Podzielony świat: globalny handel szczepionkami i ich produkcja

Pandemia COVID-19 umocniła tradycyjne trendy w zakresie produkcji szczepionek, ale w globalnym handlu szczepionkami doszło do znaczących zmian.

Nie jest być może niczym zaskakującym, że posiadamy bardzo ograniczoną wiedzę na temat zdolności produkcyjnych różnych państw w zakresie wytwarzania szczepionek. Oficjalne dane na temat globalnych wolumenów produkcji nie są dostępne, a dane dotyczące handlu szczepionkami dają niepełny obraz zdolności produkcyjnych. Na przykład Stany Zjednoczone i Chiny importują i eksportują małe ilości szczepionek w stosunku do rozmiarów swoich populacji, co sugeruje, że znacząca część produkcji szczepionek nie znajduje odzwierciedlenia w danych handlowych.

Aby zrozumieć, w jaki sposób COVID-19 wpłynął na światowy handel szczepionkami i ich produkcję oraz aby dowiedzieć się, gdzie ulokowane są główne moce wytwórcze w zakresie wielkoskalowej produkcji szczepionek przeciw COVID-19, przyjrzeliśmy się światowemu handlowi szczepionkami w okresie przed pandemią oraz szacowanej wielkości produkcji szczepionek na całym świecie. Nasza analiza przyniosła dwa główne ustalenia. Po pierwsze przed pandemią największym producentem szczepionek na świecie była Unia Europejska. Po drugie przed pandemią rynek szczepionek był podzielony na dwie sfery: bogate kraje zaopatrywane były w szczepionki w oparciu o moce produkcyjne UE i Stanów Zjednoczonych (przy czym USA produkowało szczepionki głównie na własne potrzeby), podczas gdy głównym producentem szczepionek dla krajów rozwijających się były Indie. Chiny produkowały i dostarczały szczepionki prawie wyłącznie na własny rynek.

Dowody zgromadzone od początku pandemii wskazują, że chociaż COVID-19 nie zmienił w sposób zasadniczy tych trendów produkcyjnych, doszło do pewnych modyfikacji. Chiny stały się ważnym dostawcą szczepionek przeciw COVID-19 do krajów rozwijających się, wykorzystując szczepionki do promowania swoich wpływów politycznych i korzystając z faktu, że Stany Zjednoczone na razie nie eksportują swojej produkcji. Tymczasem Indie wyraźnie oświadczyły, że priorytetowo traktować będą własną populację. W tym kontekście, w obliczu swoich znaczących zdolności produkcyjnych, Unia Europejska odgrywać będzie ważną rolę jako globalny dostawca szczepionek przeciw COVID-19 w sytuacji, gdy świat w dalszym ciągu zmaga się z pandemią.

Unia Europejska (UE-27) traktowana jako całość (pomijając handel wewnątrzunijny) była zdecydowanie największym eksporterem szczepionek na świecie, zarówno pod względem wolumenu (44 proc. całkowitego światowego eksportu), jak i wartości (60,3 proc.). Większy udział w wartości eksportu w porównaniu z udziałem w wolumenie eksportu wskazuje, że UE stosunkowo więcej eksportowała na rynki, na których mogła dostarczać szczepionki w wyższych cenach, tj. do krajów o wysokich dochodach. Podczas gdy UE dostarczyła aż 60 proc. szczepionek importowanych przez kraje o wysokich dochodach, zarazem dostarczyła jedynie 12 proc. szczepionek importowanych przez kraje o niskich dochodach. Pod względem przychodów głównymi rynkami zbytu dla eksportu szczepionek z Unii były Stany Zjednoczone i Wielka Brytania, które odpowiadały za 43,4 proc. i 16,7 proc. łącznych przychodów państw Unii Europejskiej z eksportu szczepionek. Tymczasem kraje o niskich dochodach odpowiadały łącznie za jedynie 1,2 proc. przychodów państw UE z eksportu szczepionek (podczas gdy kraje o niższych średnich dochodach odpowiadały za 7,4 proc. przychodów, co daje krajom o niskich dochodach i krajom o niższych średnich dochodach łączny udział w tych przychodach na poziomie 8,6 proc.). Zarazem kraje o niskich dochodach otrzymały 3,9 proc. wolumenu szczepionek eksportowanych z UE (a kraje o niższych-średnich dochodach aż 33,2 proc.).

Stany Zjednoczone były drugim największym eksporterem szczepionek pod względem wartości z udziałem na poziomie 22 proc. (odpowiadającym zaledwie jednej trzeciej wartości eksportu szczepionek UE). Jednak podobnie jak Unia Europejska, przed pandemią Stany Zjednoczone eksportowały szczepionki głównie do innych krajów o wysokich dochodach: kraj ten odpowiadał za jedynie 2 proc. łącznego wolumenu importu szczepionek przez kraje o niskich dochodach. W przypadku Indii sytuacja była odwrotna. Chociaż Indie były drugim największym eksporterem szczepionek pod względem wolumenu (24,7 proc. całkowitego światowego eksportu), odpowiadały za niewiele ponad 2 proc. eksportu szczepionek pod względem wartości. Ta ogromna dysproporcja związana jest z faktem, że Indie eksportowały szczepionki praktycznie wyłącznie do krajów o niskich dochodach, odpowiadając za 80 proc. ich importu szczepionek pod względem wolumenu.

Te trendy handlowe są odzwierciedleniem mocno posegmentowanego rynku szczepionek, gdzie kraje o wysokich dochodach odpowiadają za większość przychodów, podczas gdy kraje o niskich dochodach odpowiadają za większość wolumenów handlowych. Producenci o wysokich dochodach (Unia Europejska, Stany Zjednoczone) sprzedają szczepionki do krajów o wysokich dochodach, podczas gdy Indie dostarczają szczepionki do krajów o niskich dochodach. Ta znacząca segmentacja rynku związana jest z praktykami licencyjnymi branży farmaceutycznej.

Największymi przedsiębiorstwami z branży life sciences pod względem przychodów ze sprzedaży szczepionek są GSK, Merck, Sanofi i Pfizer, które odpowiadają łącznie za około 90 proc. globalnych przychodów ze sprzedaży szczepionek. Firmy te udzielają producentom z krajów o niskich dochodach licencji na wykorzystanie swoich patentów w zakresie produkcji i sprzedaży szczepionek do krajów o niskich dochodach, zastrzegając zarazem sprzedaż na rynkach krajów o wysokich dochodach dla własnej produkcji lub dla dedykowanych licencjobiorców z krajów o wysokich dochodach. Ogromną rolę jako licencjobiorca odgrywa w szczególności indyjski producent Serum Institute of India, dostarczający szczepionki do krajów o niskich dochodach.

Szacowanie zdolności produkcyjnych szczepionek

Aby uzyskać pełen obraz globalnych trendów w zakresie dostaw szczepionek przed pandemią, przyjrzeliśmy się nie tylko przepływom handlowym, ale także zdolnościom produkcyjnym. Wobec braku oficjalnych danych na temat światowej produkcji szczepionek oszacowaliśmy wielkość produkcji w poszczególnych krajach na podstawie dostępnych danych handlowych. W tym celu w pierwszej kolejności oszacowaliśmy popyt wewnętrzny. Przyjrzeliśmy się krajom, które nie są producentami (tj. krajom, które praktycznie wcale nie eksportują szczepionek). W przypadku tych krajów założyliśmy, że ich całkowity popyt na szczepionki jest równy ich importowi szczepionek. To daje nam pewien ogólny obraz tego, jaki jest oparty na „konsumpcji” popyt na szczepionki. W oparciu o to podejście przedstawiamy szacunkowe zakresy poszczególnych wartości. Obliczyliśmy średni import na mieszkańca krajów nieprodukujących szczepionek i wykorzystaliśmy to do obliczenia popytu dla wszystkich krajów. Przyjrzeliśmy się również relacji między importem na mieszkańca a „indeksem szczepionek” opartym na danych demograficznych i wskaźnikach wyszczepienia w tych samych krajach nieprodukujących szczepionek. Przygotowaliśmy szacunki zarówno z segmentacją według poziomu dochodów krajów, jak i bez segmentacji. Następnie wyprowadziliśmy szacunki dotyczące produkcji w danym kraju jako sumę naszych szacunków dotyczących ich popytu oraz ich eksportu netto.

Unia Europejska jest największym światowym producentem szczepionek.

Wyniki wszystkich szacunków są podobne i dają dobre wyobrażenie o wolumenie produkcji szczepionek na świecie. Unia Europejska traktowana jako całość jest największym światowym producentem szczepionek, z szacunkową produkcją na poziomie około 15,5 mln kilogramów szczepionek rocznie, a tuż za nią są Indie z produkcją na poziomie 14,5 mln kilogramów. Na trzecim miejscu plasują się Chiny z produkcją w granicach od 8 do 12 mln kilogramów. Na czwartym miejscu znajdują się Stany Zjednoczone, ze znacznie mniejszą produkcją wynoszącą 4,5-5,2 mln kilogramów. Inne państwa o znaczących zdolnościach produkcyjnych w zakresie szczepionek to Indonezja, Japonia, Korea Południowa i Rosja. Żaden kraj afrykański czy latynoamerykański nie ma szacowanej zdolności produkcyjnej przekraczającej 1 mln kilogramów.

Spośród wszystkich producentów szczepionek największe (szacowane) wolumeny i największy odsetek produkowanych przez siebie szczepionek eksportowała przed pandemią Unia Europejska (wysoką intensywność eksportową produkcji szczepionek obserwujemy także w przypadku Korei Południowej, ale odnosiła się ona do niewielkiej szacowanej zdolności produkcyjnej). Tymczasem Chiny nie eksportowały prawie żadnych szczepionek przed wybuchem pandemii COVID-19.

COVID-19 i przyszłość produkcji szczepionek

Chociaż istnieje pokusa, aby wyciągać z tych danych wnioski na temat zdolności do produkcji szczepionek przeciw COVID-19, musimy poczynić kilka zastrzeżeń. Po pierwsze nasze dane odzwierciedlają zdolność produkcyjną poszczególnych państw w tzw. „normalnych” czasach (średnie z okresu od 2017 do 2019 roku) i dla szerokiego spektrum szczepionek. Nie jest jasne, w jakim zakresie zainstalowane zostały nowe moce produkcyjne ani w jakim stopniu te nowe moce zostały dostosowane do produkcji szczepionek przeciw COVID-19 na wymaganą skalę i w wymaganym tempie. Co ważniejsze przed pandemią szczepionki produkowane były przy wykorzystaniu innych technologii.

Zaufanie społeczne determinuje powodzenie szczepień

Wiodący zachodni producenci produkują głównie szczepionki z wykorzystaniem technologii wektorów wirusowych lub technologii białkowych. Starsza technologia inaktywowanych wirusów jest najczęściej wykorzystywana w produkcji szczepionek w krajach o niskich dochodach, w tym zwłaszcza w Chinach. W przypadku COVID-19 dwie chińskie szczepionki zatwierdzone przez Światową Organizację Zdrowia wykorzystują technologię inaktywowanych wirusów, podczas gdy szczepionki produkowane przez Astra Zeneca i Johnson&Johnson wykorzystują technologię wektorów wirusowych (obejmuje to także produkcję Serum Institute, który licencjonuje szczepionki Astra Zeneca w zakresie dostaw do krajów o niskich dochodach). Tymczasem szczepionki firm BioNTech i Moderna wykorzystują nowatorską technologię mRNA. Na początku pandemii COVID-19 nie było jasne, jaką część z istniejących mocy produkcyjnych w zakresie wytwarzania szczepionek można będzie szybko aktywować na potrzeby produkcji szczepionek przeciw COVID-19, a w szczególności w odniesieniu do nowatorskich szczepionek opartych na technologii mRNA.

Dane dotyczące produkcji szczepionek przeciw COVID-19 pochodzące od Airfinity, małej prywatnej firmy specjalizującej się w danych dotyczących COVID-19, wskazują na podobieństwa i różnice w porównaniu z sytuacją obserwowaną przed wybuchem pandemii. Największymi producentami szczepionek przeciw COVID-19 są te same podmioty, które były największymi producentami szczepionek przed pandemią (Chiny, Stany Zjednoczone, Unia Europejska i Indie), ale w rankingu doszło do pewnych zmian.

Wyścig po szczepionkę

Znaczącą zmianę zaobserwować można w polityce szczepionkowej Chin. Podczas gdy przed pandemią Chiny nie eksportowały prawie żadnych szczepionek, obecnie są największym eksporterem szczepionek przeciw COVID-19. Chińskie szczepionki są eksportowane głównie do garstki krajów o niskich dochodach w Azji Środkowej i Południowo-Wschodniej, Ameryce Południowej i Afryce Północnej. Tymczasem Stany Zjednoczone nie wyeksportowały jeszcze żadnych szczepionek przeciw COVID-19, ponieważ priorytetowo potraktowały wyszczepienie własnej populacji. Indie – które w okresie przed pandemią były głównym eksporterem szczepionek do krajów o niskich dochodach i które mogłyby być kluczowym dostawcą zaspokajającym popyt ze strony krajów o niskich dochodach – w dalszym eksportują szczepionki, ale zarazem dokonują reorientacji swoich mocy produkcyjnych na rynek krajowy w celu zaspokojenia lokalnego popytu. Rosyjska szczepionka Sputnik V, bazująca na technologii wektorów wirusowych, spotkała się ze wzmożonym zainteresowaniem mediów, ale pod względem wolumenów eksportu Rosja odgrywa niewielką rolę, chociaż eksportuje obecnie więcej szczepionek niż zwykle.

Ogólnie rzecz biorąc, zgromadzone dowody wskazują, że producenci szczepionek o wysokich dochodach (Stany Zjednoczone, Unia Europejska) w czasie pandemii w dalszym ciągu produkowali szczepionki dla krajów o wysokich dochodach (chociaż USA obecnie produkują szczepionki tylko dla siebie). W świetle naszych danych nie jest zaskakujące, że utrzymanie otwartych światowych rynków szczepionek było mniejszym priorytetem dla Stanów Zjednoczonych niż dla UE, biorąc pod uwagę znacznie większą intensywność eksportową unijnej produkcji szczepionek w okresie przed pandemią.

Jednak dla krajów o niskich dochodach obserwowane w okresie pandemii znaczące ograniczenie roli Indii jako eksportera może być złą wiadomością. Do tej pory Indie były głównym dostawcą szczepionek do krajów o niskich dochodach. Co ciekawe Chiny (i w mniejszym stopniu Rosja) wykorzystały tę okazję do zwiększenia produkcji i eksportu szczepionek do krajów o niskich dochodach.

Perspektywy na przyszłość

Obecnie najważniejszą kwestią jest dążenie do zwiększenia ilości szczepionek przeciw COVID-19 dostępnych na świecie, a w szczególności w krajach o niskich dochodach. Do tej pory świat rozwijający się polegał w zakresie dostaw szczepionek na Indiach. Czy inni dostawcy i inne państwa mogą zwiększyć skalę swojej produkcji wobec ograniczenia indyjskiego eksportu w reakcji na niszczycielską falę COVID-19, która przetoczyła się przez Indie wiosną 2021 roku? Chiny znacznie zwiększyły swoje moce produkcyjne i obecnie eksportują szczepionki na masową skalę do krajów o niskich dochodach, ale ograniczeniem dla tego eksportu będzie skłonność innych krajów do przyjmowania chińskich szczepionek, które wykorzystują starszą technologię inaktywowanych wirusów. Nawet gdyby Stany Zjednoczone zmieniły obecną politykę i przekierowały na eksport większą część swoich niewykorzystywanych mocy produkcyjnych, to te moce nie są wcale nieograniczone.

Chociaż wiele nadziei wiązano z możliwym zawieszeniem ochrony patentowej w celu zwiększenia produkcji szczepionek w krajach o niskich dochodach, nie jest wcale jasne, czy taka polityka okazałaby się skuteczna w krótkiej perspektywie czasowej, biorąc pod uwagę ograniczone doświadczenie lokalnych producentów ze szczepionkami mRNA (co utrudnia nawet zawieranie dobrowolnych umów licencyjnych). Także w przypadku produkcji szczepionek opartych na starej technologii inaktywowanych wirusów lub wektorów wirusowych konieczne są dalsze transfery produkcyjnego know-how.

Godna uwagi jest inicjatywa Unii Europejskiej mająca na celu wspieranie wysiłków na rzecz rozpoczęcia produkcji szczepionek w Afryce.

W tej sytuacji Unia Europejska wyrasta na głównego dostawcę szczepionek dla świata, szczególnie biorąc pod uwagę jej zdolność do produkcji na ogromną skalę najbardziej pożądanych szczepionek przeciw COVID-19. Ponadto producenci unijni mają znaczące tradycje w zakresie eksportu, choć dotychczas realizowany był on głównie wewnątrz UE lub do innych krajów o wysokich dochodach. W perspektywie średnioterminowej absolutnie kluczowe pozostaną partnerstwa z rynkami wschodzącymi. Godna uwagi jest inicjatywa Unii Europejskiej mająca na celu wspieranie wysiłków na rzecz rozpoczęcia produkcji szczepionek w Afryce, co miałoby obejmować także produkcję z wykorzystaniem technologii mRNA. Ponadto ponieważ rynki rozwijające się generalnie nie są obsługiwane przez producentów europejskich, ryzyko szkód dla unijnego przemysłu jest niewielkie.

 

Artykuł pochodzi ze strony Breugel.org.


Tagi