(CC By NC Duncan)
Przed wybuchem kryzysu finansowego bardzo popularne stały się w Europie kredyty w obcych walutach, których udzielano osobom prywatnym i podmiotom spoza branży usług bankowych. Szczególnie gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa spoza sektora finansowego zaciągały niżej oprocentowane kredyty denominowane w obcych walutach, a uzyskane środki inwestowały w zapewniające wyższe oprocentowanie waluty krajowe (np. poprzez kredyty hipoteczne bądź inwestycje biznesowe), nawet gdy nie miały stałych wpływów w tych obcych walutach. Z tego powodu zwykle mówiono, że takie detaliczne kredyty w obcych walutach to carry trade maluczkich.
W niektórych państwach powoli maleje wielkość pozostających do spłaty kredytów w obcych walutach udzielonych pożyczkobiorcom spoza sektora bankowego. Dzieje się tak w następstwie wdrożonych w tych krajach rozwiązań makroostrożnościowych, delewarowania prowadzonego przez banki oraz utrzymującego się spowolnienia europejskich systemów gospodarczych. Mimo to jeszcze znaczny odsetek gospodarstw domowych i przedsiębiorstw spłaca kredyty w obcych walutach. Jak widać na wykresie 1, w II kwartale 2013 r. w wielu państwach nienależących do strefy euro większość pozostających do spłaty kredytów zaciągniętych przez osoby prywatne i podmioty spoza sektora usług bankowych nadal była denominowana w obcych walutach (np. w Rumunii, Bułgarii, Chorwacji, Serbii, Łotwie i na Węgrzech aż 60–88 proc.).
(infografika Darek Gąszczyk)
Kredyty w obcych walutach zapewniają pożyczkobiorcom pewne korzyści, np. niższe oprocentowanie i dłuższe okresy spłaty w porównaniu z kredytami zaciąganymi w walucie danego państwa. Wiążą się jednak ze sporym ryzykiem wynikającym z możliwości wahań kursów. Gwałtowna deprecjacja lokalnej waluty może spowodować, że niezabezpieczeni kredytobiorcy nie będą w stanie obsłużyć zobowiązań wynikających z kredytów w obcej walucie. Z tego powodu takie pożyczki mogą stwarzać poważne ryzyko systemowe zagrażające europejskiemu systemu bankowemu. Może dojść do jednoczesnej upadłości wielu banków wskutek ekspozycji na niezabezpieczone gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa spoza sektora usług finansowych, które nie będą w stanie obsłużyć kredytów po gwałtownej deprecjacji lokalnej waluty.
O stwarzanym przez kredyty w obcych walutach ryzyku systemowym, które może zagrozić europejskiemu sektorowi bankowemu, wiedzą decydenci polityczni i instytucje międzynarodowe. Np. Europejska Rada ds. Ryzyka Systemowego (ESRB), niezależna instytucja badająca, jak przedstawia się stabilność finansowa w Unii, 22 listopada 2011 r. stwierdziła, że „nadmierne kredytowanie w obcych walutach może stwarzać poważne ryzyko systemowe dla tych państw członkowskich oraz może wywołać warunki prowadzące do negatywnych skutków w innych państwach”.
>>więcej: Ryzyko systemowe jak potwór z Loch Ness
Co prawda europejscy decydenci polityczni często mówią o obawach przed ryzykiem systemowym, które żywią przez kredyty w obcych walutach, ale brakuje publikacji poświęconych kwestii dokładnego pomiaru tego ryzyka. ESRB, banki centralne państw europejskich i Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju (EBOR) wyrażają zaniepokojenie dużym udziałem kredytów w obcych walutach udzielonych kredytobiorcom spoza sektora usług bankowych, ale w dyskusjach o założeniach polityki nie mówi się o metodach pomiaru ryzyka systemowego.
W opublikowanej w 2010 r. pracy Romain Ranciere, Aaron Tornell i Athanasios Vamvakidis omówili wyniki pierwszej próby dokonania ilościowej oceny niedopasowania walutowego widocznego w bilansach banków z europejskich państw rynków wschodzących w latach 2004–2007. To niedopasowanie zostało spowodowane przez kredyty w obcych walutach udzielone niezabezpieczonym pożyczkobiorcom spoza sektora bankowego („Currency Mismatch, Systemic Risk and Growth in Emerging Europe”, „Economic Policy”, październik 2010 r., t. 25, nr 64, s. 597–658).
Podejmuję ten temat w wydanej później pracy, wykorzystując metodę zalecaną przez tych autorów. Przedstawiam w niej wyniki dokładnych pomiarów ryzyka systemowego przeprowadzonych w latach 2007–2011 w 17 państwach europejskich, uzyskane dzięki wykorzystaniu nowego zbioru danych. Moje badania prowadzą do wniosku, że w państwach spoza strefy euro ryzyko systemowe jest znaczne, natomiast w państwach należących do unii walutowej – stosunkowo niewielkie.
Ryzyko systemowe występujące w systemie finansowym to zjawisko złożone. Dokładne analizy kwestii związanych z tym zagrożeniem przedstawili Olivier de Bandt i Philipp Hartmann oraz Co-Pierre Georg. Ryzyko systemowe może wystąpić np. w wyniku jednoczesnej ekspozycji instytucji finansowych na wstrząs wspólnego rynku. Kredyty w obcych walutach powszechnie występują w bilansach banków europejskich, a gwałtowna zmiana kursu walutowego może spowodować przypadki upadłości gospodarstw domowych, które nie będą w stanie obsłużyć kredytów hipotecznych zaciągniętych w obcych walutach, a przez to jednocześnie mogą się pogorszyć bilanse banków. Dokonując pomiarów ryzyka systemowego omówionych w opublikowanej niedawno analizie, kierowałam się tym mechanizmem.
Pod względem ilościowym ryzyko systemowe zostało wyrażone jako procentowy udział niezabezpieczonych należności netto w obcych walutach w łącznych aktywach podmiotów sektora bankowego. Innymi słowy oceniam, w jaki sposób niewypłacalność wszystkich niezabezpieczonych kredytobiorców, którzy nie są w stanie obsłużyć kredytów zaciągniętych w obcych walutach, wpłynie na bilanse banków.
Dane
Wszystkie wykorzystane przeze mnie wskaźniki to dane publikowane przez CHF Lending Monitor, agencję prowadzoną przez Szwajcarski Bank Narodowy (SBN), który chce wiedzieć, jak wiele kredytów denominowanych we frankach szwajcarskich udzielają banki europejskie. Od 2009 r. banki centralne 19 państw wymieniają co kwartał z SBN zestawienia danych dotyczących sektorów bankowych. Dane są poufne, toteż nie były publikowane.
Ustalenia
Wskaźniki ryzyka systemowego w państwach europejskich w III kwartale 2011 r. Wydzieliłam ponadto kredyty zaciągnięte we frankach szwajcarskich, aby porównać ryzyko systemowe powodowane przez te zobowiązania oraz przez kredyty denominowane w innych walutach.
Warto odnotować, że pod względem ryzyka systemowego występują spore różnice między państwami. W krajach strefy euro jest ono stosunkowo niskie, a w niektórych państwach nienależących do unii walutowej dość wysokie. W państwach spoza obszaru euro to wysokie ryzyko nie wynika z kredytów denominowanych we frankach szwajcarskich, na co zwracali uwagę decydenci polityczni i dziennikarze. Na podstawie dostępnych danych nie można wydzielać dalszych kategorii kredytów (w poszczególnych walutach), ale można przypuszczać, że w większości państw spoza unii walutowej kredytów w euro jest na tyle mało, że nie stwarzają ryzyka systemowego.
Wykres kolejny ukazuje zmiany ryzyka systemowego w państwach nienależących do strefy euro od I kwartału 2005 r. do III kwartału 2011 r. Należy zwrócić uwagę, że w kilku państwach w pierwszej połowie badanego okresu to ryzyko wzrosło. Od 2009 r. w większości państw ryzyko utrzymuje się jednak mniej więcej na tym samym poziomie i nie dochodzi do jego większych wahań. Niewielki spadek ryzyka obserwuje się na Węgrzech, Łotwie i w Bułgarii. Tendencja ta następuje po wcześniejszym wzroście ryzyka.
(infografika Darek Gąszczyk)
Uwagi końcowe
Ilościowe oceny ryzyka systemowego wykazują, że kredyty w obcych walutach udzielane pożyczkobiorcom spoza sektora usług finansowych stwarzają poważne zagrożenie dla sektora bankowego z powodu wstrząsu wspólnego rynku. Fakt, że utrzymuje się wysokie ryzyko systemowe, a wahania są nieznaczne, świadczy o tym, iż krótkookresowe programy polityczne nie zapewniłyby szybkiego zmniejszenia tego zagrożenia. W perspektywie długookresowej do pewnej poprawy sytuacji może dojść wskutek zachęt do zaciągania kredytów w lokalnej walucie oraz programów polityki makroostrożnościowej wdrażanych w ostatnim czasie z inicjatywy EBOR.
Pınar Yeşin jest starszą ekonomistką Szwajcarskiego Banku Narodowego, wykłada ekonomię na Uniwersytecie w Zurychu.
Artykuł po raz pierwszy ukazał się w VoxEU.org (tam dostępna jest pełna bibliografia). Tłumaczenie i publikacja za zgodą wydawcy.
W styczniu 2020 roku Wielka Brytania formalnie opuściła Unię Europejską. Oczekiwane korzyści z brexitu, poza odzyskaniem suwerenności w zakresie kształtowania prawa i zewnętrznych relacji gospodarczych, jednak się nie zmaterializowały. Widoczny jest natomiast spadek wydajności i konkurencyjności brytyjskiej gospodarki, co wpływa także na kondycję rynku pracy.
