Dr hab. Monika Czerwonka, prof. SGH w Warszawie, pracownik Instytutu Finansów
(©Envato)
Człowiek ze swej natury dąży do jedności cielesno-psychiczno-duchowej. Potwierdza to triadyczna interpretacja struktury człowieka, która rozwinęła się na fundamencie koncepcji biblijnej. Wyróżnia się w niej sferę ducha (pneuma, nous), duszy (psyche) oraz ciała (soma). Integralność w wymiarze cielesno-psychicznym potwierdzają nauki społeczne i medyczne. Od strony psychologicznej nie da się w człowieku oddzielić pierwiastka fizycznego od duchowego, także medycyna podkreśla wagę oddziaływania przeżyć psychicznych na ciało i odwrotnie, chorób somatycznych na psychikę.
Od strony psychologicznej nie da się w człowieku oddzielić pierwiastka fizycznego od duchowego, także medycyna podkreśla wagę oddziaływania przeżyć psychicznych na ciało i odwrotnie, chorób somatycznych na psychikę.
Wieloaspektowość uwarunkowań decyzji finansowych
Holistyczne podejście do człowieka i jego potrzeb ma niebagatelne znaczenie również w ekonomii. Uwzględnienie wielu pozafinansowych przesłanek wpływających na decyzje inwestorów zostało ukazane w teorii ekonomii i finansów behawioralnych. Teorie te zwracają uwagę na rzeczywiste zachowanie się inwestorów czy konsumentów podejmujących decyzje pod wpływem emocji lub nastroju (wymiar psychologiczny), ale również wyznawanych wartości oraz przekonań (przestrzeń duchowa).
Czy zatem w XXI w. inwestorzy biorą jeszcze pod uwagę etyczne uwarunkowania przy podejmowaniu swoich decyzji? Czy religia, jaką wyznają inwestorzy, poglądy, w które wierzą, mogą mieć jeszcze wpływ na wybór funduszu inwestycyjnego czy indeksu giełdowego?
SRI
Inwestowanie społecznie odpowiedzialne (socially responsible investing – SRI) to stosunkowo młody obszar finansów, który w pewnym stopniu jest bliski finansom behawioralnym. W centrum zainteresowania pojawia się człowiek wraz z jego uwarunkowaniami psychologicznymi, kulturowymi i moralnymi. Odpowiedzialność za losy jednostki – podobnie jak świata – ma tutaj kluczowe znaczenie. Ważną rolę odgrywają również światopogląd jednostki i wyznawana religia. Inwestorzy oprócz względów finansowych biorą także pod uwagę społeczny, środowiskowy oraz etyczny wymiar swoich inwestycji. Szczególne znaczenie mają w tym kontekście tzw. czynniki ESG (E – environment, S – social, G – governance) związane z ochroną środowiska naturalnego oraz praw człowieka czy przestrzeganiem transparentności informacyjnej spółek.
Praca – jedyne (w gruncie rzeczy) źródło ludzkiego dobrobytu
Historia inwestycji społecznie odpowiedzialnych od początku była silnie związana z działalnością Kościoła, który propagował idee społecznej odpowiedzialności i zainicjował powstanie pierwszych funduszy etycznych w Europie. Obecnie inwestowanie społecznie odpowiedzialne jest w modzie, do czego przyczynia się przyspieszenie zmian klimatycznych na świecie. Największym rynkiem dla SRI są USA, które w 2020 r. wyprzedziły pod tym względem Europę i mają najwięcej aktywów zarządzanych w sposób społecznie odpowiedzialny.
Prognozuje się, że do 2025 r. połowa profesjonalnie zarządzanych aktywów w Stanach Zjednoczonych będzie spełniała normy ESG. Nie chodzi tylko o zmiany na rynku energetycznym (rezygnację z pozyskiwania prądu z węgla na rzecz źródeł odnawialnych), ale również zwrócenie uwagi na możliwość wywierania przez korporacje pozytywnego wpływu na zmiany społeczne (lepsze traktowanie pracowników, brak dyskryminacji).
Inwestowanie etyczne
Inwestowanie etyczne (faith-based investing) to oprócz zielonego inwestowania (green investing), zrównoważonego rozwoju (sustainable investing) czy społecznego inwestowania (community investing) jedna z form inwestowania społecznie odpowiedzialnego.
Inwestowanie etyczne to oprócz zielonego inwestowania, zrównoważonego rozwoju czy społecznego inwestowania jedna z form inwestowania społecznie odpowiedzialnego.
Polega ono na lokowaniu kapitału zgodnie z kryteriami i normami danej religii. Narzędziem inwestowania etycznego są indeksy etyczne lub fundusze etyczne działające zgodnie z naukami największych religii świata: chrześcijaństwa (w tym katolicyzmu), islamu czy judaizmu.
Aktualnie największy rynek inwestycji etycznych zgodnych z doktryną Kościoła katolickiego istnieje w Stanach Zjednoczonych Ameryki. Według wytycznych Konferencji Katolickich Biskupów Stanów Zjednoczonych (USCCB) inwestycje etyczne w duchu katolicyzmu powinny: chronić życie ludzkie, promować ludzką godność, dążyć do sprawiedliwości ekonomicznej i ograniczenia produkcji broni, dbać o środowisko naturalne oraz wspierać działania zgodnie z założeniami corporate social responsibility (CSR). Opierając się na powyższych wytycznych, przedstawiono listę działań moralnie zabronionych w przypadku inwestycji w duchu katolicyzmu. Dotyczą one: aborcji, antykoncepcji, badań na embrionach, dyskryminacji rasowej i ze względu na płeć, pornografii, produkcji broni. Zdaniem USCCB sektor prywatny nie może być skoncentrowany jedynie na takich czynnikach, jak wzrost i wydajność, lecz powinien także odzwierciedlać pewne wartości oraz przekonania inwestorów.
Jedna z najstarszych i najbardziej znanych grup funduszy etycznych w USA to Ave Maria Mutual Funds. Najważniejsze negatywne kryteria dotyczą aborcji, pornografii, badań na embrionach i działań ukierunkowanych przeciwko instytucji małżeństwa. Zgodnie z polityką inwestycyjną funduszy z portfela inwestycyjnego są wykluczane wybrane przedsiębiorstwa produkujące leki (np. spółki farmaceutyczne wytwarzające środki wczesnoporonne, antykoncepcyjne), szpitale, firmy ubezpieczeniowe, przedsiębiorstwa, które wspierają organizację Planned Parenthood (amerykańską organizację opowiadającą się za szerszym dostępem do legalnej antykoncepcji i aborcji w USA), oraz producenci i dystrybutorzy związani z mediami (przemysł pornograficzny).
Etyczne indeksy giełdowe to kolejny przykład zaimplementowania zasad wiary Kościoła katolickiego do świata finansów. Możemy wyróżnić takie indeksy jak MSCI USA Catholic Value Index czy S&P 500 Catholic Values Index. Większość spółek, które chciałyby należeć do indeksu, oceniana jest według następujących kryteriów:
Pozostałe kryteria dotyczą zaangażowania w przemysł tytoniowy oraz alkoholowy. Spółki zaangażowane czy związane z przemysłem tytoniowym są wykluczane z indeksu. Podobnie jak spółki związane z produkcją energii nuklearnej, chyba że wykażą znaczne zaangażowanie w działalność na rzecz energii odnawialnej. Spółki związane z produkcją lub sprzedażą alkoholi są oceniane indywidualnie.
W Polsce koncepcja społecznie odpowiedzialnego inwestowania jest jeszcze bardzo mało znana i w niewielkim stopniu propagowana.
W Polsce koncepcja społecznie odpowiedzialnego inwestowania jest jeszcze bardzo mało znana i w niewielkim stopniu propagowana. Wynika to m.in. z faktu, że polski rynek kapitałowy jest wciąż stosunkowo młody, a inwestorzy postrzegają giełdę jedynie w kategoriach osiąganych zysków. Niemniej istnieją pewne inicjatywy, które świadczą o tym, że koncepcja SRI w naszym kraju powoli się rozwija. W 2009 r. w Polsce utworzono pierwszy w Europie Środkowo-Wschodniej giełdowy indeks spółek odpowiedzialnych społecznie RESPECT Index. W skład indeksu wchodziły spółki giełdowe notowane na Głównym Rynku Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie, działające zgodnie z najlepszymi standardami zarządzania w zakresie ładu korporacyjnego, ładu informacyjnego i relacji z inwestorami, a także w obszarach czynników ekologicznych, społecznych i pracowniczych. W 2019 r. RESPECT Index został zastąpiony indeksem WIG-ESG.
Na GPW w Warszawie funkcjonuje również kilka funduszy społecznie odpowiedzialnych, m.in. PKO Ekologii i Odpowiedzialności Społecznej Globalny, fundusze społecznie odpowiedzialne grupy NN (np. NN [L] Globalny Odpowiedzialnego Inwestowania) czy UNIQA Akcji Europejskich ESG. Niestety w ofercie funduszy SRI na polskim rynku kapitałowym nie znajdziemy funduszy stricte etycznych.
Nadzieję na rozwój rynku SRI dają również regulacje prawne. Zaproponowany w kwietniu 2021 r. projekt Unii Europejskiej Corporate Sustainability Reporting Directive (CSRD) znacznie rozszerza w porównaniu z obecnymi kryteriami listę podmiotów, które będą zobowiązane do raportowania danych dotyczących zrównoważonego rozwoju. W myśl projektu od 2023 r. w krajach UE, w tym w Polsce, wszystkie duże przedsiębiorstwa – firmy publiczne i prywatne (zatrudniające powyżej 250 pracowników, wykazujące w bilansie ponad 40 mln euro lub generujące ponad 20 mln euro obrotu) – będą zobowiązane do składania raportów ESG. Projektowana dyrektywa zakłada również, że od 2026 r. wszystkie małe i średnie spółki, które są notowane na rynku regulowanym, będą podlegały obowiązkowi raportowania ESG.
Równowaga sfery moralno-duchowej
W środowisku katolickim istnieje przekonanie, że prawo Boże nie ogranicza wolności człowieka. Dekalog pozwala człowiekowi godnie przejść przez życie, oferując mu możliwość kierowania się wartościami wiary w obliczu licznych dylematów i wyborów, jakich musi dokonać.
Nie powinniśmy zatem postrzegać inwestowania etycznego jako ograniczenia wynikającego z przekonań religijnych. Potraktujmy to raczej jako możliwość zainwestowania środków zgodnie z naszym światopoglądem, pozwalającą zachować równowagę i harmonię sfery moralno-duchowej.
W styczniu 2020 roku Wielka Brytania formalnie opuściła Unię Europejską. Oczekiwane korzyści z brexitu, poza odzyskaniem suwerenności w zakresie kształtowania prawa i zewnętrznych relacji gospodarczych, jednak się nie zmaterializowały. Widoczny jest natomiast spadek wydajności i konkurencyjności brytyjskiej gospodarki, co wpływa także na kondycję rynku pracy.
