(infografika Dariusz Gąszczyk)
Bank Gospodarstwa Krajowego to jedyny w Polsce bank całkowicie państwowy, w dodatku nie będący spółką kapitałową. Zajmuje się zarówno działalnością komercyjną, jak też pełni funkcję instrumentu polityki rządu.
Działalność BGK reguluje ustawa z 14 marca 2003 r. z późniejszymi zmianami o Banku Gospodarstwa Krajowego oraz statut nadany rozporządzeniem ministra skarbu z 11 maja 2010 roku. Zgodnie ze statutem BGK prowadzi operacje typowe dla banku komercyjnego, w tym: przyjmuje wkłady pieniężne, prowadzi inne rachunki bankowe, udziela kredytów, przeprowadza bankowe rozliczenia pieniężne, wydaje instrumenty pieniądza elektronicznego, wykonuje operacje czekowe i wekslowe, wydaje karty płatnicze oraz wykonuje operacje przy ich użyciu, nabywa i zbywa wierzytelności pieniężne, przechowuje przedmioty i papiery wartościowe oraz udostępnia skrytki sejfowe, prowadza skup i sprzedaż wartości dewizowych, pośredniczy w dokonywaniu przekazów pieniężnych oraz rozliczeń w obrocie dewizowym, dokonuje obrotu papierami wartościowymi, nabywa i zbywa nieruchomości, zaciąga kredyty i pożyczki pieniężne.
Ustawa i statut nakładają na BGK także obowiązki wobec państwa. Do zadań BGK należy między innymi:
– obsługa funduszy utworzonych, powierzonych lub przekazanych BGK na podstawie odrębnych ustaw;
– obsługa transakcji eksportowych z zastosowaniem instrumentów wspierania eksportu oraz wspieranie eksportu polskich towarów i usług, zgodnie z odrębnymi przepisami lub w ramach realizacji programów rządowych;
– wykonywanie czynności dotyczących instytucji kredytowych zlikwidowanych lub uznanych za zlikwidowane;
– udzielanie gwarancji lub poręczeń;
– wspieranie rozwoju budownictwa mieszkaniowego, w ramach rządowych programów.
Ustawa przewiduje też, że BGK może obsługiwać rachunki budżetu państwa, jednostek samorządu terytorialnego i instytucji publicznych. 15 kwietnia 2011 roku Minister Finansów wydał rozporządzenie, na podstawie którego BGK przyjmuje w depozyt lub zarządza środkami niektórych jednostek sektora finansów publicznych. Rozporządzenie dotyczy agencji rządowych, funduszy celowych, Narodowego Funduszu Zdrowia oraz państwowych lub samorządowych osób prawnych utworzonych na podstawie odrębnych ustaw.
Zgodnie z ustawą BGK działa według prawa bankowego (chyba, że osobne zapisy stanowią inaczej), ale nie może zostać postawiony w stan upadłości. Wynika to z artykułu 6 pkt 4 prawa upadłościowego i naprawczego: „Nie można ogłosić upadłości (…) instytucji i osób prawnych utworzonych w drodze ustaw (…) oraz utworzonych w wykonaniu obowiązku nałożonego ustawą”. W efekcie w sytuacji niewypłacalności BGK zobowiązania banku stałyby się zobowiązaniami Skarbu Państwa. Mówi o tym zapis nowelizacji ustawy z 2011 roku.
Warto zauważyć, że bank, choć spełniał warunki banku, podlegającego stres testom, nie został im poddany, gdyż jest wyłączony spod unijnych dyrektyw bankowych. W lutym 2013 roku Komisja Nadzoru Finansowego zgodziła się by BGK został wyłączony z obowiązku przestrzegania norm Prawa Bankowego w odniesieniu do ekspozycji pozabilansowych powstałych w wyniku udzielania przez bank gwarancji w ramach Portfelowej Linii Gwarancyjnej oraz częściowe wyłączenie BGK z obowiązku przestrzegania zasad wyznaczania wymogu kapitałowego z tytułu ryzyka kredytowego.
W ostatnich sześciu latach fundusze własne BGK szybko rosły w wyniku dokapitalizowania banku przez Skarb Państwa. Nowelizacja ustawy o BGK z kwietnia 2009 roku przewidywała, że „minister właściwy do spraw finansów publicznych może przekazać skarbowe papiery wartościowe na zwiększenie funduszu statutowego BGK”. Zaraz po nowelizacji ustawy bank został dokapitalizowany kwotą 3,7 mld zł. W styczniu 2013 roku BGK wspólnie ze Skarbem Państwa sprzedał akcje PKO BP wartości 5243,8 mln zł, z czego Skarb Państwa zatrzymał dla siebie 856,25 mln zł, zaś reszta zasiliła kapitał banku, w ramach programu Inwestycje Polskie.
(inografika: Dariusz Gąszczyk)
Obecnie BGK realizuje 26 rządowych programów. Niektóre znich programów są dopiero w fazie przygotowania. W kilku przypadkach programy już przekroczyły budżet docelowy.
(infografika: Dariusz Gąszczyk)
3 listopada 2014 r. BGK podpisał z pośrednikami finansowymi umowę na obsługę II etapu programu „Pierwszy biznes – Wsparcie w starcie II”. Ma udzielać niskooprocentowanych pożyczek na podejmowanie działalności gospodarczej oraz tworzenie nowych miejsc pracy dla osób bezrobotnych. Program w formie pilotażowej był przeprowadzany od grudnia 2013 w trzech województwach. Na II etap jest przeznaczonych 500 mln zł. Absolwenci szkół, studenci ostatniego roku i bezrobotni będą mogli zaciągać kredyty w wysokości do 75 622,80 zł, a przedsiębiorcy, którzy stworzą miejsca pracy dla bezrobotnych do 22 686,84 zł. Oprocentowanie wyniesie 0,56 proc. w skali roku. Warto zauważyć, że zwykle około połowy nowych firm upada po roku.
Fundusz Ekspansji Zagranicznej, w ramach programu Inwestycje Polskie, ma finansować małe i średnie firmy, chcące dokonywać ekspansji zagranicznej. Wiceminister Skarbu Państwa Wojciech Kowalczyk, przewodniczący Rady Nadzorczej BGK twierdzi, że istnieje możliwość przejmowania przez polskie spółki rodzinnych (niepublicznych) firm zagranicznych (np niemieckich), które dysponują wysokimi technologiami. Fundusz ten wspierać będzie także firmy, chcące eksportować. Jego działalność ma zostać uruchomiona w 2015 roku. Będzie ulokowany w strukturze TFI BGK i będzie miał formę prawną Funduszu Inwestycyjnego Zamkniętego Aktywów Niepublicznych. BGK będzie obejmował certyfikaty funduszu ze środków, które otrzyma od Skarbu Państwa. Początkowy kapitał funduszu wyniesie 100 mln zł, planuje się, że docelowa jego wielkość wyniesie 1,5 mld zł.
Programy, w których uczestniczy bank są finansowane przez:
1. Kapitał własny BGK lub środki własne banku (projekty inwestycyjne w ramach programu Inwestycje Polskie, ułatwienia dostępu MŚP do kredytów, ekspansja zagraniczna firm, inwestycje samorządowe, inwestycje w nieruchomości na wynajem (>>zobacz komentarz) , finansowanie zagranicznych nabywców polskich towarów, wspieranie rozwoju firm w fazie wzrostu w ramach Polskiego Funduszu Wzrostu).
2. Środki budżetowe (program pierwszy biznes, tworzenie lokali na wynajem przez towarzystwa budownictwa społecznego, tworzenie lokali komunalnych, socjalnych i miejsc noclegowych w gminach, wspieranie termomodernizacji i remontów, kredyty na naukę, wyprzedzające finansowanie projektów unijnych w ramach programu Rozwoju Obszarów Wiejskich, dopłaty do oprocentowania kredytów bankowych udzielonych na usuwanie skutków katastrof naturalnych, programy „Rodzina na swoim” i „Mieszkanie dla młodych”,
3. Środki unijne (rozwój i rewitalizacja miast w ramach inicjatywy JESSICA, finansowanie start-upów i MŚP – inicjatywa JEREMIE, testowanie mechanizmów wsparcia dla podmiotów ekonomii społecznej, wsparcie innowacji MŚP, rozwój polityki wschodniej,
4. Krajowy Fundusz Mieszkaniowy (tworzenie lokali na wynajem przez towarzystwa budownictwa społecznego i spółdzielnie mieszkaniowe). Krajowy Fundusz Mieszkaniowy został utworzony w BGK ustawą z 1995 r. o niektórych formach popierania budownictwa mieszkaniowego i zlikwidowany w 2009 roku.
5. Europejski Bank Inwestycyjny (współfinansowanie, wraz z BGK rozwoju firm w fazie wzrostu).
W bardziej skomplikowany sposób finansowane są trzy fundusze celowe, którymi zarządza BGK.
a) Krajowy Fundusz Drogowy finansowany jest z 80 proc. wpływów z opłaty paliwowej, odsetek z tytułu inwestowania środków KFD, kredytów i pożyczek, zaciąganych przez BGK na rzecz KFD, obligacji emitowanych przez BGK na rzecz KFD, refundacji funduszy UE, wpływów z poboru opłat za przejazd i opłat drogowych oraz grzywien i kar.
b) Fundusz Kolejowy finansowany jest z 20 proc. wpływów z opłaty paliwowej; dodatkowo w latach 2010 – 2015 100 mln zł rocznie z wpływów z opłaty paliwowej, a w latach 2015 – 2019 dodatkowo 400 mln zł rocznie z wpływów z opłaty paliwowej.
c) Fundusz Żeglugi Śródlądowej finansowany jest ze składek armatorów żeglugi śródlądowej, dotacji Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, odsetek i spłaty udzielonych kredytów.
BGK dzieli swoje programy na takie, które realizowane są na zasadach rynkowych i takie, które korzystają ze wsparcia państwa. Do tych pierwszych bank zalicza na przykład finansowanie projektów inwestycyjnych w ramach programu Inwestycje Polskie, Fundusz Ekspansji Zagranicznej, Fundusz Mieszkań na Wynajem. Projekty te realizowane są w ramach programu Inwestycje Polskie. Do tej pory BGK zawarł w ramach tego programu 80 umów o wartości przekraczającej 17,5 mld zł. Bank udziela inwestorom kredytów lub gwarancji bankowych. Znacznie skromniejszy jest program realizowany przez spółkę Polskie Inwestycje Rozwojowe, która miała razem z BGK realizować program Inwestycje Polskie. Podpisana została jedna umowa, a do końca roku być może będą dwie dalsze.
Wojciech Kowalczyk, wiceminister Skarbu Państwa, potwierdza, że program Inwestycje Polskie realizowany jest praktycznie tylko przez BGK.
– Uważam go za sukces. Do końca tego roku zaangażowanie Banku Gospodarstwa Krajowego w umowy kredytowe finansujące inwestycje w infrastrukturę przemysłową i infrastrukturę logistyczną sięgnie 19 mld zł, a wartość gwarancji dla mikro, małych i średnich firm sięgnie 22 mld zł – mówi minister Kowalczyk.
>>czytaj: Due diligence Polskich Inwestycji Rozwojowych
Problem jednak w tym, że BGK nie jest normalnym bankiem, którego obowiązują twarde ograniczenia budżetowe i przepisy ostrożnościowe. Trudno dziś powiedzieć jaki procent pożyczonych pieniędzy i udzielonych gwarancji w ramach programu Inwestycje Polskie zakończy się sukcesem.
Bank realizuje pomysł polityczny, wynikający z zapowiedzi premiera Donalda Tuska z października 2012 roku. W sejmowym przemówieniu premier zapowiedział uruchomienie programu Inwestycje Polskie, dzięki któremu do końca roku 2015 zainwestowanych zostanie 40 mld zł, a w ciągu sześciu lat 90 mld zł. Miało to pobudzić inwestycje w gospodarce i podtrzymać wzrost PKB w okresie mniejszego dopływu funduszy unijnych. Statystyka nie daje jednoznacznej odpowiedzi, czy cel ten został zrealizowany. W latach 2012 i 2013 udział inwestycji w PKB spadał, w tym roku prawdopodobnie nieznacznie wzrośnie.
(infografika DG)
W ostatnich miesiącach ceny ropy naftowej utrzymywały się w relatywnie wąskim przedziale wahań. Główne czynniki wpływające na rynek tego strategicznego surowca to eskalacja działań wojennych w kilku regionach świata oraz polityka krajów OPEC.
W styczniu 2020 roku Wielka Brytania formalnie opuściła Unię Europejską. Oczekiwane korzyści z brexitu, poza odzyskaniem suwerenności w zakresie kształtowania prawa i zewnętrznych relacji gospodarczych, jednak się nie zmaterializowały. Widoczny jest natomiast spadek wydajności i konkurencyjności brytyjskiej gospodarki, co wpływa także na kondycję rynku pracy.
