Logistyka jest nie tylko narzędziem ułatwiającym ciągłość i płynność procesów gospodarczych, oddziałuje także na szeroko rozumianą jakość życia i może się przyczynić do poprawy dobrostanu społecznego na świecie – przekonują w książce „Logistyka jako czynnik dobrostanu” (Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2021) Piotr Banaszyk, Sabina Kauf oraz Jacek Szołtysek. Prof. dr hab. Piotr Banaszyk jest kierownikiem Katedry Logistyki w Instytucie Gospodarki Międzynarodowej Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu, prof. dr hab. Sabina Kauf – dyrektorem Instytutu Zarządzania i Jakości Uniwersytetu Opolskiego, kierownikiem Katedry Logistyki i Marketingu, a prof. dr hab. inż. Jacek Szołtysek to kierownik Katedry Logistyki Społecznej na Wydziale Zarządzania Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach. Cała trójka od kilkunastu lat zajmują się zagadnieniem logistyki.
Logistyka w służbie społeczeństwu
W ostatnich dziesięcioleciach światową gospodarkę zdominowały dwa równoległe zjawiska: rosnący konsumpcjonizm napędzający produkcję oraz globalizacja. Oba są powodem rosnącego znaczenia logistyki, zarówno międzynarodowej, jak i lokalnej – wskazują autorzy. Umiejscowienie zakładów produkcyjnych na wszystkich kontynentach komplikuje transport, zachodzi „logistykacja” gospodarki światowej. Jak wskazują naukowcy, rosnące znaczenie logistyki uprawnia do postawienia pytania – w jaki sposób może ona przyczyniać się do kreowania dobrostanu społecznego, rozumianego jako wysoka jakość życia. Na potrzeby analizy naukowcy przyjęli, że dobrostan powiększa się, gdy operacje logistyczne przyczyniają się do wzrostu dostępności dóbr i usług w czasie, przestrzeni i ze względu na kryterium kosztowe.
W pierwszych dwóch rozdziałach przedstawiono współczesne rozumienie logistyki oraz dobrostanu. Istnieją trzy główne typy logistyki: gospodarcza, społeczna oraz militarna. Okazuje się, że obecnie logistyka jest nastawiona głównie na podnoszenie jakości obsługi klienta, a więc i poziomu jego życia, a nie na maksymalizację korzyści finansowych firm, jak było do niedawna. Co ciekawe, występują dość poważne problemy w zdefiniowaniu logistyki, i to od wielu lat, a jest to związane ze zmieniającym się podejściem do jej istoty i zakresu stosowania. Jedna z najbardziej uniwersalnych definicji mówi, że logistyka to kształtowanie przepływów materialnych i informacyjnych, tak aby dostępność dóbr, usług lub miejsc na ustalonych zasadach nie była zagrożona; dostępność należy tu rozumieć jako możliwość korzystania z danej rzeczy lub usługi w określonym miejscu i czasie zgodnie z potrzebami zainteresowanych.
Banaszyk, Kauf i Szołtysek zgłębiają też pojęcie dobrostanu, co nie może dziwić, zważywszy że cała książka jest próbą odpowiedzi na pytanie – czy logistyka może go zwiększać. Zwracają uwagę, że w kulturze konsumpcjonizmu dobrostan bardziej zależy od „mieć”, ale powoli zmienia się to na „być”. Polscy naukowcy podkreślają, że mierzenie jakości życia tempem wzrostu PKB powoli odchodzi do lamusa, a skutki ekonomii opartej na wzroście bywają mocno negatywne, przybierając postać drenażu zasobów naturalnych Ziemi, rosnącego skażenia środowiska naturalnego, postępujących zmian klimatycznych czy braku czasu wolnego, co prowadzi do rozluźniania się więzi społecznych.
W jaki sposób logistyka wpływa więc na kształtowanie dobrostanu? „Umożliwia czynienie rozmaitych dóbr i usług bardziej dostępnymi, umożliwia korzystanie z nich wielu ludziom, bo obniża ich cenę, a ofertę czyni bogatszą, budując większą swobodę wyboru” – wskazują. Przywołują również propozycję noblisty ekonomicznego Amartyi Sena, który postulował, aby dobrostan budować przez tworzenie warunków, w których możliwie najliczniejsza społeczność ma dostęp do cenionych przez nią dóbr i usług.
Autorzy książki „Logistyka jako czynnik dobrostanu” wskazują, że wielką rolę w rozwoju i doskonaleniu logistyki odgrywa internet, jako elektroniczny kanał sprzedaży. Pojawienie się w stacjonarnych sklepach usługi „click and collect” czy rosnąca szybko popularność zakupów, które finalizujemy przez globalną sieć, nie wychodząc z domu – to wszystko przyczynia się do skrócenia czasu zakupów; pandemia COVID-19 tylko spotęgowała ten trend. Upowszechnianie się handlu internetowego prowadzi do pojawiania się takich nowoczesnych rozwiązań logistycznych, jak bezobsługowe punkty odbioru towarów (paczkomaty).
Kolejną innowacją, która pojawiła się w gospodarce w ostatnich latach na skutek zmiany w podejściu do logistyki, jest ekonomia współdzielenia (sharing economy) – takie podejście pozwala lepiej wykorzystać zasoby oraz zwiększyć elastyczność łańcuchów dostaw. „Dzięki współdzieleniu zasobów może zwiększyć się nie tylko dostępność produktów i usług, ale także mobilność mieszkańców wynikająca z możliwości korzystania z auta bez konieczności jego posiadania” – wskazują Banaszyk, Kauf i Szołtysek. „Mimo że pandemia zniechęciła do podróżowania transportem miejskim, w tym do korzystania z rowerów i hulajnóg miejskich, to mobilność jako usługa (Mobility-as-a-Service, MaaS) może stać się ważnym aspektem powrotu do nowej rzeczywistości po pandemii. Przy czym należy iść w kierunku elastycznego dostępu do wielu środków transportu, mowa o tzw. mobilności 3.0” – wskazują naukowcy, dodając, że wedle badań aż 20 proc. ludzi z pokolenia milenialsów jest zainteresowanych współdzieleniem nie tylko pojazdów, ale nawet odzieży czy sprzętu sportowego.
Co kryją w sobie zielone łańcuchy dostaw
Autorzy omawianej książki w jej ostatnich rozdziałach udowadniają, że tzw. logistyka zwrotna i zielona logistyka mogą służyć recyklingowi oraz wydłużaniu cyklu życia towarów. Logistyka zwrotna koncentruje się na wstecznym przepływie towarów – od klientów do dostawców. Chodzi o przedmioty nieprzydatne konsumentowi (w jego rozumieniu – opady), ale zachowujące cechy surowca.
Tego rodzaju logistyka tworzy tzw. zielone łańcuchy dostaw, pomagające w ograniczeniu ilości odpadów oraz w utylizacji czy recyklingu zużytych towarów.
„Już na etapie prostych decyzji w obszarze logistyki może zostać osiągnięty pozytywny wpływ na planetę. Dotyczy to nie tylko wyboru materiałów służących do pakowania zamówień, ale także stosowania opakowań wielokrotnego użytku. […] Jednakże ciekawsze niż same opakowania są sposoby postępowania firm, które stosują zasadę zero-waste i wykorzystują opakowania wielokrotnego użytku. Przykładem może być innowacyjne rozwiązanie firmy TerraCycle, która przekonała ponad dwa tuziny największych marek, takich jak Nestle czy Unilever, do przetestowania opakowania do wielokrotnego napełniania. Już wiadomo, że Procter&Gamble wprowadzi dla takich produktów, jak Pantene, Tide czy Cascade nadające się do ponownego napełniania opakowania. TerraCycle uruchomiła też usługę o nazwie Loop, będącą cyrkulacyjną platformą handlową. To innowacyjne narzędzie, stworzone w systemie e-commerce, pozwala na zamianę opakowań jednokrotnego na wielokrotnego użytku” – wskazują Banaszyk, Kauf i Szołtysek.
Ciekawym podrozdziałem jest „Logistyka w ujęciu pragmatycznym”, w którym opisane są początki teorii logistyki. Autorzy przypominają, że pierwsze zasady działania „logistycznego” zostały określone w słynnym dziele „Sztuka wojny” przypisywanym Sun Zi. Również cesarz bizantyjski Leontos VI w swym dziele „Sumaryczne wyłożenie sztuki wojennej” wyróżniał trzy nauki wojenne: strategię, taktykę oraz logistykę – która miała się zajmować wyliczeniami związanymi z przemarszem wojsk oraz obozowaniem. Przywołania te wskazują, że starożytni mieli duże umiejętności logistyczne, zapewne wywiedzione ze sztuki wojennej właśnie, gdyż inaczej nie byłoby możliwe stworzenie piramid w Gizie i innych tzw. cudów świata (m.in. Kolos Rodyjski czy latarnia na Faros) oraz wielu miast i budowli, które dziś mają status muzealny. Początki nowoczesnej logistyki w biznesie datowane są na pierwsze dwie dekady XX wieku, dowodem jest choćby opis centrum logistycznego funkcjonującego wedle współczesnych dobrych zasad i praktyk logistyki, zawarty w książce „Trafford Park. Britain’s Workshop and Storehouse” (1923).
Omawiana pozycja to typowa monografia, która jednak jest bardzo nietypowym spojrzeniem na logistykę i jej rolę w obecnym i przyszłym świecie. Fani ekonomii oraz ludzie z branży (czytaj: naukowcy zajmujący się logistyką) z pewnością ją docenią, jednak dla przeciętnego Kowalskiego jest to pozycja równie niedostępna, jak góra K2 zimową porą.
W styczniu 2020 roku Wielka Brytania formalnie opuściła Unię Europejską. Oczekiwane korzyści z brexitu, poza odzyskaniem suwerenności w zakresie kształtowania prawa i zewnętrznych relacji gospodarczych, jednak się nie zmaterializowały. Widoczny jest natomiast spadek wydajności i konkurencyjności brytyjskiej gospodarki, co wpływa także na kondycję rynku pracy.
