Nie ma prawdziwej woli by ulepszyć prawo gospodarcze
WPolsce prawo gospodarcze jest złe, bo nie ma woli politycznej żeby było lepsze – mówi dr Irena Ożóg, była wiceminister finansów. A gdy rząd próbuje poprawiać sytuację podatników, robi to w sposób niewłaściwy jak na przykład wprowadzając odpowiedzialność prawną urzędnika przed interesantem.
Irena Ożóg fot. arch. autora
Obserwator Finansowy: Dlaczego polskie prawo podatkowe jest tak skomplikowane?
Rządzący przez 20 lat manipulowali w prawie podatkowym. Każdy rząd, żeby mieć wpływ na obywateli, zaostrzał przepisy, aby przed kolejnymi wyborami proponować deregulację i uproszczenia prawa. Bardzo łatwo jest manipulować przepisami prawa podatkowego. Jest wiele organów, które mogą inicjować zmiany w prawie podatkowym, przez co rozmywa się odpowiedzialność za jakość. Polska stała się Polską resortową, czy może nawet, w prawie gospodarczym, Polską departamentalną. Przejawem tego jest fakt, że te same pojęcia mają różne definicje na gruncie różnych ustaw. Czym innym jest samochód osobowy w VAT, czym innym w podatku dochodowym, a jeszcze czym innym w przepisach o ruchu drogowym. System stanowienia prawa przez ostatnie 20 lat nie został dopracowany.
Jaka jest przyczyna tego stanu rzeczy?
Moje doświadczenia i obserwacje w ciągu ostatnich 20 lat skłaniają mnie do wniosku, że nie ma rzeczywistej woli politycznej, aby ulepszyć prawo gospodarcze.
Co to znaczy, że nie ma woli politycznej? Kolejni premierzy zapowiadają deregulację. A przecież jest to postulat zupełnie niekontrowersyjny politycznie. Jego realizacja zwiększałaby popularność rządu.
O ile kolejne rządy werbalnie wyrażają wolę realizacji tego postulatu, o tyle w praktyce nie jest realizowany albo realizacja pozostawia wiele do życzenia. Moim zdaniem jest to skutek braku konsekwentnego egzekwowania wykonania tych zadań i braku nadzoru nad „losem” zmian już wprowadzonych. Nie można powiedzieć, że premier nie chciał na przykład ułatwień dla rozpoczynania działalności gospodarczej. Ale czy rozliczył tych, którzy odpowiadają za to, że po wprowadzeniu „jednego okienka” jest gorzej niż było wcześniej? Nie.
Albo sprawa indywidualnych interpretacji prawa podatkowego. W zamiarze miał to być instrument ochrony podatników przez ryzykiem podatkowym, przed którym Ministerstwo Finansów bardzo się broniło. Udało się ten instrument wprowadzić w 2006 r. I co – w kolejnych nowelizacjach ordynacji podatkowej inicjowanych w Ministerstwie Finansów (także planowanej w tym roku) „rozmontowuje” się te rozwiązania w kierunku osłabienia praw podatnika. W tym znaczeniu można mówić, że nie ma woli politycznej.
Jak wygląda postulat deregulacji z punktu widzenia urzędnika?
Urzędnik z natury rzeczy nie lubi zmian. Zmiany mogą się wiązać z tym, że będzie miał więcej pracy albo okaże się zbędny. Dużo łatwiej jest chodzić utartymi szlakami. Jest jeszcze inny ważny aspekt. Jeśli urzędnicy sami coś wymyślą, to będą tego bronić. Jeśli ktoś inny coś wymyśli, to będą się przed tym bronić. Kiedy na kilkunastu stronach został przedstawiony plan deregulacji Szejnfelda, zastrzeżenia urzędników MF zajmowały kilkadziesiąt stron. Tylko zastrzeżenia, bez propozycji rozwiązania problemów. Niechęć do zmian dotyczy oczywiście nie tylko urzędników Ministerstwa Finansów.
Skąd się bierze opieszałość Ministerstwa Finansów w precyzowaniu i uspójnianiu prawa podatkowego w ramach własnych uprawnień ministra?
Minister finansów mógłby wydawać interpretacje ogólne, ale robi to bardzo rzadko. Nie wiem dlaczego tak jest. Być może nie chce narażać się np. na zarzuty korupcyjne, gdyby jego interpretacje były korzystne dla biznesu, a kosztowne dla fiskusa. Ja się z tym zjawiskiem spotkałam w swojej karierze. Z kilkudziesięciu interpretacji jakie wydałam gdy byłam wiceministrem odpowiedzialnym za podatki, organy kontroli interesowały głównie te, które były na korzyść podatników. W takich sytuacjach trudno się dziwić, że ludzie nie chcą mieć problemów i racjonalnie wybierają ostrożność w działaniach, niekoniecznie akceptowaną przez biznes. Z punktu widzenia urzędnika lepiej nie zrobić nic, niż zrobić coś źle i narazić się na zarzuty.
Jak Pani ocenia ustawę wprowadzającą osobistą odpowiedzialność urzędników?
Jestem jej przeciwna, ale nie dlatego, iżbym chciała bronić bezkarności urzędników. Ta ustawa jest dowodem słabości państwa. W dobrze zorganizowanym państwie, państwo odpowiada za swoich funkcjonariuszy, a w stosunku do tych, którzy popełniają błędy potrafi wyciągnąć konsekwencje. Istnieje przecież odpowiedzialność służbowa i zestaw narzędzi, które pozwalają ocenić urzędnika i ewentualnie się z nim rozstać. To nie podatnik ma pozywać urzędnika do sądu za jego błędy.
Natomiast u nas państwo ucieka od odpowiedzialności, przerzucając ją bezpośrednio na urzędnika. To nie jest dobry system. Nie wierzę żeby jakikolwiek urzędnik poniósł odpowiedzialność za błędy na podstawie tej ustawy. Żeby pociągnąć kogoś do odpowiedzialności, musi zostać stwierdzone rażące naruszenie prawa. W prawie podatkowym są zdefiniowane przypadki kiedy następuje rażące naruszenie prawa i nie sądzę aby z wyjątkiem jakiś skrajnych, rzadkich przypadków ta klauzula mogła zostać przywołana.
Dlaczego Ministerstwo Finansów tak zachowawczo podchodzi do wszelkich propozycji zmian?
Zapewne boi się utraty dochodów. Niekiedy ten strach jest przesadny, bo nadmierny fiskalizm MF podcina aktywność gospodarczą, z której zbierane są podatki Pilnowanie dochodów budżetowych nie może prowadzić do tego, że się je traci, choćby przez ich ucieczkę do szarej strefy.
Czy urzędnicy MF zdają sobie z tego sprawę?
Problemem nie jest brak wiedzy. Problemem jest nie zawsze dobrze pojmowana ostrożność. Kiedy w 2002 roku obniżaliśmy akcyzę na wódkę, odpowiedni departament przygotował analizę, że maksymalnie obniżka stawki może wynosić kilkanaście pkt proc. Uznałam, że szacunek skutków budżetowych nie uwzględnia np. efektu synergii. Po ponownych przeliczeniach racjonalną okazała się obniżka stawki o 30 proc. Spodziewaliśmy się, że zwiększony popyt na legalną wódkę spowoduje, że dochody budżetowe z tego tytułu wrócą do poziomu sprzed obniżki po 9 miesiącach. Wróciły po 5 miesiącach i dalej rosły.
Czy w Polsce jest możliwa deregulacja?
Tak sądzę. W ministerstwach naprawdę jest dobra kadra. Trzeba jednak wyzwolić inicjatywę osób tam pracujących, a nie straszyć je odpowiedzialnością za decyzję na gruncie prawa prywatnego. Wyzwolenie inicjatywy jest rolą lidera. Lider musi być dobrym organizatorem i posiadać wiedzę zarówno merytoryczną w regulowanym obszarze, korzystać z wiedzy specjalistów, aby jego propozycje były zharmonizowane z otoczeniem prawnym, jak i mieć wiedzę obejmującą mechanizmy funkcjonowania administracji.
Czy do tego potrzebna jest zmiana systemu stanowienia prawa?
Taka zmiana wydaje się niezbędna. Zbyt łatwo manipulować w projektach ustaw w parlamencie, przez co rozmywa się odpowiedzialność. Jeśli zgłoszona przez rząd ustawa zostaje w istotny sposób zmieniona w Sejmie, to ta zmiana powinna zostać zatwierdzona przez rząd, i to nie tylko ustami ministra obecnego na posiedzeniu komisji.
Żeby ze zbioru luźno powiązanych a czasami nawet sprzecznych ustaw podatkowych stworzyć system podatkowy potrzeba wiedzy, czasu, dobrej organizacji stanowienia prawa i dyscypliny żandarma w Rządowym Centrum Legislacyjnym oraz w parlamencie. Nade wszystko winny być jasno sprecyzowane realne cele polityki fiskalnej i odpowiadający im system podatkowy, zarówno w części pragmatycznej (koncepcja opodatkowania i jej legislacyjny kształt), jak i wykonawczej (organizacja, wymiar, pobór i egzekucja podatków).
Rozmawiał: Krzysztof Nędzyński
Irena Ożóg jest doradcą podatkowym i doktorem prawa. W latach 1989 – 2003 pracowała w pionie podatkowym Ministerstwa Finansów na stanowiskach wicedyrektora, dyrektora i wiceministra.
Prawo na polskim rynku obligacji nieskarbowych istotnie zaostrzono w latach 2017–2024. Główną przesłanką „dokręcania śruby” w obligacjach było wzmocnienie ochrony inwestorów będących osobami fizycznymi. W tym celu m.in. ograniczono ofertę obligacji mogących mieć cechy missellingu, wprowadzono nowe obowiązki informacyjne dla emitentów i zwiększono wymogi dotyczące oferowania osobom fizycznym nieskarbowych papierów dłużnych (zwłaszcza obligacji korporacyjnych).
Pierwsze srebrne monety z wizerunkiem władcy pojawiły się w VII w. przed naszą erą na terenie skolonizowanej przez Greków Lidii, Rzym wprowadził je w IV w. przed Chrystusem, Kartagina sto lat później. Wraz z upływem czasu monety stały się nieodłącznym składnikiem cywilizacji europejskiej, przy czym zmieniały swoją wartość, siłę nabywczą i formę. Względna stabilność cechowała natomiast systemy pieniężne.
Walka o naszą suwerenność gospodarczą wciąż trwa. Polska gospodarka wykazała w ostatnich latach bardzo wysoką odporność na różne szoki zewnętrzne. Warto odnotować, że w 2020 r., kiedy to wybuchła pandemia koronawirusa skala realnego spadku PKB była jedną z najniższych w Europie. Z kolei zarówno w 2021 r., jak również w 2022 r., kiedy doszło do ożywienia gospodarczego szybkość realnego wzrostu PKB w naszym kraju była jedną z najwyższych na Starym Kontynencie. Odporność polskiej gospodarki przekłada się między innymi na to, że agencje ratingowe utrzymują swoje oceny dla Polski na stosunkowo wysokim poziomie.
Surowce, w tym przede wszystkim ropa i gaz, od zawsze postrzegane były jako podstawowe czynniki siły ekonomicznej Rosji i jej atrakcyjności jako partnera gospodarczego. W samej Federacji Rosyjskiej zasobom energetycznym przypisano dodatkowo rolę narzędzia wspierającego rodzimą politykę zagraniczną.
Niedawno czołówki ekonomicznej prasy obiegła smutna wiadomość o śmierci profesora Stanleya Fischera. Przez świat ekonomistów będzie on zawsze kojarzony jako osoba, która wskrzesiła pozytywne zainteresowanie makroekonomią.
„Od pewnego czasu obserwowane jest istotne zmniejszenie kredytowania sfery realnej przez sektor bankowy przy jednoczesnym ograniczonym rozwoju pozostałej części sektora finansowego” – zauważa NBP w „Raporcie o stabilności sektora finansowego”.
W kontekście wprowadzanych przez USA ceł dużo się mówi o łańcuchach wartości, w ramach których są wytwarzane wyroby przemysłowe, a relatywnie niewiele o łańcuchach dostaw żywności. Stąd też w artykule wskazano potencjalne kierunki wpływu ceł, które zostały nałożone i mają obowiązywać w zakresie handlu rolno-spożywczego Stanów Zjednoczonych.
Powinniśmy się teraz na nowo zmobilizować i wykorzystać największą w naszej tysiącletniej historii szansę, żeby Zachód nie tylko dogonić, ale nawet aby część krajów zachodnich przegonić. Nigdy nie mieliśmy takiej szansy jak teraz – uważa dr hab. Marcin Piątkowski z Akademii Leona Koźmińskiego.
Unijna strategia Global Gateway powstała m.in. w odpowiedzi na ekspansję polityczno-gospodarczą Chin na świecie, w tym w Afryce. Na jej wdrażaniu mogą zyskać polskie firmy.
Rynkowe anomalie nie są drobnymi odstępstwami od idealnego modelu – są trwałym elementem rzeczywistości. Finanse behawioralne pokazują, że błędy inwestorów bywają systematyczne, niekiedy przewidywalne i... ludzkie. Nie negują dorobku teorii neoklasycznych – przeciwnie, wzbogacają go o ludzki kontekst, który wcześniej był pomijany. O sile emocji w gospodarce i lekcjach płynących z kryzysów opowiadał prof. Adam Szyszka z SGH w rozmowie z „Obserwatorem Finansowym”.
To już nie science fiction. Sztuczna inteligencja na dobre zadomowiła się w sektorze publicznym w wielu krajach, także w Polsce. Wiążą się z tym korzyści, ale również istotne wyzwania. Często etyczne.
Do 2050 r. około 70 proc. ludzi będzie mieszkać w miastach. Czy inteligentne miasta, łączące technologię z zarządzaniem, są przyszłością urbanizacji? Ich rolę w obliczu współczesnych wyzwań wyjaśnia w rozmowie z „Obserwatorem Finansowym” dr Sabina Baraniewicz-Kotasińska, autorka książki o smart cities.
Polska branża kosmiczna dynamicznie się rozwija, stając się perspektywicznie jednym z kluczowych sektorów nowoczesnej gospodarki. Nasz kraj nie tylko inwestuje w technologie kosmiczne, lecz także uczestniczy w międzynarodowych misjach. Już wkrótce polski astronauta poleci w kosmos, co podkreśla rosnącą pozycję Polski w tej wymagającej branży. Jak wygląda obecna sytuacja sektora kosmicznego w Polsce? Jakie są jego perspektywy i wyzwania?
Kurczenie się populacji, w tym w wieku produkcyjnym, a także starzenie się społeczeństw to kluczowe czynniki ekonomiczne, które będą wpływać na wzrost gospodarczy i dobrobyt w UE do połowy XXI w. Niwelowanie ich negatywnego oddziaływania będzie wyzwaniem.
Prawdopodobnie jeszcze w 2025 r. liczba aktywnych rachunków PPK wzrośnie do 5 mln. Program realizowany w trójkącie pracownik-pracodawca-państwo przynosi realne korzyści, ale wiele osób wciąż ich nie dostrzega.
Kiedy świat wynurzył się z chaosu II wojny światowej, władzę objęli ludzie o przekonaniach makroekonomicznych, ukształtowanych w formacyjnym dla nich doświadczeniu lat 30. XX w.
Mija blisko trzydzieści lat od chwili, gdy Narodowy Bank Polski przeprowadził denominację złotego. Jej przygotowanie było złożonym procesem – należało bowiem wszystko zaplanować, zaprojektować nowe monety i banknoty, zlecić ich produkcję, przygotować całą logistykę, a na koniec przekazać je przy pomocy banków do portfeli wszystkich Polaków.
Na koniec marca 2024 r. liczba ludności Polski wynosiła niecałe 37,6 mln i – jak podaje GUS – tym samym zmniejszyła się w porównaniu z analogicznym okresem 2023 r. o 133 tys. osób. Urząd alarmuje, że te niekorzystne trendy obserwowane są od lat. W konsekwencji prognozy pokazują, że pod koniec 2050 r. liczba ludności naszego kraju wyniesie 34,0 mln osób, a w 2060 r. nie przekroczy 31 mln (30,9 mln).
Czy Polska rzeczywiście dokonała gospodarczego cudu? Ostatnie trzy i pół dekady pokazują, że odpowiedź może być tylko jedna – tak. Nowy numer kwartalnika „Obserwator Finansowy” to opowieść o sukcesie, który nie wydarzył się w naszej gospodarce sam, ale był efektem odwagi, determinacji i pracy całego społeczeństwa. A także o wyzwaniach, które dopiero przed nami.
Polska chce zablokować umowę o wolnym handlu z krajami Ameryki Południowej. Powodem są głównie obawy rolników o konkurencyjność ich produktów. W jaki sposób realizacja umowy z Mercosur może wpłynąć na unijne rolnictwo i jakie mogą być też jej inne skutki?
