(infografika Dariusz Gąszczyk/ CC BY-NC-SA by Richard.Asia)
W tworzeniu nowych miejsc pracy pomocne mogą się okazać programy polityki publicznej, gdyż umożliwiają firmom eksperymentowanie. Przyczyniają się one ponadto do realokacji zasobów, aby trafiały one do najbardziej produktywnych przedsiębiorstw. Szczególne znaczenie mają też reformy strukturalne rynków produktowych, pracy i kapitałowych oraz ustawy upadłościowe, które nie powodują nadmiernego karania niepowodzeń.
Wiele państw należących do OECD odnotowuje od czasu poprzedzającego kryzys mizerne tempo wzrostu produktywności. Stanął także w miejscu proces tworzenia miejsc pracy, co stało się istotną kwestią polityczną. Dynamika przedsiębiorstw leży w samym środku procesu twórczej destrukcji. Dostępne dane świadczą o tym, że jeśli chodzi o dynamikę przedsiębiorstw, między państwami występują znaczne różnice, które nie znikają, nawet gdy uwzględni się różnice między strukturami sektorów. Z tego powodu decydenci polityczni zaczęli interesować się ramowymi warunkami w tej dziedzinie, aby lepiej poznać ich rolę. Do najbardziej uderzających i jednoznacznie stwierdzonych faktów w tej dziedzinie należy zasadnicza rola młodych firm w procesie tworzenia miejsc pracy. Wiemy jednak również, że młode przedsiębiorstwa znacznie mocniej reagują na lokalne wstrząsy dochodowe.
W nowej analizie dokonanej przez OECD DynEmp tworzy się i bada nowatorską bazę danych. Gromadzone są zharmonizowane, zagregowane informacje na poziomie mikro, czyli przedsiębiorstw, z krajowych rejestrów firm. Chodzi o to aby przedstawić nowe dane z różnych państw informujące o wkładzie firm różniących się wielkością i długością okresu działalności do procesu tworzenia miejsc pracy.
Baza danych DynEmp zawiera informacje o przyroście miejsc pracy brutto i ich likwidacji brutto dla różnych grup przedsiębiorstw, wyodrębnionych na podstawie wielkości, wieku oraz wymiarów sektorowych, z 18 państw. Dane dotyczą ostatnich dziesięciu lat. Wyniki analizy potwierdzają, że przede wszystkim młode firmy (działające najwyżej pięć lat) przez większą część pierwszej dekady tego wieku we wszystkich 18 państwach tworzyły miejsca pracy (zob. rys. 1). W dużym stopniu zostało to spowodowane przez powstanie nowych przedsiębiorstw, a także szybsze tempo rozwoju młodych firm, które przetrwały.
Informacje zawarte w nowej bazie danych DynEmp ukazują również wyraźnie, że wielka recesja mocniej uderzyła w firmy młode niż w starsze, wpływając i na tworzenie przez nie miejsc pracy, i na skalę likwidacji etatów. Obserwowany spadek liczby miejsc pracy tworzonych przez młode firmy brał się przede wszystkim z tego, że mniej osób zatrudniały nowe firmy. Ale wkład nowych i młodych firm do wzrostu zatrudnienia netto pozostał dodatni w czasie kryzysu, co potwierdza ich znaczenie w procesie tworzenia miejsc pracy w całym cyklu koniunktury. Straty straty w dziedzinie zatrudnienia wynikły natomiast z kurczenia się starszych przedsiębiorstw (ponownie zob. rys. 1). Wszystkie te ustalenia zostają potwierdzone przez wyniki analizy ekonometrycznej.
(infografika Dariusz Gąszczyk)
Spostrzeżenie to częściowo odzwierciedla większą wagę starych firm w gospodarce i jako takie nie zdumiewa. Trzeba jednak wspomnieć, że wkład starszych przedsiębiorstw do niszczenia miejsc pracy brutto jest znacznie większy od ich udziału w ogólnym zatrudnianiu. Wkład młodych przedsiębiorstw do przyrostu miejsc pracy brutto jest nieproporcjonalnie większy od ich udziału w ogólnym zatrudnianiu (zob. rys. 2), niezależnie od ich wielkości.
Utrzymują się pewne różnice między badanymi państwami pod względem dokładnych definicji wejścia (pomimo intensywnego dążenia do harmonizacji). Nieproporcjonalny wkład młodych firm do przyrostu miejsc pracy ukazuje się jednak we wszystkich państwach i latach, przy tym zarówno w sektorach produkcyjnych, jak i w branżach usługowych.
(infografika Dariusz Gąszczyk)
Dzięki tym ustaleniom wyraźniej widać, że trzeba uwzględniać długość okresu działania przedsiębiorstw. Np. w publikacjach ekonomicznych poświęconych niewłaściwej alokacji zasobów twierdzi się, że duży udział małych firm w zatrudnianiu – małych firm, które są mniej produktywne niż przedsiębiorstwa większe – może odzwierciedlać niewydajną alokację zasobów w gospodarce. W większości tych analiz nie bierze się jednak pod uwagę systemowych różnic między państwami, jeśli chodzi o profile wiekowe firm różnej wielkości. Różnice te mogą być znaczne, co ukazuje wykres z rys. 3. Jak widać, profile wiekowe małych firm przedstawiają się bardzo odmiennie w różnych gospodarkach.
Dobrze funkcjonująca gospodarka potrzebuje stałej realokacji zasobów
Nieproporcjonalny wkład młodych firm do przyrostu miejsc pracy brutto należy rozważać razem z typową dla młodych przedsiębiorstw dynamiką polegającą na tym, że albo się one rozwijają, albo znikają z rynku. Wysokie średnie wskaźniki rozwoju młodych firm po wejściu na rynek występują razem z niskimi wskaźnikami przetrwania przedsiębiorstw z tej samej grupy wiekowej.
Różnice pod względem tej dynamiki odzwierciedlają zapewne to, w jakim stopniu młode firmy są skłonne eksperymentować i w jakim stopniu są w stanie likwidować miejsca pracy. Pod tym względem mogą być znaczne różnice między państwami, między sektorami oraz między okresami, zależnie od charakteru działalności przedsiębiorstw, niepewności co do popytu i środowiska biznesowego oraz od ramowych rozwiązań politycznych, takich jak bariery regulacyjne, ochrona zatrudnionych i prawo upadłościowe.
(infografika Dariusz Gąszczyk)
Przeprowadzone badania zapewniają pośrednie dane dotyczące możliwego wkładu młodych firm do wzrostu gospodarczego w różnych państwach. Uzyskuje się je przez obserwację różnic między średnimi wielkościami nowych firm i przedsiębiorstw starych. Wykres z rys. 4 ukazuje, że istnieją wprawdzie różnice między wielkością nowych firm w momencie ich wejścia na rynek, ale nie są to różnice uderzające. Znacznie większe różnice ukazują się natomiast, gdy rozważamy starsze firmy. Przeciętnie stara francuska firma działająca w branży produkcji przemysłowej jest dwukrotnie mniejsza od odpowiadającej jej firmy amerykańskiej.
Świadczy to o tym, że w pewnych państwach bariery wejścia są mniejsze. W konsekwencji nowe firmy mogą być mniejsze, co zapewnia więcej możliwości eksperymentowania. To z kolei może się przyczynić do uwolnienia potencjału rozwojowego udanych przedsiębiorstw. Tłumaczyłoby to częściowo różnice między dojrzałymi firmami pod względem wielkości.
Wskazuje to również na to, że w pewnych państwach bariery utrudniające rozwój mogą w znacznym stopniu ograniczać potencjał rozwojowy młodych firm.
(infografika Dariusz Gąszczyk)
O bardzo ważnej roli eksperymentowania świadczy także wykres z rys. 5. Wykres ten ukazuje odsetek nowych mikroprzedsiębiorstw (zatrudniających poniżej 10 osób), które w ciągu trzech lat zwiększają zatrudnienie tak, że liczba pracowników przekracza 10, oraz wnoszony przez nie wkład do przyrostu miejsc pracy netto. Wprawdzie bardzo niewiele nowych mikroprzedsiębiorstw – od 2 proc. do 9 proc. – powiększa się tak, że zatrudnia ponad 10 osób, ale udział wszystkich nowych mikroprzedsiębiorstw w przyroście miejsc pracy netto mieści się w zakresie od 21 proc. (w Japonii) do 50 proc. (w Szwecji).
(infografika Dariusz Gąszczyk)
We wszystkich państwach udział nowych firm już przed kryzysem systematycznie jednak spadał, a wielka recesja dodatkowo negatywnie wpłynęła na odsetki nowych firm. Te wyniki zgadzają się z opublikowanymi niedawno danymi świadczącymi o tym, że w USA nastąpił znaczny spadek dynamiki w dziedzinie przedsiębiorczości w ostatnim trzydziestoleciu. Powody tych zmian pozostają nieznane.
(infografika Dariusz Gąszczyk)
Decydująca rola polityki publicznej
Między państwami występują znaczące różnice pod względem tego, w jakim stopniu przepływ zasobów odbywa się tak, aby został wykorzystany jak najbardziej produktywnie. Np. niedawno opublikowana przez OECD analiza danych na poziomie przedsiębiorstw ukazuje, że między państwami obserwuje się znaczące różnice, jeśli chodzi o stopień, w którym firmy patentujące swoje rozwiązania mogą przyciągnąć uzupełniające zasoby materialne niezbędne do wdrożenia nowych koncepcji i wprowadzenia produktów na rynek.
Jak to ukazuje wykres z rys. 7, szacuje się, że w USA przepływy kapitałowe do firm patentujących swoje rozwiązania są ponad dwukrotnie większe niż we Francji i Niemczech, a czterokrotnie przewyższają takie przepływy we Włoszech.
Wyniki tej analizy świadczą także o tym, że programy polityki publicznej mogą w istotny sposób wpłynąć na wydajność procesu alokacji zasobów. Dobrze funkcjonujące rynki produktowe, pracy i kapitałowe oraz sprawne sądownictwo i odpowiednie prawo upadłościowe, które nie powoduje nadmiernego karania niepowodzeń, mogą spowodować zwiększenie zysków osiąganych dzięki innowacyjnej działalności.
Młode firmy z większym prawdopodobieństwem eksperymentują z technologiami prowadzącymi do przerwania ciągłości i polegają na finansowaniu zewnętrznym, gdy dążą do wdrożenia nowych koncepcji i wprowadzenia produktów na rynek. Mogą więc w nieproporcjonalnym stopniu skorzystać dzięki reformom rynków pracy i lepiej rozwiniętym rynkom umożliwiającym pozyskiwanie kredytów, a także kapitału początkowego i potrzebnego w początkowej fazie rozwoju firmy.
(infografika Dariusz Gąszczyk)
Ustalenia te zgadzają się z wynikami analizy OECD, w której badano różnorodny wpływ programów politycznych i instytucji w różnych punktach rozkładu wzrostu na poziomie przedsiębiorstw, biorąc pod uwagę rozmaite sektory w 11 państwach OECD. Wyniki potwierdzają, że niektóre programy polityczne w nieproporcjonalnym stopniu wpływają na konkretne grupy przedsiębiorstw. Firmy cechują się wysokim tempem ekspansji, są stabilne albo kurczą się przez to, że są powiązane albo z bardziej stagnacyjnym, albo dynamicznym rozkładem wzrostu zatrudnienia w danym państwie.
W szczególności należy zwrócić uwagę, że bardziej rozwinięte instytucje finansowe są powiązane z poszerzeniem i spłaszczeniem rozkładu wzrostu w branżach, które w wielkim stopniu zależą od finansowania zewnętrznego. Natomiast rygorystyczne przepisy zapewniające ochronę zatrudnienia prowadzą do mniej dynamicznego (tzn. węższego) rozkładu wzrostu przedsiębiorstw. Ostre przepisy prawa upadłościowego także wpływają na kształt rozkładu wzrostu, chociaż skutki odzwierciedlają zależność typu trade-off (coś za coś) między ubezpieczeniem kredytodawców a ostrzejszymi warunkami kredytowania.
Wreszcie trzeba zauważyć, że hojniejsze bodźce fiskalne stosowane w celu pobudzenia prac badawczo-rozwojowych wykazują korelację z węższym rozkładem wzrostu w sektorach wymagających znacznych nakładów na te prace. Znacznie mniej jest kurczących się firm, więcej zaś stabilnych, a przedsiębiorstwa znajdujące się w szczytowej części krzywej rozkładu odnotowują stosunkowo mniejsze tempo wzrostu. Wyniki te świadczą również o tym, że bodźce fiskalne stosowane w celu pobudzenia prac badawczo-rozwojowych mogą powodować niezamierzony skutek polegający na tym, że chroni się działające już firmy i spowalnia realokację zasobów do bardziej innowacyjnych nowych podmiotów.
Chiara Criscuolo jest starszą ekonomistką w Dziale Polityki Strukturalnej Dyrektoriatu Nauki, Techniki i Przemysłu
Peter N. Gal jest ekonomistą pracującym w OECD i doktorantem Instytutu Tinbergena oraz Wolnego Uniwersytetu w Amsterdamie
Carlo Menon jest ekonomistą pracującym w Dziale Polityki Strukturalnej Dyrektoriatu Nauki, Techniki i Przemysłu OECD
Wyrażonych w tym artykule sądów nie należy uważać za oficjalne stanowisko OECD bądź państw należących do tej organizacji. Przedstawione tu poglądy są opiniami autorów. Od autorów także pochodzą wykorzystane argumenty.
Artykuł po raz pierwszy ukazał się w VoxEU.org (tam dostępna jest pełna bibliografia). Tłumaczenie i publikacja za zgodą wydawcy. >>Tekst w oryginale
W styczniu 2020 roku Wielka Brytania formalnie opuściła Unię Europejską. Oczekiwane korzyści z brexitu, poza odzyskaniem suwerenności w zakresie kształtowania prawa i zewnętrznych relacji gospodarczych, jednak się nie zmaterializowały. Widoczny jest natomiast spadek wydajności i konkurencyjności brytyjskiej gospodarki, co wpływa także na kondycję rynku pracy.
