Konsolidacja fiskalna a zadowolenie z życia

Generowanie wzrostu gospodarczego stało się głównym celem polityki fiskalnej wielu państw. Jednocześnie wiele państw świata zapomina, że czynniki wzrostu gospodarczego to nie tylko nakłady kapitałowe i nowe technologie, ale również jakość aktywów osobowych. Konsolidacja fiskalna może być ważnym instrumentem polityki fiskalnej kształtującym poziom zadowolenia z życia obywateli. Konsolidacja budżetowa opierająca się na dużych ograniczeniach w wydatkach publicznych powoduje, że działania gospodarcze rządu wydają się bardziej wiarygodne dla społeczeństwa.

Skutkuje to wzrostem planów konsumpcyjnych (zaplanowanych wydatków) – konsumenci oczekują niższych podatków w przyszłości. Z kolei przedsiębiorcy oczekują z tego samego powodu wyższych zysków swoich przedsiębiorstw umożliwiających wzrost inwestycji (niższe obciążenia podatkowe to zwiększenie potencjalnych dochodów do dyspozycji). Wzrost popytu i inwestycji powoduje dodatni wpływ na wzrost gospodarczy. Takie efekty wiarygodnej polityki fiskalnej zostały nazwane efektami niekeynesowskimi (Giavazzi, Pagano 1990).

Powstają pytania: czy wzrost konsumpcji i inwestycji z powodu konsolidacji fiskalnej może polepszyć nastroje Polaków? Jaka jest skala zmiany zadowolenia z życia Polaków po konsolidacji fiskalnej? Czy pozytywne zmiany ekonomiczne o dużej skali mają wpływ na zadowolenie z życia obywateli? Czy konsolidacjom fiskalnym towarzyszy wzrost czy spadek zadowolenia z życia? Jak zmienia się poziom zadowolenia z życia po konsolidacji?

Polityka fiskalna państwa ma wpływ na niektóre z czynników wpływających na zadowolenie z życia

W dyskusji na temat zadowolenia z życia w zależności od polityki fiskalnej można rozpatrywać takie czynniki, jak rodzaj i wysokość stawek podatkowych, stabilność systemu podatkowego, wielkość deficytu i długu publicznego czy poziom wydatków publicznych. Czynniki te z kolei nie są bez znaczenia dla wielkości dochodu narodowego danego kraju, który niewątpliwie przyczynia się do poziomu finansowego dobrobytu społeczeństwa.

Celem artykułu jest przedstawienie poziomu zadowolenia z życia w czasie epizodu konsolidacji fiskalnej, przed i po konsolidacji fiskalnej.

Do pomiaru poziomu zadowolenia z życia zostaną wykorzystane specjalnie skonstruowane wskaźniki: cierpienia i szczęścia oraz dobrostanu psychofizycznego uwzgledniające osiem wymiarów zadowolenia z życia/jakości życia. Okresy konsolidacji fiskalnej zostaną ustalone przy użyciu międzynarodowych definicji (benchmarków).

Polityka ekonomiczno-społeczna i zadowolenie z życia

Badań w zakresie determinant satysfakcji z życia i ich ważności dla ludzi i dla kształtowania polityki ekonomiczno-społecznej było wiele, zwłaszcza odkąd Easterlin (1974) stwierdził, że wyższe dochody same w sobie nie czynią ludzi bardziej szczęśliwymi. Badania nad satysfakcją z życia ustaliły szereg interesujących i spójnych relacji między indywidualnymi cechami i zadowoleniem z życia.

Wśród czynników makroekonomicznych wymienia się bezrobocie (Blackaby red. 1994) i niski poziom finansowego dobrobytu (Easterlin 1974; Frijters, Haisken-DeNew i Shields 2004), które są związane z niskim zadowoleniem z życia.

Kluczowe czynniki ekonomiczno – społeczne zadowolenia z życia to:

• Wiek
• Bezrobocie
• Poziom finansowego dobrobytu (dochody)
• Stan cywilny
• Religia
• Zdrowie
• Oczekiwana długość życia
• Płeć, wykształcenie i liczba dzieci w gospodarstwie domowym

Polityka fiskalna państwa ma wpływ na niektóre z wymienionych wyżej czynników. Z pewnością jest to poziom dochodów rozporządzalnych, który ma wpływ na sytuację finansową jednostki. Wpływ poziomu finansowego dobrobytu (dochodu) na zadowolenie z życia zaobserwował w 1965 r. Hadley Cantril, który był psychologiem społecznym. Badał aspiracje materialne i społeczne ludzi w krajach zamożnych i biednych.

Narody biedne mają rzeczywiście skromne wymagania materialne i społeczne w porównaniu do narodów zamożnych. Dopóki ludzie z biednych krajów, regionów nie odkryją, co jest potencjalne dostępne w krajach bogatych czy regionach, są skromni. Generalnie można stwierdzić, że aspiracje rosną wraz z dochodem narodowym. Ludziom skromnym niewielkie dochody wystarczają do szczęścia. W tym samym roku inny badacz Eugene Smolensky ustalił, co to znaczy tzw. „minimalny komfort” konieczny do zadowolenia z życia. Ankietowani przez niego robotnicy określili swój wystarczający dochód do szczęścia jako połowę PKB per capita na rok.

25 lat później Rainwater zbadał, że w latach 1950-1986 dochód uważany jako minimum pozwalające złapać tzw. „koniec z końcem” rósł w takich samych proporcjach, jak PKB per capita. Badania te potwierdziły odkrycia Smolenskyego. W latach dziewięćdziesiątych przeciętny Amerykanin zapytany o to, jakie jest jego wymarzone życie odpowiadał, że jest to „dom w kurorcie” i „naprawdę ładne ubrania”(Easterlin, Crimmins 1991).

Pozytywna relacja między dochodem a zadowoleniem z życia była zbadana w wielu krajach (Dienier 1984, s.553). Subiektywne zadowolenie szczególnie wzrasta pod wpływem wzrostu dochodu w krajach biednych, a w krajach zamożnych nie zmienia się (Inkeles 1993, Veenhoven 1991). W USA przez pół wieku nie zaobserwowano polepszenia zadowolenia z życia, mimo że PKB per capita wzrósł więcej niż podwójnie (Maddison 1991).

Wzrost dochodu nie powoduje też wzrostu szczęśliwości (Smith 1979,Cambell 1981, Easterlin 1974) w krajach bogatych. Raport ekonomiczny w latach 90. dostarczył danych potwierdzających, że nie ma trendu wzrostu szczęśliwości pomimo wzrostu PKB.

W ostatnich latach testuje się tzw. paradox Easterlina, który mówi, że wzrost przeciętnych dochodów nie zwiększa poziomu zadowolenia. Niektórzy badacze odkryli pozytywny związek między zadowoleniem z życia a poziomem dochodów w wielu krajach (Deaton 2008, Stevenson i Wolfers 2008, Sacks, Stevenson, Wolfers 2013). Przebadano 95 proc. populacji świata (na podstawie danych z Gallup World Pull oraz World Value Survey). Poszukiwano punktu krytycznego dochodu, powyżej którego ludzie nie zwiększają swojego poziomu szczęścia. Analiza regresji wykazała, że współczynnik korelacji między miarą subiektywnego szczęścia a PKB per capita był bardzo wysoki. Relacja między szczęśliwością a dochodem jest prawie taka sama w krajach bogatych i biednych.

Deaton i Kahneman wyznaczyli poziom krytyczny dochodu na poziomie 75 tys. dol. Poziom szczęścia u ludzi, których dochody przekraczały tą kwotę nie wzrastał. Badania Stevensona i Wolfer’sea nie potwierdziły występowania jakiegoś punktu zaspokojenia.

W Polsce także jest coraz więcej badań dotyczących czynników wpływających na zadowolenia z życia.  Na szczególną uwagę zasługują regularne raporty ”Diagnoza społeczna” przygotowywane przez zespół prof. Czapińskiego.

Miary konsolidacji fiskalnej

Dostosowanie fiskalne o dużej (co najmniej 1pkt proc. PKB) skali redukcji deficytu i wydatków publicznych nazywa się konsolidacją fiskalną (inaczej konsolidacją budżetową).

Jeżeli dostosowania fiskalne wywołują dodatni, trwały efekt dla wzrostu gospodarczego to taką konsolidację nazywa się konsolidacją ekspansywną (Orłowski 2004, Alesina 2002). Konsolidacja fiskalna ekspansywna jest związana z efektami konsolidacji fiskalnej.

Konsolidacja fiskalna udana, czyli taka, która polega na redukcjach w długu publicznym, często poprzedza wystąpienie pozytywnych efektów dla wzrostu gospodarczego, dlatego może ona być utożsamiana z konsolidacją fiskalną ekspansywną.

Do identyfikacji okresów konsolidacji fiskalnej najczęściej stosuje się miarę deficytu strukturalnego (CAB) oraz deficytu strukturalnego pierwotnego (cyclically adjusted primary budget balance, CAPBB). Deficyt strukturalny uwzględnia wpływ bieżącej sytuacji gospodarczej na dochody i wydatki budżetowe. Deficyt strukturalny pierwotny pomaga w odpowiedzi na pytanie: jak duża część deficytu wynika z bieżącej polityki, a jak duża część jest skutkiem zaszłości, czyli skali zadłużenia.

Aby na to pytanie odpowiedzieć (Orłowski 2004, s.72), z rachunku deficytu strukturalnego eliminuje się płatności odsetek od zadłużenia, uzyskując w ten sposób deficyt pierwotny (ile wyniósłby deficyt, gdyby nie było długu publicznego).

Sformułowano wiele różnych definicji konsolidacji fiskalnych przeprowadzonych w większości krajów OECD (Wyróżnia się co najmniej dziesięć miar/wskaźników konsolidacji fiskalnej, European Commission 2003, s.26-32; Wojciechowska-Toruńska 2014). W pracy wykorzystano miary zaproponowane przez zespół Barrios, Langedijk, Pench (2010). Wykorzystano dwie definicje konsolidacji fiskalnej. Pierwsza z nich mówi, że konsolidacja fiskalna jest w roku w którym CAPBB poprawia się przynajmniej o 1,5 pkt proc. PKB i jest to tzw. zimny prysznic (konsolidacje w czasie jednego roku). Druga definicja odnosi się do okresu trzech lat, w którym CAPBB nie pomniejsza się o więcej niż 0,5 pkt proc. PKB – jest to tzw. ciągła konsolidacja (każdy rok tej konsolidacji jest traktowany jako epizod konsolidacji fiskalnej).

Kolejna miara odnosi się do sukcesu konsolidacji. Dostosowania fiskalne są oceniane ze względu na ich wpływ na dług publiczny, wskaźnik CAPBB w relacji do PKB oraz realny wzrost gospodarczy. Definicja ta traktuje konsolidację fiskalną, jako korzystną (czy udaną), gdy pomaga ona zredukować dług publiczny o 5 pkt proc. PKB w ciągu trzech kolejnych lat po rozpoczęciu epizodu konsolidacji fiskalnej. W tym samym czasie udana konsolidacja fiskalna jest oceniana jako efektywna, gdy nie zwiększa długu publicznego i nie pomniejsza wzrostu gospodarczego.

Miary zadowolenia z życia

Zadowolenie z życia jest różnie definiowane przez różnych badaczy, podobnie, jak różne są jego pomiary. Zadowolenie z życia zależy od jakości i poziomu życia. Różnice między jakością życia a poziomem życia przedstawiono w wielu opracowaniach (np. Rokicka 2013; Gałęski 1977; Leźnicki 2011).

Według Haliny Sekuły-Kwaśniewicz różnica między poziomem życia a jakością życia sprowadza się do tego, że poziom życia odnosi się do czynników obiektywnych, a jakość życia do czynników subiektywnych. W Diagnozie Społecznej 2015 Czapiński i Panek skonstruowali syntetyczny ogólny miernik jakości życia, który zawiera w sobie zarówno subiektywne, jak i obiektywne czynniki.

Dane opracowane w Diagnozie społecznej 2015 posłużą tu do skonstruowania indeksów wskaźników szczęścia i cierpienia. Pierwszy wskaźnik, szczęścia, odnosi się do poziomu życia i jest sumą takich czynników jak poziom cywilizacyjny, dobrobyt materialny i kapitał społeczny. Wyjaśnienie tych pojęć przyjęliśmy za Czapińskim.

• Poziom cywilizacyjny to: poziom wykształcenia, posiadanie nowoczesnych urządzeń komunikacyjnych i obycie z nimi (telewizja satelitarna lub kablowa, laptop, komputer, tel. komórkowy, dostęp do internetu, posługiwanie się komputerem, korzystanie z internetu), czynna znajomość języków obcych, posiadanie prawa jazdy.
• Dobrobyt materialny to: dochód gospodarstwa domowego na jednostkę ekwiwalentną, liczba posiadanych przez gospodarstwo dóbr i urządzeń (od pralki automatycznej po łódź motorową i dom letniskowy – z wyłączeniem urządzeń wchodzących w skład wskaźnika poziomu cywilizacyjnego).
• Kapitał społeczny to: aktywność na rzecz społeczności lokalnej, udział w wyborach (samorządowych i  parlamentarnych do 2005 roku, a w 2005 r. udział w referendum unijnym), udział w nieobowiązkowych zebraniach, pozytywny stosunek do demokracji, przynależność do organizacji i pełnienie w nich funkcji, przekonanie, że większości ludzi można ufać.
• Drugi wskaźnik – cierpienia – odnosi się do stylu życia i jest sumą takich czynników jak dobrostan społeczny, stres życiowy i patologie.
• Dobrostan społeczny to: brak poczucia osamotnienia, poczucie, że jest się kochanym i szanowanym, liczba przyjaciół.
• Stres życiowy to suma sześciu kategorii stresu mierzonego doświadczeniami w zakresie: finansów, pracy, kontaktów z urzędami, wychowania dzieci, relacji w małżeństwie, ekologii (mieszkanie, okolica).
• Patologie to: nadużywanie alkoholu i używanie narkotyków, palenie papierosów, wizyty u psychiatry lub psychologa, bycie sprawcą lub ofiarą łamania prawa (włamania, napady, kradzieże).

Wszystkie wskaźniki cząstkowe, w których skład wchodziły zmienne mierzone na różnych skalach zostały wystandaryzowane i stanowią sumę standaryzowanych zmiennych składowych. Podział czynników na dwie grupy wynika z analizy czynnikowej z rotacją varimex, która ujawniła dwa niezależne czynniki wyjaśniające. Pierwszy czynnik, który wyjaśnił największą porcje zmienności (około 30 proc.) to cywilizacyjne warunki życia, a drugi czynnik wyjaśniający (około 19 proc. zmienności) to styl życia.

Dwie wymiary wspólne dla poziomu życia i stylu życia, to dobrostan fizyczny i dobrostan psychiczny (Czapiński 2015). Dobrostan fizyczny jest rozumiany jako natężenie symptomów somatycznych, poważna choroba w minionym roku, stopień niepełnosprawności, natężenie stresu związanego ze zdrowiem. Dobrostan psychiczny to poczucie szczęścia, ocena całego dotychczasowego życia, nasilenie objawów depresji psychicznej, ocena minionego roku.

Trzecim wskaźnikiem jest wskaźnik – subiektywnego zadowolenia z życia (dobrostanu psychofizycznego), który jest sumą dobrostanu psychicznego i fizycznego.

Epizody konsolidacji fiskalnej w Polsce i jakość życia w latach 2010-2015

Epizody konsolidacji fiskalnej zostały zidentyfikowane ze względu na miary opisane w metodologii badań konsolidacji fiskalnej. Zastosowane definicje wykorzystują między innymi wskaźnik wzrostu gospodarczego w cenach stałych, deficytu pierwotnego cyklicznego (CAPBB), długu publicznego w relacji do PKB.

Wykorzystując definicje konsolidacji fiskalnej zawarte w metodologii badań zidentyfikowano epizod konsolidacji fiskalnej w Polsce. Był to 2011 rok.

Konsolidacja fiskalna nie miała charakteru stopniowego, ponieważ w okresie trzech lat miara CAPBB zwiększała się o więcej niż 0,5 pkt proc. PKB. Nie była to konsolidacja udana ponieważ wraz ze spadkiem długu publicznego o 0,7 pkt proc. PKB nie nastąpiła poprawa wzrostu gospodarczego, tylko jego spadek – o 2,2 pkt proc. PKB. Jednak w dwa lata po epizodzie konsolidacji fiskalnej nastąpił wzrost PKB o 1,8 pkt proc. PKB.

Wskaźnik poziomu życia („szczęścia”) poprawił się po epizodzie konsolidacji fiskalnej. Różnica między jego wielkością w 2009 roku a 2013 roku wyniosła 0,037.

Polepszenie warunków cywilizacyjnych nie spowodowało polepszenia dobrostanu psychofizycznego, którego wielkość zmalała o 0,156. Dlatego ogólny wskaźnik „szczęścia” zmalał po konsolidacji fiskalnej o 0,119.

Wskaźnik cierpienia ma odwrotny kierunek niż wskaźnik szczęścia/zadowolenia z życia. Im niższy wskaźnik cierpienia tym wyższy poziom zadowolenia z życia.

Pomimo, że poziom stresu życiowego i patologii zwiększyły się po konsolidacji fiskalnej o 0,22, to zwiększała się też wielkość dobrostanu społecznego (mniejszy brak poczucia osamotnienia, więcej poczucia, że jest się kochanym i szanowanym, więcej przyjaciół). Jednocześnie wielkość dobrostanu psychofizycznego zwiększyła się o 0,55. Ogólny wskaźnik cierpienia zmalał po epizodzie konsolidacji fiskalnej o 1,65.

Wskaźnik ogólnego dobrostanu psychicznego poprawił się na skutek dostosowań fiskalnych o 0,069 a wskaźnik dobrostanu fizycznego pogorszył się o 0,07. Ogólny wskaźnik dobrostanu psychofizycznego pozostał prawie na takim samym poziomie przed konsolidacją fiskalną jak i po niej.

Z kolei ogólny wskaźnik zadowolenia z życia, który jest sumą wskaźnika szczęścia, cierpienia i ogólnego dobrostanu psychofizycznego był wyższy w czasie epizodu konsolidacji fiskalnej niż dwa lata przed nim tylko o 0,002, a w dwa lata po konsolidacji fiskalnej zmalał o 0,287.

Epizod konsolidacji fiskalnej nie był korzystny dla ogólnego dobrostanu fizycznego Polaków, ale był korzystny dla ogólnego dobrostanu psychicznego i stylu życia.

W Polsce w badanym okresie 2010-2015 nie wystąpiła konsolidacja fiskalna tzw. udana ani ekspansywna. Pozytywne efekty wzrostowe w postaci wzrostu gospodarczego nie miały miejsca w roku 2011, zidentyfikowanym jako rok epizodu konsolidacji fiskalnej. Wzrost gospodarczy nastąpił dwa lata później.  Epizod konsolidacji fiskalnej nie był korzystny dla ogólnego dobrostanu fizycznego Polaków, ale był korzystny dla ogólnego dobrostanu psychicznego i stylu życia. Warunki życia cywilizacyjne i materialne po konsolidacji fiskalnej uległy poprawie. Dobrostan psychofizyczny Polaków był lepszy w czasie epizodu konsolidacji fiskalnej niż po przeprowadzeniu jednorocznej konsolidacji.

Skala korzystnych zmian w zadowoleniu z życia Polaków między okresem przed i po konsolidacji była największa we wskaźniku cierpienia (1,65), potem we wskaźniku dobrostanu psychicznego (0,069). Najmniejsza skala korzystnych zmian była we wskaźniku szczęścia (poziom materialny i cywilizacyjny) 0,037.

Można sądzić, że konsolidacja ciągła, a nie roczna dałaby efekt trwałej poprawy nie tylko stylu życia i poziomu materialnego i ale również dobrostanu fizycznego obywateli w Polsce. Wyniki analizy mogą służyć jako podstawa do dalszych badań.

Dr Iwona Wojciechowska-Toruńska jest adiunktem w Instytucie Nauk Społecznych i Zarządzania na Wydziale Organizacji i Zarządzania Politechniki Łódzkiej. Publikacja została przygotowana na Konferencję Katedr Finansów 2016.

Bibliografia:

Alesina A. (red.), 2002, Fiscal policy, profits, and investment, „American Economic Review”, no. 92.

Argyle M. (2001), The psychology of hapkt proc.iness, Hove: Routledge.

Barrios S., Langedijk S., Pench L., 2010, EU fiscal consolidation after the financial crisis Lessons from past experiences, “Economic Papers 418”, European Economy, European Commission Brussels.

Blanchflower, D. G., Oswald A.J., (2004), Well-being over time in Britain and the USA, “Journal of Public Economics”, 88:1359-86.

Blackaby, D.H. i in. (1994), Black-white male earnings and employment prospects in the 1970s and 1980s: evidence for Britain, “Economics Letters”, 46:273-79.

Cantril H., (1965), The pattern of human concerns, New Brunswick, NJ: Rutgers University Press, 1965.

Czapiński J., Panek T., (2015), Diagnoza społeczna 2015. Warunki i jakość życia Polaków, Raport, Rada Monitoringu Społecznego, Warszawa. Deaton A.,(2008), Income, Health, and Well-Being around the World: Evidence from the Gallup World Poll, “Journal of Economic Perspectives”, 2008 22(2), pkt proc.. 53-72.

Diener E., (1984), Subjective well-being, “Psychol Bull” 95:542–575.

Diener E., Chan, M. Y., (2011), Hapkt proc.y people live longer: Subjective well-being contributes to health and longevity. “Apkt proc.lied Psychology: Health and Well-Being”. 3(1), 1-43.Początek formularzaDół formularza

Easterlin, R. (1974), Does Economic Growth Improve the Human Lot? Some Empirical Evidence, s. 89-125 W: National and Households in Economic Growth: Essays in Honour of Moses Abramovitz, red. David P. i Reder M.. New York and London: Academic Pres.

Easterlin R., Crimmins E. (1991), Private materialism, personal self-fulfillment, family life, and public interest the nature, effects, and causes of recent changes in the values of American youth, Oxford Journals Social Sciences, Public Opinion Quarterly, Volume 55, Issue 4Pp. 499-533.

European Commission,(2003), European Economy, Economic Papers No 195, Brussells 2003.

Ferrer-i-Carbonell, A., Frijters P.. (2004), How important is methodology for the estimates of the determinants of hapkt proc.iness?, “Economic Journal” 114:641-59.

Gałęski B. (1977), Styl życia i jakość życia – próba systematyzacji pojęć, „Studia Socjologiczne”, nr 1.

Francesco Giavazzi F., Pagano M., (1990), Can Severe Fiscal Contractions be Expansionary? Tales of Two Small European Countries, NBER Working Paper No. 3372, Issued in May 1990, NBER.

Inkeles A., 1993, Industrialization, Modernization and the Quality of life, International Journal of Comparative Sociology, 66,1-31.

Kahneman, D., Deaton A.,(2010), High Income Improves Evaluation of Life But Not Emotional Well-Being, Proceedings of the National Academy of Sciences, September 7 2010, 107(38) 16489-16493.

Lim C., Putnam R.D., (2010), Religion, social networks, and life satisfaction. Am Sociol Rev.75: 914- 933.

Leźnicki M. (2011), Jakość życia jako przedmiot badań naukowych i refleksji, [w:] W. Tyburski (red.), Zasady kształtowania postaw sprzyjających wdrażaniu zrównoważonego rozwoju, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, Toruń.

Orłowski W.M.,(2004), Optymalna ścieżka do euro, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2004,

Programy konwergencji dla Polski z lat 2010-2015, Ministerstwo Finansów, Warszawa, www,mf.gov.pl.

Rainwater L.,(1974), What Money Buys, New York , Basic Book p. 53.

Rokicka E. (2013), Jakość życia – konteksty, koncepcje, interpretacje, [w:] J. Grotowska, E. Rokicka (red.), Nowy Ład? Dynamika struktur społecznych we współczesnych społeczeństwach, Księga pamiątkowa poświęcona Profesor Wielisławie Warzywodzie-Kruszyńskiej z okazji 45-lecia pracy naukowej i dydaktycznej, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.

Shapiro A., Keyes M.C.L, (2008), Marital Status and Social Well-Being: Are the Married Always Better Off?, Soc Indic Res (2008) 88:329–346, Springer.

Smolensky, E., (1965), The Past and Present Poor w: U.S. Chamber of Commerce, Task Force on Economic Growth and Opkt proc.ortunity, The Concept of Poverty, Washington, D.C., U.S. Chamber of Commerce, 1965. pkt proc.. 40 -45.

Stevenson, B., Wolfers J.(2008), Economic Growth and Hapkt proc.iness: Reassessing the Easterlin Paradox, “Brookings Papers on Economic Activity”, Spring 2008: 1-87.

Sekuła-Kwaśniewicz H. (2011), Współczesne przeobrażenia turystyki a wybrane parametry jakości życia, [w:] M. Drużkowski (red.), Jakość życia – aspekty turystyczne i rekreacyjne, Wydawnictwo Abaton, Kraków.

Wojciechowska-Toruńska I. (2014), Benchmarking konsolidacji fiskalnej w Polsce – perspektywa 2013–2016, Acta Universitatis Lodziensis. Folia Oeconomica 1(299), 2014.

Poprzednie zdjęcie> Następne zdjęcie Zamknij pokaz zdjęć