Wykładowca akademicki, opisuje rynki finansowe, zmiany na rynku fintechów i startupów
(©Envato)
Mimo że pandemia zmniejszyła wielkość globalnych płatności i przychodów z nich (w 2020 r. wyniosły według McKinsey 1,9 bln dol.), to na świecie szybko rosły płatności w czasie realnym (RTP), czyli rozliczane w ciągu kilkunastu minut w formacie 365/7/24 (24 godz. na dobę przez cały rok). W pierwszym roku pandemii operatorzy płatności rozliczyli ponad 70 mld transakcji natychmiastowych, a więc 41 proc. więcej niż rok wcześniej (według firmy analitycznej ACI Worldwide). To w dużej mierze skutek spadku płatności gotówkowych na świecie, średnio o 16 proc., choć na niektórych rynkach, jak np. w Brazylii (26 proc.) czy USA (24 proc.), był on znacznie głębszy.
Wartość płatności RTP w 2020 r. wzrosła o 32,8 proc., osiągając 92 mld dol., a w 2021 r. było to już 118 mld dol., a prognozy na 2026 r. mówią o poziomie prawie 430 mld dol.
Tymczasem wartość płatności RTP w 2020 r. wzrosła o 32,8 proc., osiągając 92 mld dol., a w 2021 r. było to już 118 mld dol., a prognozy na 2026 r. mówią o poziomie prawie 430 mld dol. Udział tego typu płatności na rynku transakcji wyniósł 9,8 proc., a w połowie bieżącej dekady ma to być już 17,4 proc. W ten sposób płaci się przynajmniej w 54 krajach świata, ale gotową infrastrukturą do obsługi płatności natychmiastowych dysponuje 72 proc. państw. Również w Polsce płatności te zyskują na popularności. Według danych portalu prnews.pl 40 proc. klientów polskich banków wyraża chęć korzystania z nich, a w ciągu trzech kwartałów 2021 r. ich wartość w stosunku do 2020 r. się podwoiła, opiewając na kwotę 69,2 mld zł (wygenerowanych podczas 83 mln transakcji). Najbardziej popularnymi systemami do ich realizacji są Blue Cash i Express Elixir.
Natychmiastowi potentaci
Największym udziałem płatności natychmiastowych w całkowitej liczbie transakcji może pochwalić się Singapur (58 proc.), a w Europie – Wielka Brytania (17 proc.). Najszybciej płatności RTP rozwijają się w Azji, a największą ich liczbę na świecie zanotowano w Indiach, Chinach, Korei Pd. i Tajlandii. W najludniejszym państwie globu, Indiach, ich liczba dochodziła w 2021 r. niemal do 49 mld operacji, tj. blisko dwa razy więcej niż rok wcześniej. To prawie trzy razy więcej niż w Chinach oraz siedem razy więcej niż łącznie w USA, Kanadzie, Francji, Wlk. Brytanii i Niemczech (za wyliczeniami ACI Worldwide). Przełożyło się to na dodatkowe 0,56 proc. wzrostu wartości PKB, czyli 16,4 mld dol.
Korzyści w postaci większej transparentności rozliczeń, lepszego zarządzania gotówką oraz płynnością odnoszą instytucje finansowe, handlowcy i sami konsumenci, którzy dzięki szybkości transferu środków dysponują szerszym i szybszym dostępem do wielu usług w porównaniu z tradycyjnymi metodami płatności. Szacuje się, że w Indiach do 2026 r., kiedy liczba płatności RTP powinna przekroczyć 206 mld transakcji, korzyści z obrotu mogą sięgnąć 46 mld dol. Oznacza to, że płatności natychmiastowe będą wtedy stanowić już 70 proc. całkowitej liczby indyjskich transakcji. W 2021 r. było to 31,3 proc. (pozostała część była rozliczana gotówką).
Szacuje się, że w Indiach do 2026 r., kiedy liczba płatności RTP powinna przekroczyć 206 mld transakcji, korzyści z obrotu mogą sięgnąć 46 mld dol.
W Indiach płatności natychmiastowe są dostępne od 2010 r., ale początkowo ograniczały się do transferów międzybankowych (IMPS). Gwałtowny wzrost ich częstotliwości nastąpił po 2016 r. wraz z uruchomieniem Interfejsu Zunifikowanych Płatności (UPI). System umożliwił rozliczenia na podstawie kodów QR – aplikacji na telefony mobilne powiązane z cyfrową tożsamością (Aadhaar) wykorzystującą 12-cyfrowy klucz przypisany do każdego mieszkańca w 1,35 mld (!) kraju, który instytucjom finansowym ułatwia weryfikację klienta (KYC). Za wdrożeniem systemu płatności stała Narodowa Korporacja Płatności (NPCI) wspierana przez Reserved Bank of India (RBI), czyli bank centralny Indii. Na koniec lutego bieżącego roku systemem UPI objętych było ponad 300 banków i operatorów płatności, którzy realizowali ponad 4,5 mld transakcji miesięcznie o wartości 110 mld dol. Liczba aktywnych użytkowników systemu przekraczała 150 mln osób, a największy udział w transakcjach miały: cyfrowy portfel największego detalisty świata sieci WalMart (PhonePe) i GooglePay.
Źródła sukcesu
UPI swój sukces zawdzięcza nie tylko transakcjom, które wprowadziły prostotę i szybkość cyfrowych rozliczeń, lecz także – w równym stopniu – temu, że objęły różne sfery obrotu, co niejako wymuszało ich używanie (raport PwC). W ten sposób rozpowszechniono system automatycznego poboru opłat drogowych NETC, oparty na interaktywnej winiecie (FASTag) wykorzystującej technologię komunikacji radiowej RIFID. Liczba tych winiet w użyciu (transport osobowy i ciężarowy) na koniec marca 2022 r. przekroczyła 435 mln, co oznacza 70-proc. wzrost rok do roku. Wspomniana Narodowa Korporacja Płatności stoi też za systemem płatności rachunków Bharat (BBPS), który funkcjonuje za pomocą zarejestrowanych agentów udostępniających różne tryby płatności osobom fizycznym i biznesom.
W marcu 2022 r. indyjski bank centralny zniósł tę barierę – umożliwił dokonywanie płatności (UPI123Payearlier) również za pomocą znacznie tańszych telefonów komórkowych z klawiaturą numeryczną.
Do niedawna z rozliczeń cyfrowych mogli korzystać jedynie posiadacze smartfonów, co ze względów ekonomicznych wykluczało automatycznie miliony Hindusów. Indyjski bank centralny w marcu 2022 r. zniósł tę barierę – umożliwił dokonywanie płatności (UPI123Payearlier) również za pomocą znacznie tańszych telefonów komórkowych z klawiaturą numeryczną. Oznacza to, że kolejnych 400 mln mieszkańców indyjskiego subkontynentu będzie mogło płacić cyfrowo. Chodzi jednak także o umożliwienie takich płatności wśród niedużych, jak na standardy indyjskie, populacji zamieszkujących miasta do 50 tys. osób, gdzie z reguły nie ma odpowiedniej sieci akceptacji. Dlatego też na początku 2021 r. RBI powołał do życia Fundusz Cyfrowej Infrastruktury Płatności (PIDF), którego celem jest subsydiowanie punktów akceptacji cyfrowych transakcji w niewielkich punktach handlowych.
Innym udogodnieniem dla osób wykluczonych finansowo są vouchery e-RUPI, wdrożone w połowie 2021 r. To nic innego, jak przedpłacone, cyfrowe bony otrzymywane albo za pośrednictwem SMS, albo jako QR kody powiązane z numerem telefonu i platformą UPI. Można nimi bezdotykowo opłacać zdefiniowane operacje – zakupy lekarstw czy żywności dla dzieci itp. Jest to przykład, w jaki sposób można realnie pomóc wrażliwym grupom ludności w otrzymywaniu świadczeń społecznych przy użyciu nowych technologii.
Nowe obszary szybkich płatności
Systemem płatności RTP mają zostać objęte także zagraniczne przekazy pieniężne, a Indie są ich największym odbiorcą na świecie. Według Banku Światowego w 2021 r. ich wartość osiągnęła 87 mld dol., a znaczna część pochodziła od indyjskiej diaspory w USA i w krajach Zatoki Perskiej. RBI zmierza do zawarcia porozumienia z organami państw G20, m.in. Radą Stabilności Finansowej (FSB) i Bankiem Rozliczeń Międzynarodowych (BIS), które dałoby połączenie UPI z infrastrukturą płatniczą krajów G20, umożliwiając również zastosowanie w tych relacjach płatności w czasie realnym. Być może pierwszym ich operatorem stanie się Western Union, największy światowy podmiot na rynku transferów międzynarodowych.
Na rynku indyjskim ważnymi graczami są też: Bank of America, Citigroup, Euronet Worldwide, a także założony w Wielkiej Brytanii fintech Azimo. Na razie szybsze transfery międzynarodowe na własną rękę wdrożyły niektóre indyjskie banki i fintechy.
Kolejnym obszarem, w którym mają znaleźć zastosowanie płatności natychmiastowe, są transgraniczne zakupy e-commerce. W 2021 r. korzystało z nich ponad 700 mln Hindusów.
Kolejnym obszarem, w którym mają znaleźć zastosowanie płatności natychmiastowe, są transgraniczne zakupy e-commerce. W 2021 r. korzystało z nich ponad 700 mln Hindusów. W związku z tym Narodowa Korporacja Płatności podpisała z brytyjskim operatorem finansowym PPRO Financial porozumienie umożliwiające realizowanie transakcji w Chinach i USA, ponieważ te rynki odpowiadają za około połowę wartości zagranicznych zakupów e-commerce w Indiach. Dodatkowo brytyjski fintech Transact365, poprzez platformę UPI, umożliwi zagranicznym sprzedawcom zamianę waluty w czasie realnym. Od końca września 2022 r. indyjskie banki i operatorzy płatności będą zobligowani zapewniać taką usługę zagranicznym klientom.
Regulacje i bezpieczeństwo
Narodowa Korporacja Płatności przeciwdziała zdominowaniu rynku przez jedną platformę cyfrową czy aplikację, jak GooglePay, co ma zapewnić lepsze warunki konkurencji. Zgodnie z wprowadzoną w 2021 r. regulacją żaden z operatorów płatności nie może mieć większego udziału niż 30 proc. całkowitej liczby transakcji w ramach systemu UPI, przy czym funkcjonujący już gracze na dostosowanie się mają czas do końca 2022 r. Docelowo na rynku płatności natychmiastowych szansę funkcjonowania mają więc czterej niemali operatorzy.
System UPI umożliwia dokonanie płatności także za pomocą kart debetowych i kredytowych, a ich liczba ciągle rośnie i za 3 lata może przekroczyć miliard. Do dokonywania płatności RTP wymagany jest dodatkowo skan kodu QR i jednorazowe hasło. Dla zwiększenia poziomu cyberbezpieczeństwa podczas płatności kartowych RBI ograniczyło sprzedawcom e-commerce możliwość przechowywania danych karty klienta. Począwszy od końca czerwca są oni zobowiązani wprowadzać je ręcznie przy każdej transakcji. Alternatywą jest jednak tokenizacja danych uwiarygodniających klienta, która zwiększa jego zaufanie i przyśpiesza dokonanie transakcji oraz ma być ograniczona tylko do obrotu krajowego. Dodatkowo cyfrowe tokeny, czyli indywidualne numery zawierające zakodowane dane klienta i sprzedawcy, mogą być zweryfikowane i rozkodowane jedynie przez autoryzowaną organizację płatniczą. Staną się więc praktycznie bezużyteczne dla oszustów i cyfrowych włamywaczy.
Rola fintechów
Organizacje płatnicze oferują wdrożenie cyfrowych żetonów firmom e-commerce. MasterCard wraz z Google opracował rozwiązanie, które umożliwia użytkownikom aplikacji Google Pay dokonywanie bezpiecznych transakcji kartami debetowymi i kredytowymi. Fintech Pine Labs, specjalizujący się w technologiach płatności, ma w ofercie rozwiązanie służące zarówno płatnościom online, jak i offline (tzw. Plural Tokenizer) wraz z możliwością odroczonej zapłaty (BNPL), a agregator płatności Cashfree Payments stworzył specjalny cyfrowy sejf na żetony płatnicze (Token Vault).
Fintechów, które znacząco zwiększyły poziom korzystania z cyfrowych płatności poprzez UPI, jednocześnie rozszerzając inkluzję finansową, jest w Indiach znacznie więcej. Największym jest platforma płatnicza Paytm, która weszła na giełdę w 2021 r., uzyskując wycenę 20 mld dol. (największy debiut giełdowy w historii). Jednak potem znacznie straciła na wartości wskutek niejasności dotyczącej jej modelu biznesowego i wycofania się chińskich inwestorów. Za marką stoi duży operator internetowy One97 Communications, a sama platforma ma ponad 130 mln użytkowników, którzy korzystają głównie z płatności mobilnych i zakupów e-commerce. Operatorem płatności, który obsługuje ponad 8 mln firm, głównie małych i średnich, jest natomiast RazorPay (wyceniany na 8 mld dol.) – przetwarza transakcje o łącznej wartości 60 mld dol. rocznie. W Indiach branża fintech bardzo szybko rośnie właśnie z uwagi na szybką digitalizację gospodarki. Według analizy PwC indyjski rynek w tym obszarze może być wart w 2025 r. nawet 1,3 bln dol. Warto odnotować, że aż 67 proc. z obecnie funkcjonujących 2000 finansowych startupów (800 z nich specjalizuje się w płatnościach i pożyczkach) powstało w ciągu ostatnich pięciu lat.
W Indiach branża fintech bardzo szybko rośnie właśnie z uwagi na szybką digitalizację gospodarki. Według analizy PwC indyjski rynek w tym obszarze może być wart w 2025 r. nawet 1,3 bln dol.
Indie są przykładem kraju, w którym poprzez planowane działania banku centralnego i powiązanych z nim instytucji szybko osiągnięto wysoki poziom cyfryzacji, co zaowocowało znacznym zmniejszeniem wykluczenia finansowego w społeczeństwie i ograniczeniem obszaru nieformalnej gospodarki. Skurczyła się ona z 52 proc. wartości PKB cztery lata temu do 15–20 proc. obecnie, choć istotnym czynnikiem sprawczym było tu także wprowadzenie podatku od towarów i usług (GST). RBI podaje z kolei, że w latach 2017–2021 inkluzja finansowa w Indiach wzrosła o 24 proc. Wyniki badań z początku 2022 r. wskazują jednak, że 54 proc. Hindusów ciągle preferuje płatności gotówką.
Mimo widocznego postępu Indie są w połowie drogi. Stąd następnym milowym krokiem w rewolucji płatności ma być wdrożenie cyfrowej rupii (CBDC). Plany te zawiera ogłoszona w czerwcu przez RBI Wizja Płatności 2025. System szybkich płatności ma ponadto, na mocy porozumień multi i bilateralnych z innymi jurysdykcjami, obsługiwać wymianę międzynarodową, a także służyć rozwojowi innych produktów finansowych. Skutkiem ma być dalszy szybki wzrost wolumenu transakcji płatniczych do równowartości 10 bln dol. w ciągu pięciu lat – prognozuje firma konsultingowa BCG.
W styczniu 2020 roku Wielka Brytania formalnie opuściła Unię Europejską. Oczekiwane korzyści z brexitu, poza odzyskaniem suwerenności w zakresie kształtowania prawa i zewnętrznych relacji gospodarczych, jednak się nie zmaterializowały. Widoczny jest natomiast spadek wydajności i konkurencyjności brytyjskiej gospodarki, co wpływa także na kondycję rynku pracy.
