(CC By NC SA marsmet473a)
Grupa 75 ekonomistów, w tym siedmiu laureatów Nagrody Nobla, wystosowała 14 stycznia 2014 r. list, w którym domagała się podwyżki płacy minimalnej w USA. W tym samym czasie George Osborne, brytyjski minister finansów z Partii Konserwatywnej, zażądał podniesienia płacy minimalnej w stopniu przekraczającym stopę inflacji. W obu sytuacjach konieczność podwyżki uzasadniono przede wszystkim tym, że zatrudnionym zarabiającym najmniej trzeba uczciwie zapewnić możliwość skorzystania ze skutków rozwoju gospodarki po wyjściu z recesji.
>>zobacz: Prezydent Obama apeluje o większą płacę minimalną
Czy debaty poświęcone płacy minimalnej mają sens z punktu widzenia ekonomii?
Ci, którzy wysuwają argumenty przeciwko podwyżce, naturalnie twierdzą, że podniesienie płacy minimalnej zmniejszy możliwości zatrudnienia właśnie tych, których przede wszystkim bierze się pod uwagę, zamierzając im pomóc.
Ocena wpływu zmian płacy minimalnej na zatrudnienie jest tematem licznych publikacji, poświęconych m.in. konsekwencjom występującym w wielu państwach rozwiniętych. Debata dotyczy przede wszystkim tego, czy podwyżki płacy minimalnej wpływają na zatrudnienie pozytywnie, czy negatywnie.
Amerykańscy ekonomiści, którzy napisali wspomniany list, a także specjaliści dokonujący oceny publikacji konkludują jednak, że wpływ podwyżki płacy minimalnej na zatrudnienie – czy korzystny, czy szkodliwy – jest nieznaczny. Do tego trzeba dodać, że w Kanadzie i USA odsetek zatrudnionych otrzymujących płacę minimalną nie dochodzi nawet do 5 proc. Wynika z tego, że wszelkie bezpośrednie negatywne konsekwencje podwyżki tej płacy zapewne nie dotkną licznych grup społecznych.
O słuszności tej konkluzji świadczy również fakt, że analizy wpływu zmian płacy minimalnej na zarobki osób o wynagrodzeniach nieco ją przekraczających na ogół ukazują, że skutki są znikome bądź że nie ma ich wcale.
Ponadto w badaniach wpływu zmian płacy minimalnej na zatrudnienie bierze się pod uwagę głównie nastolatków. Już w przypadku młodych dorosłych (20 – 24 lata) skutki zmian płacy minimalnej zwykle nie mają znaczenia statystycznego i nie liczą się z punktu widzenia ekonomicznego. Jeśli chodzi o starszych dorosłych, konsekwencje są tak nikłe, że w niewielu publikacjach w ogóle się o nich wspomina. Znów więc konkluzja, że podwyżki płacy minimalnej powodują skutki odczuwane bezpośrednio tylko przez niewielką część siły roboczej.
Zważywszy te fakty, można wybaczyć konkluzję, że debaty poświęcone płacy minimalnej mają więcej wspólnego z politycznym rwetesem niż z czymś, co miałoby znaczenie z punktu widzenia ekonomii.
Zasadność ostatniej z powyższych konkluzji można jednak kwestionować na podstawie niewielkiego zbioru nowych publikacji, w których analizuje się wpływ płac minimalnych na rotację zatrudnionych (odsetki nowych pracowników, odsetki odchodzących i odsetki zwalnianych). Kwestia analizowana w tych publikacjach nieco się różni od tematyki olbrzymiego zbioru prac o wpływie tych płac na zatrudnienie. Analizy należące do drugiego z tych zbiorów są poświęcone temu, czy pracowników się zwalnia, albo nie zatrudnia, gdy zwiększona zostanie płaca minimalna. W publikacjach o rotacji bada się przede wszystkim czy można zaobserwować różnice pod tym względem między państwami o wysokich i niskich płacach minimalnych.
W pierwszej poświęconej temu publikacji omówiono skutki podwyżki płacy minimalnej z 1987 r. w Portugalii, wykorzystując w tym celu dopasowane dane dotyczące pracowników i przedsiębiorstw (zob. P. Portugal, A.R. Cardoso, Disentangling the minimum wage puzzle: An analysis of worker accessions and separations, „Journal of the European Economic Association”, 4(5)/2006, s. 988–1013). Autorzy analizują tam wskaźniki odchodzenia z pracy oraz zatrudniania w grupie nastolatków przed przyjętą w 1987 r. podwyżką płacy minimalnej i po niej, dokonując porównania z zatrudnionymi w starszym wieku.
Okazuje się, że wskaźniki zatrudniania po 1987 r. były niższe niż wcześniej, czego można się było spodziewać. Bardziej zdumiewa to, że wskaźnik odchodzenia z pracy również spadł po 1987 r. Arindrajit Dube, Lester William i Michael Reich, którzy pracowali nad swoją analizą w tym samym czasie, kiedy my przygotowywaliśmy naszą, wykorzystali porównania sytuacji w poszczególnych stanach USA, aby zbadać wskaźniki odchodzenia z pracy, również dochodząc do wniosku, że te wskaźniki spadają po podwyżce płacy minimalnej (zob. A. Dube, L.T. William, M. Reich, Minimum wage shocks, employment flows and labour market frictions, Institute for Research on Labor and Employment, analiza robocza 122-12, Institute of Industrial Relations, Uniwersytet Kalifornijski, Berkeley 2012). Podobnie jak Pedro Portugal i Ana Cardoso, ci autorzy skupiają się na wpływie zmian na wskaźniki w grupie nastolatków i pracowników restauracji.
W naszej analizie badamy wpływ zmian płacy minimalnej na rotację, wykorzystując w tym celu kanadyjskie dane dotyczące rotacji opublikowane w Labour Force Survey (zob. P. Brochu, D.A. Green, The Impact of Minimum Wages on Labour Market Transitions, „The Economic Journal”, t. 123, nr 573, 2013, s. 1203–1235). Kanadyjski LFS to prowadzone w reprezentatywnej grupie comiesięczne badanie, które ma przede wszystkim umożliwić zebranie informacji o przyczynach podawanych oficjalnie stóp bezrobocia i wskaźników zatrudnienia. Pod względem konstrukcji to badanie przypomina amerykańskie Current Population Survey oraz brytyjskie Labour Force Survey.
Wykorzystanie wyników tego badania zapewnia trzy zasadnicze korzyści:
Po pierwsze, pozwala wykorzystać znaczne zróżnicowanie płac minimalnych w Kanadzie, kanadyjskie płace minimalne są bowiem ustalane na poziomie prowincji. W badanym przez nas okresie (od 1979 r. do 2008 r. włącznie) płace minimalne zmieniano nominalnie ponad 140 razy.
Po drugie, kanadyjskie badanie Labour Force Survey zawiera stałe pytanie o staż zawodowy, zadawane wszystkim zatrudnionym w każdym miesiącu okresu objętego naszymi badaniami. Okazuje się, że staż zawodowy ma istotne znaczenie w wynikach.
Po trzecie, wyniki badań zawierają informacje o wykształceniu. Nie było tych danych w zbiorze amerykańskim, który we wspomnianej wyżej publikacji wykorzystywali A. Dube, L.T. William i M. Reich. Dzięki tym danym mogliśmy określić odpowiedni rynek pracy, tworząc kategorie osób z wykształceniem średnim i niższym zamiast tylko jednej grupy nastolatków.
Wykorzystując metodę podwójnej różnicy (difference-in-difference), w której stosuje się odmienne wielkości płacy minimalnej w różnych prowincjach i różnych okresach (wprowadzając odpowiednie korekty w celu standaryzacji błędów), ustalamy, że wpływ podwyżek płacy minimalnej na rotację pracowników w wielkim stopniu zależy od stażu zawodowego.
W przypadku osób pracujących dłużej niż rok zmiany płacy minimalnej niemal nie wpływają na prawdopodobieństwo zakończenia zatrudnienia. Wielkie znaczenie ma jednak wskaźnik rotacji na początku zatrudnienia (w pierwszym roku). Podwyżka płacy minimalnej o 10 proc. powoduje spadek prawdopodobieństwa zakończenia zatrudnienia w tym pierwszym roku o 5 proc.
Co ciekawe, we wszystkich kategoriach wiekowych zatrudnionych skala skutków jest bardzo zbliżona. Inaczej za to sprawa się przedstawia z wpływem na wskaźnik zatrudniania.W grupie zatrudnionych powyżej 20. roku życia niższemu wskaźnikowi odejścia z pracy odpowiada niemal dokładnie taki sam spadek prawdopodobieństwa, że bezrobotny znajdzie nowe zatrudnienie. W przypadku nastolatków to drugie prawdopodobieństwo maleje bardziej.
Co do zatrudnionych w starszym wieku, te dwa skutki równoważą się wzajemnie, wobec czego wpływ na długookresowy wskaźnik zatrudnienia tych osób jest znikomy. Jeśli chodzi o nastolatków, dodatkowe zmniejszenie wskaźnika zatrudniania nowych osób powoduje spadek ich wskaźników zatrudnienia. Uzyskuje się bardzo zbliżone wyniki dla mężczyzn i kobiet.
Innym zdumiewającym wynikiem naszej analizy jest obserwacja, że wpływ podwyżki płacy minimalnej ujawniający się jako zmniejszenie odsetka odejść z pracy w większości (mniej więcej w dwóch trzecich) wynika raczej ze zmniejszenia liczby zwolnień pracowników niż liczby przypadków odejścia z pracy.
To interesująca i nowa informacja o funkcjonowaniu rynku pracy. Jest możliwe, że wynika to z tego, iż firmy przed zatrudnieniem nowych osób dokładniej się przyglądają kandydatom, skoro będą musiały więcej im płacić przez wyższą płacę minimalną, albo z tego, że przedsiębiorstwa są mniej skłonne zwalniać pracowników, gdyż wzrósł koszt szkolenia i utrzymania osób, które przyjdą na ich miejsce.
Z punktu widzenia działań politycznych wpływających na rynek pracy najważniejsza jest jednak obserwacja, że skutki podwyżki płacy minimalnej odczuwają nowi pracownicy ze wszystkich grup wiekowych o wykształceniu średnim.
Przez fakt, że ogólny wskaźnik zatrudnienia osób w starszym wieku niemal się nie zmienia przy zmianie płacy minimalnej, wielu obserwatorów uznawało, iż płace minimalne po prostu nie mają wpływu na wskaźniki odnoszące się do tych pracowników. Odkrywamy jednak, że gdy płaca minimalna jest wyższa, wszyscy zatrudnieni o niskim poziomie wykształcenia znajdują się w sytuacji, kiedy stabilność zatrudnienia jest większa (w tym sensie, że mniejsze jest prawdopodobieństwo zakończenia zatrudnienia wskutek zwolnienia przez pracodawcę), za to trudniej pracę uzyskać.
Z tego powodu w debacie o użyteczności płac minimalnych przechodzi się do dyskusji o tym, czy zatrudnionym jest lepiej, gdy zwiększona jest stabilność zatrudnienia, czy gdy większe jest prawdopodobieństwo znalezienia zajęcia przez osobę bez zatrudnienia. Oznacza to również, że płace minimalne wpływają na znacznie większą część rynku pracy, niż się zwykle uważa.
W sumie wyniki uzyskane dla zatrudnionych mniej wykształconych świadczą o tym, że podwyżka płacy minimalnej prowadzi do sytuacji, w której stabilizacja zatrudnienia jest większa, ale miejsc pracy jest mniej. Z tego powodu w debacie poświęconej kwestiom politycznym nie należy się zajmować wyłącznie wpływem podwyżki płac minimalnych na wskaźnik zatrudnienia, ale trzeba się także zająć obserwowaną zależnością: „coś za coś” – albo dobre miejsca pracy z wyższym wynagrodzeniem i większą stabilnością zatrudnienia, albo większe możliwości uzyskania zatrudnienia. Wyniki tej debaty wpłyną na położenie nie tylko nastolatków, ale wszystkich znajdujących się na rynku pracy osób o niskim wykształceniu.
Pierre Brochu wykłada na Wydziale Ekonomii Uniwersytetu w Ottawie.
David A. Green jest profesorem ekonomii, wykłada na Vancouver School of Economics przy University of British Columbia.
Artykuł po raz pierwszy ukazał się w VoxEU.org (tam dostępna jest pełna bibliografia). Tłumaczenie i publikacja za zgodą wydawcy.
W styczniu 2020 roku Wielka Brytania formalnie opuściła Unię Europejską. Oczekiwane korzyści z brexitu, poza odzyskaniem suwerenności w zakresie kształtowania prawa i zewnętrznych relacji gospodarczych, jednak się nie zmaterializowały. Widoczny jest natomiast spadek wydajności i konkurencyjności brytyjskiej gospodarki, co wpływa także na kondycję rynku pracy.
