Kobiety popełniają więcej błędów, gdy grają przeciwko mężczyznom

Wyjaśnienia na temat zróżnicowania wynagrodzeń ze względu na płeć i niedostatecznej reprezentacji kobiet na najwyższych stanowiskach koncentrują się głównie na różnicach w reakcji mężczyzn i kobiet na konkurencję. A wpływ na zachowania kobiet może mieć nie tyle sama konkurencja, co płeć przeciwnika.
Kobiety popełniają więcej błędów, gdy grają przeciwko mężczyznom

(CC0 Pixabay)

Analiza danych z tysięcy profesjonalnych meczów szachowych pokazuje, że kobiety wygrywają rzadziej niż mężczyźni o podobnych umiejętnościach, bo popełniają więcej błędów, gdy grają przeciwko mężczyznom.

Pomimo burzliwych debat akademickich i pewnych odważnych reform politycznych, nadal utrzymuje się zróżnicowanie wynagrodzeń ze względu na płeć i niedostateczna reprezentacja kobiet na najwyższych stanowiskach. Utrzymywanie się tych nierówności podważa zarówno wyjaśnienia oparte na czystych różnicach płciowych w kapitale ludzkim lub preferencjach, jak i wyjaśnienia oparte na statystycznej dyskryminacji ze strony pracodawców (Blau i Kahn 2016).

Ostatnie wyjaśnienia koncentrują się na aspektach behawioralnych, a w szczególności na różnicach w reakcji kobiet i mężczyzn na konkurencję. Gneezy i współautorzy (2003) stwierdzili, że mężczyźni lepiej niż kobiety radzą sobie w warunkach konkurencji, a Niederle i Vesterlund (2007) zaobserwowali, że kobiety są bardziej niechętne niż mężczyźni, aby podjąć współzawodnictwo, nawet w przypadku gdy osiągają równie dobre co mężczyźni wyniki w warunkach braku konkurencji.

Wielu traktuje te wyniki jako dowód, że kobiety rzeczywiście nie lubią konkurencji lub że są do niej z natury gorzej przystosowane. Ale czy tak jest naprawdę? Czy to właśnie konkurencja przeszkadza kobietom czy może raczej to, z kim konkurują?

To ostatnie pytanie może być szczególnie ważne w środowiskach zdominowanych przez mężczyzn, gdzie kobiety cierpią ze względu na silne negatywne stereotypy i gdzie najczęściej spotykają się z męskimi rywalami. Kwestia ta jest nadal stosunkowo słabo zbadana, głównie dlatego, że trudno jest uzyskać dane na temat występującej w prawdziwym świecie konkurencji, gdzie możliwe jest zaobserwowanie wrodzonych zdolności i gdzie kobiety i mężczyźni współzawodniczą na równych prawach.

Męski świat zawodowych szachów

Profesjonalne turnieje szachowe dają nam doskonałe warunki do badania istnienia efektów interakcji płciowej w ramach konkurencji z trzech powodów.

  • Po pierwsze, mężczyźni i kobiety konkurują na równych zasadach i bezpośrednio.
  • Po drugie, szczęście nie odgrywa żadnej roli w wyniku partii szachów – zależy on od wysiłku i umiejętności.
  • Po trzecie, umiejętności te mają znaną i solidnie ugruntowaną miarę, tzw. rating Elo, nazwany tak na cześć jego twórcy fizyka Arpada Elo.

Internetowe bazy danych meczów rozgrywanych na międzynarodowych turniejach zawierają informacje na temat charakterystyki graczy, ruchów, które wykonali w danym meczu oraz wyniku. Wysoce zmotywowani gracze regularnie przeglądają te bazy, studiując styl gry przeciwników i ucząc się nowych ruchów.

Szachy na poziomie mistrzowskim to gra bardzo zdominowana przez mężczyzn. W tej chwili wydaje się, że kobiecie łatwiej jest zostać amerykańskim prezydentem niż mistrzem świata w szachach ‒ tylko 11 proc. graczy w mieszanych turniejach międzynarodowych i tylko 2 proc. arcymistrzów to kobiety, a wśród 100 najlepszych szachistów na świecie znajduje się tylko jedna kobieta (Chinka Hou Yifan).

Ponadto pomiędzy kobietami i mężczyznami występuje trwała i znacząca różnica w osiąganych wynikach. Kobiety mają średnio o 15 proc. niższe ratingi Elo niż mężczyźni. W konsekwencji (ale jest to także przyczyna) tej niedostatecznej reprezentacji i słabych wyników w świecie szachów szeroko rozpowszechnione są stereotypy o kobietach.

W latach 60. XX wieku amerykański arcymistrz Bobby Fischer stwierdził: „One wszystkie są słabe, wszystkie kobiety. Są głupie w porównaniu z mężczyznami. Nie powinny grać w szachy. One są jak początkujący”.

Aby jednak spotkać się z takimi uprzedzeniami, nie musimy cofać się pół wieku. W roku 2015 angielski szachista Nigel Short powiedział, że „dziewczyny po prostu nie mają mózgu potrzebnego do gry w szachy”. Niestety wydaje się, że wielu zawodowych szachistów wierzy, że szachy są jak hasło reklamowe napoju bezalkoholowego Dr Pepper: „nie dla kobiet„. Jednakże nie ma przekonujących dowodów świadczących o wrodzonej przewadze mężczyzn w grze w szachy.

Szachy na poziomie mistrzowskim przypominają wysoce konkurencyjne zawody także pod tym względem, że wymagają determinacji, wytrwałości i wielu godzin praktyki. Kobiety, które są zawodowymi szachistkami, podobnie jak kobiety w wielu konkurencyjnych zawodach, wybrały dla siebie bardzo wymagające i zdominowane przez mężczyzn środowisko. Biorąc pod uwagę ten wybór, można by oczekiwać, że na kobiety te nie będzie oddziaływać płeć osoby, z którą konkurują – a jednak tak jest.

Interakcje płciowe w zawodowych szachach

W niedawnym artykule napisanym wspólnie z dwoma współpracownikami, Peterem Backusem i Santiago Sánchezem-Pagèsem, oraz dwoma informatykami, Matejem Guidem i Enrique Lópezem-Mañasem, badam istnienie i możliwe przyczyny interakcji płciowych we współzawodnictwie przy wykorzystaniu danych na temat grających wyczynowo szachistów, którzy znajdują się w górnych 5 proc. rankingu światowych graczy. Korzystając z pracy wykonanej przez entuzjastów szachów na przestrzeni lat, otrzymujemy dane o tysiącach meczów i graczach, ich ratingu Elo, wieku, federacji, turniejach, oraz, oczywiście, o ich płci.

Pierwszy wynik naszego badania był zgodny z oczekiwaniami. Kobiety średnio osiągają gorsze wyniki w porównaniu z mężczyznami mającymi takie same umiejętności.

Drugi uzyskany przez nas wynik jest bardziej niepokojący (i interesujący). Różnica płciowa w osiąganych wynikach zależy od składu meczów szachowych pod względem płci. Gdy kobieta gra przeciwko innej kobiecie o takich samych umiejętnościach, ma 50 proc. szans na wygraną. Ale gdy kobieta gra przeciwko mężczyźnie o takich samych umiejętnościach, ma tylko 46 proc. szans na wygraną. Jest to równoważne z handicapem 30 punktów Elo, gdy przeciwnikiem jest mężczyzna.

Aby wyjaśnić przyczyny takiego przygnębiającego wyniku, korzystamy z informacji o ruchach wykonanych w każdym meczu w celu obliczenia miary jakości gry dla każdego gracza w każdym meczu. Aby to zrobić, stosujemy metodologię, którą zaproponowali Guid i Bratko (2006). Obliczamy różnicę między jakością ruchu wybranego przez gracza i jakością ruchu, który zamiast tego wybrałby silnik szachowy. Używany silnik szachowy ma rating Elo powyżej 3,000 punktów i w związku z tym jest lepszy niż jakikolwiek człowiek, włącznie z aktualnym mistrzem świata Magnusem Carlsenem.

Naszą miarą jakości gry jest średnia tych różnic w obrębie gry środkowej. Jest więc ona miarą błędów popełnianych w czasie najbardziej kreatywnej fazy gry, gdy kluczowe znaczenie ma improwizacja. Po wykonaniu regresji tej miary błędów w stosunku do naszych danych kontrolnych i płci przeciwnika stwierdziliśmy, że kobiety popełniają więcej błędów, gdy grają z mężczyzną. Płeć przeciwnika nie ma wpływu na jakość gry mężczyzn.

Płeć przeciwnika wpływa na zachowanie

Stwierdziliśmy także, po uwzględnieniu wpływu charakterystyki zawodników, że średnia jakość gry w meczach kobiety z kobietą i meczach mężczyzny z mężczyzną jest identyczna. Tak więc nie chodzi o to, że kobiety nie lubią rywalizacji lub że są po prostu w niej gorsze. Problem pojawia się, gdy rywalizują one z mężczyznami.

Wyniki te są zatem zgodne z teorią zagrożenia stereotypem, która twierdzi, że kiedy jakaś grupa cierpi z powodu negatywnego stereotypu, lęk doświadczany podczas próby uniknięcia tego stereotypu lub związany z samą świadomością tego stereotypu zwiększa prawdopodobieństwo potwierdzenia stereotypu. Jak wskazano wcześniej, szachy na poziomie mistrzowskim są środowiskiem silnie zdominowanym przez męskie stereotypy.

Inne wyniki naszych badań pokazują, że mężczyźni również zmieniają swoje zachowanie, grając przeciwko kobietom. W przypadku dwóch przeciwników o takich samych umiejętnościach i dwóch identycznych pozycji na szachownicy mężczyźni poddają partię później, gdy grają przeciwko kobiecie. Ten wynik powtarza obserwację dziewiętnastowiecznego amerykańskiego pisarza Charlesa Dudleya Warnera, który powiedział, że „nic bardziej nie denerwuje mężczyzn niż przegrana w szachy z kobietą”. Prawdopodobnie poddanie partii innemu mężczyźnie zawsze może być zinterpretowane jako „dżentelmeński układ”.

Obserwujemy także negatywny wpływ zwiększonej presji wynikającej z rywalizacji na jakość gry, gdy taka presja mierzona jest większą stawką w grze. Jeśli w danym meczu stawką jest większa ilość punktów Elo, zarówno mężczyźni, jak i kobiety popełniają więcej błędów. Podobny wynik uzyskał Paserman (2010), wykorzystując dane z wielkoszlemowych turniejów tenisowych. Ale w efekcie zwiększonej presji nie obserwujemy różnic płci.

Propozycje wynikające z analizy

Po pierwsze, dobrym pomysłem mogłoby być wprowadzenie turniejów szachowych „w ciemno”, w których płeć graczy pozostałaby nieznana, podobnie jak ma to miejsce w przypadku przesłuchań do orkiestry przeprowadzanych „w ciemno” (Goldin i Rouse 2000).

Po drugie, należy zauważyć, że kobiety grające w szachy na poziomie mistrzowskim są wysoce profesjonalnymi osobami. Osiągnęły wysoki poziom biegłości i wybrały dla siebie dyscyplinę wyraźnie zdominowaną przez mężczyzn. Jeśli w tej bardzo selektywnej próbie znajdujemy efekty interakcji płciowej, zasadnym wydaje się oczekiwanie większych różnic między płciami w całej populacji.

Maria Cubel jest profesorem nadzwyczajnym na Wydziale Ekonomii Uniwersytetu Barcelońskiego.  

Artykuł po raz pierwszy ukazał się w VoxEU.org (tam dostępna jest pełna bibliografia). Tłumaczenie i publikacja za zgodą wydawcy.

(CC0 Pixabay)

Tagi