Irlandia Północna jest najmniejszą gospodarką Zjednoczonego Królestwa. W 2018 r. przypadało na nią zaledwie 2,2 proc. produktu krajowego brutto Wielkiej Brytanii. Jednocześnie jest to jedna ze słabiej rozwiniętych części Królestwa. Chociaż w chwili podziału Irlandii w 1922 roku, część która pozostała w Wielkiej Brytanii obejmowała zdecydowaną większość przemysłu irlandzkiego, to obecnie dziedzictwo dziewiętnastowiecznej industrializacji ciąży na rozwoju gospodarczym kraju. Struktura gospodarki sprawia, że wydajność pracy jest tu o 17 proc. niższa w porównaniu ze średnią dla Wielkiej Brytanii. Różnice w poziomie rozwoju gospodarczego odzwierciedla także niższy poziom PKB per capita. W 2018 r. wartość PKB w przeliczeniu na 1 mieszkańca w Irlandii Północnej. wyniosła 25,2 tys. funtów (nieco niższy poziom notowała Walia), co stanowiło 78 proc. średniego poziomu w Wielkiej Brytanii. W ostatniej dekadzie silnie pogłębiła się dysproporcja PKB per capita w porównaniu z szybko rosnącą gospodarką Republiki Irlandii.
Peryferyjne położenie wpływa na strukturę handlu
Wpływ referendum ws. brexitu na lokalny rynek pracy w Wielkiej Brytanii
Także obroty handlowe Irlandii Północnej stanowią tylko niewielką część handlu Zjednoczonego Królestwa. W 2019 r. wartość obrotów handlowych Irlandii Północnej według danych HM Revenue & Customs (HMRC) wyniosła 9,2 mld funtów w eksporcie i 8,1 mld funtów w imporcie. Stanowiło to odpowiednio 2,6 proc. i 1,7 proc. wartości handlu zagranicznego Wielkiej Brytanii. Irlandia Północna, inaczej niż cała Wielka Brytania, utrzymuje dodatnie saldo w handlu towarami. W 2019 r. wyniosło ono 1,2 mld funtów.
O różnicach w strukturze sektorowej północnoirlandzkiej gospodarki w porównaniu z pozostałymi częściami Zjednoczonego Królestwa może świadczyć także wyraźnie mniejsze znaczenie usług. W 2018 r. obejmowały one jedynie 22 proc. eksportu Irlandii Północnej. Peryferyjne położenie Irlandii Północnej względem innych części Wielkiej Brytanii oraz granica lądowa w dużym stopniu warunkują powiązania zewnętrzne. W 2018 r. północnoirlandzki eksport był większy w porównaniu ze sprzedażą towarów do Wielkiej Brytanii o 0,6 mld funtów.
W handlu zagranicznym Irlandii Północnej większe znaczenie mają małe firmy.
Regionalne dane handlu zagranicznego Wielkiej Brytanii wskazują, że pomimo relatywnie niewielkich obrotów, w Irlandii Północnej działa więcej firm zajmujących się handlem zagranicznym niż w Walii i podobna liczba jak w Szkocji, na którą przypada jednak znacznie większa część handlu Królestwa. Oznacza to, że w handlu zagranicznym Irlandii Północnej większe znaczenie mają małe firmy. Według szacunków HMRC w 2019 r. w Irlandii Północnej było prawie 9 tys. eksporterów i 15,6 tys. importerów. Średnio na jedną firmę w Irlandii Północnej przypadło 1,0 mln funtów eksportu (podczas gdy w Wielkiej Brytanii jest to średnio 2,2 mln funtów). Jest to zdecydowanie najmniej spośród czterech krajów Zjednoczonego Królestwa (największa wartość eksportu w przeliczeniu na jedną firmę przypadała w Szkocji – 3,7 mln funtów).
Koncentracja geograficzna i produktowa handlu Irlandii Północnej
O dużo większym znaczeniu handlu z Unią w Irlandii Północnej w porównaniu z pozostałymi częściami Wielkiej Brytanii świadczy udział UE w transakcjach lokalnych przedsiębiorstw. W 2019 r. 95 proc. północnoirlandzkich eksporterów i 94 proc. importerów prowadziło handel z Unią Europejską. Podczas gdy w pozostałych częściach Zjednoczonego Królestwa było to odpowiednio 75 proc. i 66 proc. Jednocześnie z krajami spoza Unii Europejskiej transakcje prowadziło niespełna 20 proc. północnoirlandzkich eksporterów i importerów (w pozostałych częściach Wielkiej Brytanii – 52 proc.). Mimo perspektywy brexitu liczba firm z Irlandii Północnej zaangażowanych w handel z Unią Europejską zwiększała się w latach 2016-2019.
W porównaniu z Wielką Brytanią handel zagraniczny Irlandii Północnej wyróżnia duża koncentracja geograficzna i produktowa. Zdecydowanie najważniejszym partnerem handlowym jest Republika Irlandii. Wartość handlu między oboma częściami Irlandii wyniosła w 2019 r. 3,2 mld funtów w eksporcie i 2,3 mld funtów w imporcie. Oznacza to, że na Republikę Irlandii przypadało 35 proc. eksportu i 30 proc. importu Irlandii Północnej. Ze względu na tak duży udział sąsiada z wyspy w północnoirlandzkim eksporcie i imporcie, obroty z Unią Europejską mają dla miejscowych przedsiębiorstw zdecydowanie większe znaczenie niż w pozostałych krajach Zjednoczonego Królestwa. W 2019 r. na kraje UE przypadało 59 proc. północno-irlandzkiego eksportu i 67 proc. importu.
Druga istotna różnica w handlu Irlandii Północnej w porównaniu z Wielką Brytanią to duży udział produktów rolno-spożywczych zarówno w eksporcie, jak i w imporcie. W 2019 r. na produkty klasyfikowane jako żywność i zwierzęta oraz napoje i tytoń (sekcje 0 i 1 klasyfikacji SITC) przypadało 20 proc. północnoirlandzkiego handlu, tj. ponad trzykrotnie więcej niż średnio w Wielkiej Brytanii. Wymiana produktami rolnymi rozwija się przede wszystkim w oparciu o transakcje między obiema częściami wyspy. W ostatnich latach produkty rolne stanowiły ok. 40 proc. obrotów między północą a południem Irlandii. Z drugiej strony ponad 60 proc. północnoirlandzkiego eksportu i importu tej kategorii przypadało na Republikę Irlandii.
Egzystencja wielu małych firm irlandzkich, w tym przede wszystkim z branży rolno-spożywczej, uwarunkowana jest handlem między obiema częściami wyspy.
Swobodny przepływ towarów przez granicę irlandzko-irlandzką stanowi istotny czynnik rozwoju handlu pomiędzy obiema częściami wyspy. Zgodnie z szacunkami Northern Ireland Statistics and Research Agency (NISRA) prawie 75 proc. eksportu Irlandii Północnej do Irlandii przypada na firmy zatrudniające do 49 pracowników. Oznacza to, że egzystencja wielu małych firm, w tym przede wszystkim z branży rolno-spożywczej, uwarunkowana jest handlem między obiema częściami wyspy. Szczególnym przykładem jest produkcja wyrobów mleczarskich. Mleko, które w tym przypadku stanowi produkt pośredni, transportowane jest przez granicę w obie strony w dużych ilościach. Analizy NISRA wskazują, że około 40 proc. handlu między obydwiema częściami wyspy stanowią właśnie dobra pośrednie.
Na kluczowe znaczenie Irlandii w handlu Irlandii Północnej wskazuje fakt, że spośród 63 grup towarowych (działów klasyfikacji SITC w sekcjach 0-8) według których udostępniane są dane, Republika Irlandii była w 2019 r. najważniejszym kierunkiem eksportu aż w czterdziestu siedmiu kategoriach. Największe znaczenie Republika ma jako kierunek eksportu produktów rolnych. Republika Irlandii jest także najważniejszym kierunkiem importu w przypadku 32 kategorii. Dodatkowy impuls do wzrostu wymiany handlowej między północą a południem wyspy stanowi wysoka dynamika wzrostu gospodarczego w Republice Irlandii.
Natomiast najmniejszy udział Irlandia ma w handlu w kategorii obejmującej maszyny i środki transportu (SITC 7). Struktura geograficzna eksportu oraz importu tej kategorii wskazuje na bardzo rozbudowane globalne powiązania największych północnoirlandzkich przedsiębiorstw. Obejmuje ona 37 proc. eksportu i 25 proc. importu. Największą grupą są tzw. pozostałe urządzenia transportowe, na które przypada 10 proc. eksportu Irlandii Północnej. Wynika to z lokalizacji w tej części wyspy licznych przedsiębiorstw zajmujących się produkcją części lotniczych i wyposażenia samolotów pasażerskich. W tym przypadku najważniejszymi kierunkami północnoirlandzkiego eksportu są Kanada (57 proc. w 2019 r.) i Stany Zjednoczone (12 proc.).
Specjalne regulacje po brexicie
Ze względu na wspomnianą charakterystykę gospodarki Irlandii Północnej wszystkie analizy dotyczące skutków wystąpienia Wielkiej Brytanii z UE wskazywały, że właśnie ta część Zjednoczonego Królestwa będzie szczególnie narażona na negatywne konsekwencje brexitu. Z tego względu już na początku 2020 r. Bruksela i Londyn uzgodniły specjalne rozwiązanie dla Irlandii Północnej w celu zminimalizowania negatywnych skutków, tzw. protokół irlandzki.
Najważniejsze postanowienie dotyczy utrzymania swobodnego przepływu towarów i osób przez granicę lądową między obiema częściami Irlandii. W Irlandii Północnej także po brexicie będzie obowiązywała część przepisów UE dotyczących handlu towarami, a unijny kodeks celny będzie miał zastosowanie do wszystkich towarów importowanych do Irlandii Północnej. Pozwala to na uniknięcie odpraw i kontroli celnych na wyspie Irlandii. Z kolei towary importowane do Irlandii Północnej z pozostałej części Zjednoczonego Królestwa będą poddawane koniecznym odprawom i kontrolom celnym, m.in. w punktach kontroli granicznej, w celu prowadzenia niezbędnych kontroli sanitarnych i fitosanitarnych. Upraszczając oznacza to, że 1 stycznia 2021 r. granica celna Wielkiej Brytanii została przesunięta z granicy z Republiką Irlandii na Morze Irlandzkie.
Spośród krajów Unii Europejskiej protokół Irlandzki z oczywistych względów będzie miał największe znaczenie dla eksporterów i importerów z Republiki Irlandii. Według danych HMRC w 2019 r. na Irlandię Północną przypadało 17 proc. eksportu i 15 proc. importu Republiki Irlandii do Wielkiej Brytanii. Dla pozostałych krajów UE obroty z Irlandią Północną mają zdecydowanie mniejsze znaczenie – średnio 1,1 proc. eksportu i 1,5 proc. importu do i ze Zjednoczonego Królestwa. W przypadku Polski jest to odpowiednio 1,0 proc. i 1,9 proc.
Pod względem wartości obrotów Polska była 12. największym dostawcą towarów na północnoirlandzki rynek i jednocześnie 14. odbiorcą towarów pochodzących z Irlandii Północnej.
Według szacunków HMRC wartość eksportu z Polski do Irlandii Północnej w 2019 wyniosła 109,9 mln funtów, a importu – 99,1 mln funtów. Oznacza to, że pod względem wartości obrotów Polska była 12. największym dostawcą towarów na północnoirlandzki rynek i jednocześnie 14. odbiorcą towarów pochodzących z Irlandii Północnej. Najważniejszą grupą w eksporcie z Polski są mięso i przetwory mięsne (SITC 01), na które przypadało 35 proc. całego eksportu do Irlandii Północnej. W 2019 r. Polska była trzecim największym dostawcą produktów klasyfikowanych w tej grupie (po Irlandii i Holandii). Łącznie na produkty rolno-spożywcze przypadało 42 proc. eksportu. Drugą najważniejszą grupą w polskim eksporcie jest odzież (SITC 84), która obejmuje blisko 10 proc. sprzedaży do Irlandii Północnej.
Z kolei import z Irlandii Północnej skoncentrowany jest przede wszystkim w kategorii obejmującej maszyny i sprzęt transportowy, na którą przypada 70 proc. dostaw z tej części Zjednoczonego Królestwa. Północnoirlandzkie przedsiębiorstwa dostarczają do Polski przede wszystkim maszyny wyspecjalizowane do poszczególnych zastosowań przemysłowych (SITC 72), maszyny i urządzenia ogólnego zastosowania (SITC 74) oraz maszyny i urządzenia do wytwarzania energii (SITC 71). W tych dwóch ostatnich grupach Polska była w 2019 r. szóstym najważniejszym kierunkiem północnoirlandzkiego eksportu.
W styczniu 2020 roku Wielka Brytania formalnie opuściła Unię Europejską. Oczekiwane korzyści z brexitu, poza odzyskaniem suwerenności w zakresie kształtowania prawa i zewnętrznych relacji gospodarczych, jednak się nie zmaterializowały. Widoczny jest natomiast spadek wydajności i konkurencyjności brytyjskiej gospodarki, co wpływa także na kondycję rynku pracy.
