(©Envato)
Postęp w technologiach cyfrowych i upowszechnienie się telefonii komórkowej spowodował rozwój tzw. sektora fintech. Przedsiębiorstwa fintechowe, wkraczając w tradycyjny obszar działalności zarezerwowany wyłącznie dla banków, wywierają ogromy wpływ na konkurencję w sektorze usług finansowych.
Konkurenci świadczą usługi finansowe dla klientów w szerokim zakresie oferowanych produktów, dając możliwość wygodnego dostępu do usług sektora finansowego, przy jednoczesnym obniżeniu kosztów transakcyjnych. Rozwój wykorzystania internetu i opartych na nim platform umożliwił bezpośrednie kojarzenie pożyczkodawców i pożyczkobiorców, poprzez tak zwane pożyczki peer-to-peer (P2P), w udzielaniu których nie jest wymagane pośrednictwo instytucji finansowych.
Pomimo zwiększającej się liczby opracowań dotyczących rozwoju sektora fintech, ciągle brakuje konkretnych badań, jak powyższe zmiany wpływają na poziom konkurencji i jak dokonywać właściwego pomiaru tego zjawiska w odniesieniu do dostępności kredytu. Jest to związane m.in. z tym, że brakuje szczegółowych danych jednostkowych dotyczących rozmiarów działalności przedsiębiorstw sektora fintech.
Technologia fintech może być wykorzystywana przez banki jako dodatkowy kanał dystrybucji.
Warto zauważyć, że technologia fintech może być wykorzystywana przez banki jako dodatkowy kanał dystrybucji. Istnieją również przedsiębiorstwa fintech, które mają licencję bankową i mogą udzielać kredytów, ale nie mają tradycyjnych oddziałów. Możemy także wyodrębnić przedsiębiorstwa fintech nie będące bankami (np. start-upy), które działają na rynku pożyczkowym.
Przedsiębiorstwa bigtech takie jak np. Amazon, Facebook, Google, Apple, Alibaba czy Tencent rozszerzają swoją działalność na bezpośrednie świadczenie usług finansowych lub oferują swoim klientom produkty bardzo podobne do produktów finansowych (por. BIS Annual Economic Report 2019).
Neo-banki (Neo-banks) to z kolei instytucje finansowe, które mają licencję bankową, ale nie posiadają tradycyjnych oddziałów. Wykorzystują szeroko technologię cyfrową, głównie za pośrednictwem aplikacji na smartfony i platformy internetowe, co umożliwia świadczenie usług bankowych po niższych kosztach niż tradycyjne banki.
Wśród nowo powstałych neo-banków można wymienić: Atom Bank i Monzo Bank w Wielkiej Brytanii, Bunq w Holandii, WeBank w Chinach, Simple i Varo Money w USA, N26 w Niemczech, Fidor zarówno w Wielkiej Brytanii, jak i w Niemczech oraz Wanap w Argentynie (BIS, 2018). Najwięksi gracze w Europie to Revolut, N26, Monzo i Starling.
O ile najbardziej zauważalna zmiana, ze względu na wykorzystanie nowych technologii, nastąpiła w segmencie płatności, to również przedsiębiorstwa z sektora fintech stopniowo zajęły się podstawowymi usługami bankowymi, w tym działalnością pożyczkową i kredytową.
Podobnie jak banki, operatorzy fintech udzielają kredytów konsumenckich, korporacyjnych i kredytów hipotecznych (Claessens i in. (2018). Wstępne szacunki dotyczące kredytów i pożyczek fintech zostały opublikowane w pracy (Claessens i in. 2018 s. 29-49), z których wynika, że liderem w Europie w wykorzystaniu pożyczek fintech jest Wielka Brytania, natomiast w skali globalnej liderem pozostają Chiny.
Na warunki konkurencji w sektorze bankowym wpływają zmiany w strukturze rynku (market structure), między innymi fuzje i przejęcia, wejścia nowych graczy oraz nowe technologie. Fuzje i przejęcia powodują zmiany w koncentracji rynku, natomiast nowe technologie wpływają na zakres produktowy rynku usług finansowych.
Kolejnym kanałem oddziaływania na warunki konkurencji rynkowej są regulacje w sektorze finansowym. Z jednej strony, banki stają się coraz większe co osłabia konkurencję. Z drugiej strony, wejście na rynek kredytu nowych graczy stymuluje konkurencję.
Nowe technologie cyfrowe mogą wpływać na strukturę rynku usług finansowych.
Wg Financial Stability Board (FSB, 2019) nowe technologie cyfrowe mogą wpływać na strukturę rynku usług finansowych i co za tym idzie na poziom konkurencji za pośrednictwem kilku kanałów: poprzez oddziaływanie na zyski tradycyjnych banków, zmiany w dostępności informacji o klientach oraz poprzez zwiększenie roli zewnętrznych dostawców usług w zakresie dostarczania danych (np. platformy internetowe, usługi w chmurze, interfejsy programowania aplikacji API itp.).
Nowi gracze na rynku usług finansowych wywierają wpływ na konkurencję głównie w segmencie detalicznym, w obszarze pożyczek i kredytów dla gospodarstw domowych oraz małych i średnich przedsiębiorstw. Przedmiotem oddziaływania są przewagi konkurencyjne zarezerwowane wyłącznie dla banków:
– banki mogą tanio pożyczać dzięki dostępowi do tanich depozytów;
– banki posiadają uprzywilejowany dostęp do stabilnej bazy danych o klientach, dzięki której mogą oferować szereg produktów finansowych.
Jednak konkurenci z sektora fintech mają dostęp do szerszej grupy klientów niż tradycyjne banki, a ponadto dostarczają swoim klientom dodatkowych korzyści w postaci większej wygody korzystania z usług finansowych i po niższych kosztach.
Pomimo tych dobrych stron, sytuacja ta niesie zagrożenia dla stabilności sektora finansowego. Nowi gracze zabierają bowiem bankom część zysków z działalności kredytowej. Ich działalność jest źródłem ryzyka związanego m.in. z: obawami dotyczącymi ochrony konsumentów, prywatnością danych i ich ujawnianiem, ryzykiem operacyjnym związanym z cyberprzestępstwami, wykroczeniami i awariami z uwagi na nowe jeszcze nietestowane rozwiązania. Nowi konkurenci mogą powodować straty na niektórych rynkach z uwagi na niepełny cykl życia przedsiębiorstw fintech.
Działalność dużych przedsiębiorstw bigtech w finansach jest szczególnym przypadkiem szerszej innowacji fintech. Należy zauważyć, że przedsiębiorstwa takie jak Amazon, Apple czy Google, które już działają na rynku kredytu fintech, mają wysoki potencjał wzrostu i mogą stanowić dużą konkurencję dla banków komercyjnych (por. Vivies, 2017, s. 101).
Potencjał przedsiębiorstw bigtech wynika z tego, że mają one dostęp do ogromnych baz danych o klientach, który mogą wykorzystać w świadczeniu usług finansowych. Przedsiębiorstwa technologiczne mają dużo linii biznesowych, w tym pożyczki i kredyty, co reprezentuje tylko część ich działalności (por. BIS, 2020). Jednak przedsiębiorstwa bigtech dzięki dostępowi do baz danych o potencjalnych klientach, mogą dostarczać finansowania gospodarstwom domowym i małym przedsiębiorstwom, które nie uzyskałyby finansowania od banków i tym samym zmniejszają zjawisko wykluczenia finansowego (BIS Annual Economic Report 2019). Z drugiej strony, z uwagi na ich duży udział w rynku powstają nowe instytucje To big to Fail (TBTF), co może rodzić ryzyko systemowe.
Przedsiębiorstwa stosujące technologie fintech niebędące bankami można zaliczyć do tzw. bankowości cienia (shadow banking), tj. pośrednictwa finansowego poza systemem bankowym. Z jednej strony bankowość cienia stanowi uzupełnienie systemu bankowego i poprawia płynność osób i przedsiębiorstw mających utrudniony dostęp do kredytu. Z drugiej strony parabanki mogą budzić wątpliwości związane z ryzykiem systemowym poprzez obchodzenie norm ostrożnościowych.
Należy jednak zauważyć, że istnieje proces tzw. stopniowego wciągania parabanków w obszar regulacji, ponieważ nawet najbardziej skomplikowane produkty składają się ze standardowych czynności bankowych.
W przyszłości relacja tradycyjnych banków i fintechów na rynku kredytowym polegać będzie na tzw. koopetycji, tj. sytuacji, w której przedsiębiorstwa jednocześnie konkurują i kooperują ze sobą.
Dlatego odnosząc się w tym kontekście do przyszłego zachowania tradycyjnych banków na rynku kredytowym, w stosunku do przedsiębiorstw fintech, można mówić o tzw. koopetycji, tj. sytuacji, w której przedsiębiorstwa jednocześnie konkurują i kooperują ze sobą.
Jednak wg raportu (The Future of Banking 2, The bank business model in the post-Covid-19 world, 2020,) przyszła współpraca w ramach tzw. koopetycji jest uważana za bardziej prawdopodobną w przypadku przedsiębiorstw fintech.
Autorzy raportu uważają również, że duże tradycyjne banki będą w stanie dostosować swoje modele biznesowe i wykorzystać swoje mocne strony w danym segmencie rynku. Historycznie działalność tradycyjnych banków była nakierowana na relacje ze swoimi klientami i jest uważana jako czynnik osłabiający problem asymetrii informacji między dostawcą funduszy, a odbiorcą na rynku kredytów (Stiglitz i Weiss (1981).
Dlatego wydaje się jednak, że czynnikiem wyróżniającym tradycyjne banki i zapewniającym im stałych klientów jest to, że banki w odróżnieniu od nowych graczy są instytucjami zaufania publicznego (Thakor, 2019). Banki endogenicznie mają bowiem silniejsze podstawy do utrzymania zaufania. Zaufanie ma charakter asymetryczny – jest trudniej je zdobyć niż stracić.
Artykuł przedstawia osobiste poglądy autorki i nie reprezentuje oficjalnego stanowiska NBP.
W styczniu 2020 roku Wielka Brytania formalnie opuściła Unię Europejską. Oczekiwane korzyści z brexitu, poza odzyskaniem suwerenności w zakresie kształtowania prawa i zewnętrznych relacji gospodarczych, jednak się nie zmaterializowały. Widoczny jest natomiast spadek wydajności i konkurencyjności brytyjskiej gospodarki, co wpływa także na kondycję rynku pracy.
