Premier powiedział w piątek to, co rynki chciały usłyszeć. Przede wszystkim podtrzymał wcześniejsze plany ograniczenia deficytu finansów publicznych do 3 proc. PKB już w 2012 roku. Spaść ma też dług publiczny – do około 52 proc. PKB, czyli będzie bezpiecznie daleko od drugiego progu ostrożnościowego 55 proc. PKB. Szef rządu deklaruje dalsze ograniczanie zadłużenia tak, aby w na koniec kadencji wielkość długu nie przekraczała 47 proc. PKB, a deficyt finansów 1 proc. PKB.
Donald Tusk podał katalog rozwiązań, jakie rząd chce zastosować, by osiągnąć wymienione wyżej cele. Po pierwsze, zamierza zwiększyć daninę od eksploatowania niektórych surowców mineralnych. Premier wymienił srebro i miedź (kurs akcji KGHM natychmiast spadł dzięki temu o prawie 5 proc.), ale też wspomniał o gazie łupkowym.
– Chcemy, żeby opodatkowanie tych rezerw było stałym strumieniem zasilającym polską gospodarkę – mówił szef rządu w expose.
Inwestorzy czekali jednak na zapowiedzi zmian w polityce fiskalnej. I doczekali się. Po pierwsze, premier zapowiedział zmiany w systemie ulg podatkowych. Niektóre z tych najbardziej kosztownych – jak ulga prorodzinna w PIT – zostaną zmodyfikowane. Prawo do ulgi stracą podatnicy z dochodami powyżej 85 tys. zł rocznie, jeśli mają tylko jedno dziecko. Ta sama grupa zostanie pozbawiona praw do becikowego. Pozostali zachowają prawo do ulgi i becikowego, ale ci, którzy zdecydują się na trzecie i czwarte dziecko dostaną o 50 proc. większą ulgę. Zmian powinni spodziewać się też korzystający z 50-proc. kosztów uzyskania przychodu. Będzie można z nich korzystać, ale tylko do kwoty 85 tys. zł rocznego dochodu.
W sumie zmiany w uldze prorodzinnej powinny być neutralne dla budżetu. Za to 1,5 mld zł w ciągu czterech lat powinno dać zlikwidowanie ulgi internetowej.
Dużo bardziej wymierna ma być podwyżka o 2 pkt proc. składki rentowej po stronie pracodawców. Powinno to zmniejszyć o około 13 mld zł deficyt Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. I to zapewne już od przyszłego roku (zmiany w PIT najprawdopodobniej zostaną wprowadzone od 2013 roku, bo nie da się ich przeprowadzić do końca listopada). Rząd chce mieć też większe pole manewru przy waloryzacji emerytur i rent. W ciągu tej kadencji nie będzie się ona odbywała na podstawie wskaźnika (inflacja z poprzedniego roku plus 20 proc. realnego wzrostu przeciętnej płacy) tylko kwotowo – a kwocie mają decydować posłowie. Ma to, według premiera, zasypać przepaść między wielkością emerytur poszczególnych grup.
Od lutego przyszłego roku rozpocznie się proces włączania rolników do systemu ubezpieczeń społecznych. Najbogatsi rolnicy mają płacić składkę zdrowotną taką, jak osoby prowadzące działalność gospodarczą. Ci, których gospodarstwa mają powierzchnię 5-15 hektarów będą płacili polowe. Ci najmniej zamożni będą dotowania przez państwo. W drugim kroku – od 2013 roku – rolnicy mają zostać zobowiązani do prowadzenia rachunkowości. Ich dochody zostaną opodatkowane na zasadach ogólnych.
Premier zapowiedział zrównanie wieku emerytalnego kobiet i mężczyzn i jego zwiększenie do 67 lat. To także był jeden z wielu postulatów wymienianych przez ekonomistów. Podobnie jak likwidacja przywilejów emerytalnych niektórych grup zawodowych.
Tu też mają nastąpić zmiany. Wstępujący do służb mundurowych od 2012 roku będą mogli przechodzić na emeryturę po ukończeniu 55 lat i po 25 latach służby. Przywileje górnicze mają zachować tylko górnicy pracujący bezpośrednio przy wydobyciu. Powszechnym systemem emerytalnym mają zostać objęci księża.
W trakcie expose premiera złoty umocnił się względem euro o prawie 4 gorsze i o 3 grosze względem dolara. WIG-20 wzrósł o 0,5 proc.
Expose mogło się podobać: to, co ważne dla polskiej gospodarki zostało w nim wymienione. Pytanie, czy zostanie to zrealizowane, bo dotychczas większość deklaracji z expose nie była realizowana. Jednak wcale nie było oczywiste, że premier jako zadania nowego rządu wymieni niepopularne działania, za które nikt do tej pory nie chciał się zabrać, czyli podwyższenie wieku emerytalnego, eliminacja przywilejów emerytalnych niektórych grup czy cięcie ulg. Jednak skutki wprowadzenia tych zmian będą miały skutki w średnim terminie.
W krótkim czasie nie przyniosą budżetowi zbyty wiele i nie będą jakoś szybko odczuwalne. Jednak w expose wymieniono również i te działania, jak podwyżka składki rentowej. To jest kompromis. Żeby osiągnąć cel w postaci obniżenia deficytu do 3 proc. PKB trzeba było zdecydować się na szukanie dodatkowych dochodów.
W przemówieniu premiera zabrakło zapowiedzi podwyżek podatków pośrednich. Rząd zapewne uznał, że to już nie będzie konieczne. I dobrze, bo podwyżka VAT nie tylko grozi zwiększeniem inflacji, ale też uderza w popyt. No i zapewne zostałaby źle przyjęta przez opinię publiczną.
Rynek te zapowiedzi powinien przyjąć pozytywnie. Choć z drugiej strony nie spodziewam się jakoś hurra-optymistycznej reakcji. Dopóki zapowiedzi nie przekształca się w działania radziłbym nie przesadzać z nadmiernym optymizmem.
Z punktu widzenia rynkowego to expose miało nierównomiernie rozłożone ryzyka. Wszyscy chcieli usłyszeć, że w przyszłym roku w Polsce będzie zacieśnienie polityki fiskalne. I gdy ta deklaracja padła reakcji rynkowej nie było. Co innego gdyby takiej zapowiedzi nie było –wówczas zapewne zobaczylibyśmy spadek wartości złotego. Na szczęście mieliśmy do czynienia z pierwszym wariantem. Na razie jest stabilnie, czekamy na projekt przyszłorocznego budżetu, który zweryfikuje zapowiedzi. Dla rynku zapowiedzi zmian w systemie emerytalnym czy w KRUS. Rynek jest dziś krótkowzroczny, najważniejsze dla niego jest to, co wydarzy się w najbliższym czasie. A czymś takim jest budżet na 2012 rok.
Zadaniem expose było zarysowanie ogólnego dużego obrazu. On został bardzo ładnie zarysowany. Wiemy że zacieśnienie fiskalne nastąpi w 2012 roku i będą reformy strukturalne. Jak to zostanie zrobione to dowiemy się w grudniu, kiedy rząd zdecyduje który z wariantów rozwoju sytuacji gospodarczej jest najbardziej prawdopodobny i przedstawi projekt budżetu. Na razie wstrzymałbym się ze szczegółowymi analizami.
Expose premiera nie było przełomowe dla postrzegania Polski na rynkach finansowych. Zakres czynników, które decydują o notowaniach, nie zmienił się. Nadal główną rolę odgrywają wydarzenia za granicą, dopiero w drugiej kolejności to, co się dzieje w kraju. Złoty będzie się więc wahał w rytm tego, co się będzie działo w Europie i na świecie.
W styczniu 2020 roku Wielka Brytania formalnie opuściła Unię Europejską. Oczekiwane korzyści z brexitu, poza odzyskaniem suwerenności w zakresie kształtowania prawa i zewnętrznych relacji gospodarczych, jednak się nie zmaterializowały. Widoczny jest natomiast spadek wydajności i konkurencyjności brytyjskiej gospodarki, co wpływa także na kondycję rynku pracy.
