajmniej pozorów stabilności gospodarczej. W odróżnieniu od liderów krajów demokratycznych może po prostu sterroryzować społeczeństwo niezadowolone z sytuacji gospodarczej, jak to miało miejsce w 2010 r. po wyborach prezydenckich. Dziś jednak Białoruś znajduje się w o wiele gorszej sytuacji, bo kłopoty gospodarcze przeżywa jej największy kredytodawca – Rosja. Łukaszenka jednak zyskał nowy argument – ewentualnych niezadowolonych z sytuacji gospodarczej będzie oskarżał o próbę wciągnięcia kraju w ukraiński scenariusz.
Białoruski prezydent Aleksandr Łukaszenka dysponuje niewyczerpanymi możliwościami działań administracyjnych. (CC By NC SA Presidencia de la Republica Ecuador)
Wartość relacji długu publicznego do PKB we Włoszech nie zawsze była tak wysoka jak obecnie. Dług zjednoczonego państwa włoskiego w 1861 r. stanowił mniej niż 40 proc. jego PKB, zaś jeszcze w latach 60. XX w. zaledwie 25 proc. PKB. W historii tego kraju zdarzały się także okresy, w których relacja długu publicznego do PKB była jeszcze wyższa niż obecnie i sięgała 160 proc. PKB, by następnie spaść. Skąd zatem wziął się dług publiczny Włoch, notujący dziś jedne z wyższych poziomów w ponad stusześćdziesięcioletniej historii tego państwa?
W ciągu ostatnich 200 lat bankowość centralna przeszła poważną ewolucję, zmieniały się jej zadania oraz reguły polityki pieniężnej. Tekst pokazuje z tej perspektywy dwa banki centralne: Bank Polski (1828–1866) oraz Bank Polski SA (1924–1939). Akcent położono na okoliczności ich powstania oraz intencje i oczekiwania projektodawców, które zdeterminowały statutowy zakres ich uprawnień. Pokazano trudne wybory odnośnie do priorytetów i gradacji celów, przed jakimi stawiała je rzeczywistość gospodarcza. Okoliczności te skłaniały do pytań o właściwe cele i zasady funkcjonowania banków centralnych, tworzyły przestrzeń dla ścierania się koncepcji swoistego bankowego wariabilizmu i statyzmu.
„Nie jestem pewien, czy obniżka stóp procentowych przez Riksbank w maju o 25 pb. była taka odważna w kontekście spadającej inflacji, porozumień płacowych zgodnych z celem inflacyjnym i spowalniającej aktywności gospodarczej” – mówi Obserwatorowi Finansowemu Magnus Lindskog, starszy ekonomista Handelsbanken.
Unia Europejska jako pierwsza na świecie wdrożyła kompleksowe przepisy regulujące sztuczną inteligencję. Czy AI Act wystarczy, by zapewnić bezpieczeństwo obywatelom, a jednocześnie nie zahamować innowacji? – Na pewno to dobry krok, ale wciąż brakuje nam technologicznego przywództwa – mówi dr Michał Nowakowski, radca prawny i ekspert ds. etyki AI.
Sztuczna inteligencja może nie tylko przejąć wiele zadań wykonywanych przez ludzi, ale też radykalnie zmienić fundamenty globalnego ładu. W optymistycznym scenariuszu oznaczać to może „w pełni zautomatyzowany luksusowy komunizm”. Jednak jeszcze bardziej prawdopodobne są mroczne wizje: podział ludzkości na kasty, neokolonializm technologiczny, ekstremalne nierówności czy cyfrowe dyktatury zarządzane przez ogólną sztuczną inteligencję. Utopia może łatwo przerodzić się w dystopię – przestrzega prof. Jakub Growiec, doradca ekonomiczny w Departamencie Analiz i Badań Ekonomicznych NBP i wykładowca SGH.
Głównym tematem tegorocznego sympozjum w Jackson Hole, organizowanego przez Bank Rezerwy Federalnej w Kansas City, była sytuacja i aktualne trendy na rynku pracy. Nie zabrakło tam również innych tematów, w tym prezentacji dotyczącej reguły Taylora, z której można się było dowiedzieć, dlaczego trudno jest opisywać i intepretować politykę pieniężną za pomocą prostych matematycznych formuł.
Rezerwa Federalna Stanów Zjednoczonych (Fed) dokonała w ostatnim czasie kolejnego przeglądu swojej strategii polityki pieniężnej. W nowym dokumencie strategicznym potwierdzono główne założenia dotychczasowego podejścia Fed do prowadzenia polityki pieniężnej.
Autonomiczna sztuczna inteligencja w ciągu kilku lat zrewolucjonizuje wiele biznesów i branż, zmieni łańcuchy wartości firm i strukturę zatrudnienia. Nie powinna jednak być pozostawiona bez nadzoru.
Pomimo wyzwań gospodarczych i społecznych, coraz dłuższe życie otwiera również nowe możliwości ekonomiczne, które mogą przekształcić starzenie się społeczeństw z obciążenia w źródło wzrostu i rozwoju.
Kraj byłego bloku wschodniego, który – podobnie jak my – zaczął dynamicznie się rozwijać po upadku komunizmu to Rumunia. Dziś ma apetyt na znacznie więcej, ale czy wystarczy jej sił i ambicji, by sięgnąć po więcej?
Podczas pandemii inflacja CPI w ujęciu rocznym w Stanach Zjednoczonych gwałtownie wzrosła, osiągając w czerwcu 2022 r. maksimum na poziomie 9 proc. W artykule przekonujemy, że ten wzrost inflacji można wyjaśnić w ramach metodologicznych, w których inflacja zależy od trzech czynników: długoterminowych oczekiwań, stopnia zacieśnienia rynku pracy mierzonego stosunkiem wakatów do bezrobocia oraz dużych zmian cen względnych w poszczególnych branżach, np. sektorze energetycznym i motoryzacyjnym.
Im dłużej europejskie rządy będą inwestowały w obronność, tym większe są szanse na znaczny wzrost innowacyjności i w długim horyzoncie czasowym na Starym Kontynencie zobaczymy efekt spin-off, czyli transferu technologii z sektora defence do sektorów cywilnych – uważa prof. Hubertus Bardt, dyrektor zarządzający IW Köln.
Swobodny dostęp do zdrowej i relatywnie taniej żywności wciąż nie jest czymś powszechnym w skali globu, i wymaga interdyscyplinarnego podejścia, współpracy państw i firm z organizacjami międzynarodowymi, a także zapewnienia odpowiedniego finansowania przedsiębiorstwom z branży rolnej – przekonują autorzy monografii „Współczesne wyzwania bezpieczeństwa żywnościowego”.
Pracownicy tracą pracę bezpowrotnie. Klienci zostają bez usług, na których polegali przez lata. Drużyny sportowe tracą sponsorów, a społeczności swoje instytucje, które były ich opoką. Wygrywa tylko private equity. Taki krajobraz USA maluje Megan Greenwell w książce „Bad Company”.
Polska chce zablokować umowę o wolnym handlu z krajami Ameryki Południowej. Powodem są głównie obawy rolników o konkurencyjność ich produktów. W jaki sposób realizacja umowy z Mercosur może wpłynąć na unijne rolnictwo i jakie mogą być też jej inne skutki?
Czy Polska rzeczywiście dokonała gospodarczego cudu? Ostatnie trzy i pół dekady pokazują, że odpowiedź może być tylko jedna – tak. Nowy numer kwartalnika „Obserwator Finansowy” to opowieść o sukcesie, który nie wydarzył się w naszej gospodarce sam, ale był efektem odwagi, determinacji i pracy całego społeczeństwa. A także o wyzwaniach, które dopiero przed nami.
Rosnące napięcia geopolityczne, demontaż globalnych łańcuchów dostaw, protekcjonizm, wojny handlowe i ekspansja sztucznej inteligencji coraz mocniej kształtują nowy, wielobiegunowy ład gospodarczy. Najnowszy numer kwartalnika Narodowego Banku Polskiego stawia pytania o przyszłość światowej gospodarki.
