(©Envato)
Zgodnie z art. 17 ust. 4 pkt 3 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o Narodowym Banku Polskim do zakresu działania NBP należy okresowa ocena obiegu pieniężnego i rozliczeń pieniężnych. Podstawą do dokonania takiej oceny jest przygotowywany cyklicznie, półroczny materiał „Ocena funkcjonowania polskiego systemu płatniczego”. Niniejszy artykuł zawiera omówienie najważniejszych obszarów tematycznych najnowszej edycji raportu.
Wśród podmiotów funkcjonujących w polskim systemie płatniczym lub mających wpływ na jego funkcjonowanie ważną rolę pełni Narodowy Bank Polski. NBP, obok roli dostawcy usług płatniczych dla wybranych klientów, np. rządu, i roli agenta rozrachunkowego dla banków i operatorów systemów płatności, pełni również rolę emitenta pieniądza, regulatora, nadzorcy systemowego oraz katalizatora zmian.
Aktualnie funkcjonuje w Polsce 8 systemów płatności:
– 2 systemy płatności wysokokwotowych:
– 6 systemów płatności detalicznych:
W Polsce funkcjonuje kilka systemów rozliczeń i rozrachunku papierów wartościowych. Należą do nich:
Raport przedstawia istotne informacje na temat wielkości pieniądza gotówkowego w obiegu (poza kasami banków) oraz wielkości depozytów na żądanie gospodarstw domowych. Wielkość depozytów na żądanie gospodarstw domowych wyniosła na koniec czerwca 2022 r. 818 mld zł, tj. zmalała o 8,9 proc. w stosunku do grudnia 2021 r. Z kolei zasób pieniądza gotówkowego w obiegu poza kasami banków wyniósł w czerwcu 2022 r. ok. 364 mld zł i zwiększył się wobec grudnia 2021 r. o 6,9 proc. Gromadzenie większych zasobów gotówki w I półroczu 2022 r. miało najpewniej charakter przezornościowy i tezauryzacyjny, a związane było głównie z wybuchem wojny w Ukrainie.
Gromadzenie większych zasobów gotówki w I półroczu 2022 r. miało najpewniej charakter przezornościowy i tezauryzacyjny, a związane było głównie z wybuchem wojny w Ukrainie.
W raporcie prezentowane są także kwestie dotyczące wpływu nadzwyczajnych wydarzeń na funkcjonowanie polskiego systemu płatniczego. Dotyczy to epidemii COVID-19 oraz wojny w Ukrainie, która rozpoczęła się w dniu 24 lutego 2022 r.
Kwestii wpływu epidemii koronawirusa na funkcjonowanie polskiego systemu płatniczego został poświęcony odrębny rozdział w raporcie „Ocena funkcjonowania polskiego systemu płatniczego w I półroczu 2020 r.” Epidemia COVID-19 stała się wyzwaniem dla polskiej gospodarki, a tym samym swego rodzaju naturalnym stress testem dla obszaru funkcjonowania rozliczeń pieniężnych w sytuacji kryzysowej. Działania podejmowane przez NBP spowodowały, iż w tym wyjątkowym i trudnym czasie system płatniczy funkcjonował bez zakłóceń. W tym czasie w większym niż standardowo stopniu była podejmowana przez społeczeństwo gotówka (zarówno w kasach oddziałów banków, jak również w bankomatach). Zaopatrywanie banków przez NBP w znaki pieniężne przebiegało jednak, pomimo zwiększonych wypłat klientów, sprawnie na terytorium całego kraju. W okresie marzec ‒ kwiecień 2020 r. w wyniku znacznego wzrostu wartości pobrań z NBP oraz spadku wartości odprowadzeń do NBP nastąpiła istotna zmiana wartości pieniądza gotówkowego w obiegu. Na koniec kwietnia 2020 r. wyniosła ona 289,3 mld zł i w ciągu 2 miesięcy wzrosła o 51,0 mld zł, tj. o 21,4 proc. Wzrost ten był rekordowy. Przewyższał on wzrost wartości obiegu w ujęciu rocznym w latach przed wybuchem epidemii, który wyniósł w 2017 r. 5,9 proc., w 2018 r. 10,5 proc., a w 2019 r. 8,8 proc.
Karty płatnicze, ich dotychczasowa rola i perspektywy na przyszłość
Wobec tego, że w trakcie trwania epidemii część społeczeństwa napotykała problemy w związku z brakiem możliwości dokonania płatności za towary niezbędne (np. w aptekach) banknotami lub monetami emitowanymi przez NBP, w dniu 10 kwietnia 2020 r. NBP zaapelował do przedsiębiorców o powszechne akceptowanie banknotów i monet, będących prawnymi środkami płatniczymi na terytorium RP. Brak akceptacji gotówki przez przedsiębiorców nie przyjął powszechnego charakteru, choć nadal wielu z nich rekomendowało dokonywanie płatności bezgotówkowo, ale z możliwością przyjęcia również gotówki. Tym niemniej, w dniu 23 kwietnia 2020 r. Prezes NBP wystąpił do Ministra Finansów z wnioskiem o przyspieszenie prac nad ustanowieniem odpowiednich regulacji prawnych, proponowanych przez NBP od 2017 r., sankcjonujących – jako zasadę – obowiązek akceptowania płatności gotówkowych przez placówki handlowe i usługowe. W dniu 17 września 2021 r. Sejm RP uchwalił ustawę o zmianie ustawy o usługach płatniczych. Ustawa ta wprowadziła uregulowania stanowiące o braku możliwości odmowy przyjęcia zapłaty znakami pieniężnymi emitowanymi przez NBP przez przedsiębiorcę, gdy płatności dokonuje konsument. Należy przy tym zaznaczyć, że ustawa przewidziała w tej kwestii określone wyłączenia.
Całkiem bezgotówkowej Polski nie będzie – przynajmniej na razie
W obszarze obrotu bezgotówkowego organizacje płatnicze zwiększyły limit transakcji zbliżeniowych bez konieczności podawania kodu PIN z 50 zł do 100 zł. W I półroczu 2020 r. liczba terminali POS (point of sale – punkt handlowo-usługowy) wzrosła o 7,5 proc. w porównaniu do poprzedniego półrocza, liczba akceptantów wzrosła o 12,3 proc., zaś liczba punktów handlowo-usługowych wyposażonych w terminale POS wzrosła o 10 proc. Mimo tych wzrostów liczba transakcji kartowych w terminalach POS spadła o 8,5 proc. Spadła również wartość tych transakcji o 6,4 proc.
W związku z wojną w Ukrainie NBP podjął działania w obszarze systemu SORBNET2, polegające na analizie adekwatności istniejących rozwiązań awaryjnych oraz możliwości wprowadzenia dodatkowych rozwiązań w tym zakresie.
W związku z wojną w Ukrainie NBP podjął działania w obszarze systemu SORBNET2, polegające na analizie adekwatności istniejących rozwiązań awaryjnych oraz możliwości wprowadzenia dodatkowych rozwiązań w tym zakresie.
Po rozpoczęciu wojny w Ukrainie nastąpił bowiem ogromny wzrost zapotrzebowania na pieniądz gotówkowy po stronie klientów banków, o czym świadczyły: znaczący wzrost obiegu pieniądza gotówkowego poza kasami banków – z 338 mld zł w styczniu 2022 r. do 354 mld zł w lutym 2022 r., spadek wartości środków na rachunkach bieżących ludności – z 892 mld zł w styczniu 2022 r. do 883 mld zł w lutym 2022 r. oraz wzrost gotówki w kasach banków – z 14 mld zł w styczniu 2022 r. do 25 mld zł w lutym 2022 r.
W związku ze zwiększonym zapotrzebowaniem na gotówkę na terytorium RP, Narodowy Bank Polski podjął inicjatywę w kierunku zwiększenia limitów wartości pieniężnych, jakie mogą być transportowane bankowozami do banków i bankomatów. Nowelizacje dotychczasowych przepisów w tym zakresie przyczyniły się do zwiększenia możliwości przewozowych firm przy wykorzystaniu posiadanych zasobów ludzkich i sprzętowych.
W kolejnych edycjach raportu „Ocena funkcjonowania polskiego systemu płatniczego” dużo miejsca zostanie poświęcone zagadnieniom związanym ze stojącymi przed polskim systemem płatniczym wyzwaniami na najbliższe lata. Dotyczą one przede wszystkim budowy nowego systemu płatności SORBNET3, a także planowanych regulacji europejskich. Te ostatnie mają zostać uchwalone w obszarze płatności natychmiastowych w euro oraz usług płatniczych. Mogą dotyczyć również istotnego tematu uczestnictwa w tzw. wyznaczonych systemach płatności (designated payment systems) podmiotów niebankowych.
Autorka wyraża własne opinie, a nie oficjalne stanowisko NBP.
W styczniu 2020 roku Wielka Brytania formalnie opuściła Unię Europejską. Oczekiwane korzyści z brexitu, poza odzyskaniem suwerenności w zakresie kształtowania prawa i zewnętrznych relacji gospodarczych, jednak się nie zmaterializowały. Widoczny jest natomiast spadek wydajności i konkurencyjności brytyjskiej gospodarki, co wpływa także na kondycję rynku pracy.
