Autor: Wojciech Mroczek

Ekspert ekonomiczny w Departamencie Statystyki NBP.

Silny spadek światowego handlu usługami w 2020 roku

Pandemia osłabiła światowy handel usługami, chociaż skala obniżenia obrotów w ramach poszczególnych kategorii usług była bardzo zróżnicowana. Przy załamaniu usług turystycznych kontynuowany był wzrost handlu w zakresie usług informatycznych.

Według danych World Trade Organization (WTO) wartość światowego eksportu usług zmniejszyła się z 6,1 bln dolarów amerykańskich w 2019 r. do 4,9 bln w 2020 r., tj. najniższego poziomu od 2013 r. Głęboki spadek dokonał się pod wpływem pandemii COVID-19, która silniej zaburzyła handel usługami niż wymianę towarami.

W 2020 r. międzynarodowe obroty usługowe zmniejszyły się o 20,1 proc., podczas gdy handel towarami obniżył się o 7,4  proc. Duża dysproporcja w skali spadków eksportu towarów i usług wpłynęła na zmniejszenie się udziału usług w handlu międzynarodowym z 24,8 proc. w 2019 r. do 22,4 proc. w 2020 r. Tym samym została przerwana, obserwowana od 2012 r, tendencja stopniowego powiększania się udziału usług w handlu międzynarodowym, wynikająca z wyższej dynamiki obrotów usługowych w porównaniu z towarowymi. Według danych WTO wartość światowego eksportu usług (wyrażona w dolarach amerykańskich) w latach 2012-2019 rosła średnio w tempie 4,3 proc. rocznie, podczas gdy eksport towarów powiększał się zaledwie o 0,5 proc. rocznie.

Sytuacja w eksporcie poszczególnych kategorii usług była w 2020 r. silnie zróżnicowana, co odzwierciedla różnokierunkowy wpływ pandemii COVID-19 na handel międzynarodowy. Z jednej strony obostrzenia wprowadzone w związku z zagrożeniem epidemiologicznym spowodowały załamanie usług związanych z podróżami zagranicznymi, co silnie dotknęło pasażerski transport lotniczy. Z drugiej strony kontynuowany był wzrost usług informatycznych, związany z dużym popytem na technologie informatyczne w okresie lockdownu. Relatywnie niewielkie spadki nastąpiły w kategoriach usług związanych z handlem towarami.

Załamanie usług turystycznych

Największy wpływ na głęboki spadek handlu usługami miało załamanie się podróży zagranicznych. Kategoria ta odpowiadała za 74 proc. spadku wartości handlu usługami w 2020 r. W porównaniu z 2019 r. wartość podróży zagranicznych zmniejszyła się o 62 proc. rdr do poziomu sprzed 20 lat. Udział podróży w światowym eksporcie usług zmniejszył się do zaledwie 11 proc. (podczas gdy w 2019 r. obejmowały one 24 proc. wartości światowej wymiany usług).

Wprowadzenie restrykcji w podróżowaniu (do zamknięcia granic w ruchu osobowym włącznie), spowodowało załamanie transportu lotniczego, który silnie związany jest z przewozami pasażerskimi (przed pandemią 80 proc. wartości międzynarodowych przewozów lotniczych stanowił ruch osobowy). W 2020 r. wartość międzynarodowych przewozów lotniczych zmniejszyła się o 44 proc., co było spowodowane spadkiem o 54 proc. wartości lotniczego transportu pasażerskiego.

Czynnikiem ograniczającym skalę spadku lotniczych przewozów towarowych z jednej strony był transport środków ochrony osobistej realizowany głównie w warunkach zagrożenia epidemiologicznego, a z drugiej – wzrost sprzedaży detalicznej w internecie.

Natomiast znacznie mniejszy spadek odnotowano w lotniczym transporcie towarowym. Wartość powietrznych przewozów cargo zmniejszyła się w 2020 r. o 8 proc. rdr. Na obniżenie przewożonych ładunków wpływ miała znacznie ograniczona liczba długodystansowych lotów pasażerskich, ponieważ duża część transportu towarów odbywa się na pokładach samolotów pasażerskich. Z kolei czynnikiem ograniczającym skalę spadku lotniczych przewozów towarowych z jednej strony był transport środków ochrony osobistej realizowany głównie w warunkach zagrożenia epidemiologicznego (a pod koniec 2020 r. także szczepionek), a z drugiej – wzrost sprzedaży detalicznej w internecie.

Towarowy charakter transportu morskiego korzystnym czynnikiem w pandemii

Zdecydowanie mniejszy spadek charakteryzował transport morski. Wartość usług świadczonych przez przewoźników morskich zmniejszyła się o 7 proc. rdr. Mniejsza skala spadku wynika ze zdecydowanie towarowego charakteru transportu morskiego. Przed pandemią, tj. w 2019 r., 95 proc. wartości usług wykonywanych przez przewoźników morskich stanowił transport towarów. Negatywny wpływ na wielkość przewożonych ładunków miał głównie spadek światowego popytu na paliwa. Podczas gdy przewozy kontenerowe kształtowały się na podobnym poziomie jak w roku poprzednim. Dodatkowo w II połowie 2020 r. duży wpływ na wartość przewozów morskich miały szybko rosnące ceny frachtu.

Trudna sztuka naprawiania zepsutej logistyki morskiej

Łączna wartość transportu towarów (wszystkimi środkami transportu) zmniejszyła się w 2020 r. o 9 proc. rdr. Spadek ten był więc bardzo zbliżony do obserwowanego w handlu towarami. Nieco bardziej niż transport (o 13 proc. rdr) zmniejszyła się wartość eksportu w kategorii naprawy i uszlachetnianie.

W 2020 r. wartość światowego eksportu pozostałych usług zmniejszyła się zaledwie o 2 proc. rdr. Wzrost eksportu nastąpił m.in. w przypadku usług informatycznych o 8 proc. rdr oraz usług finansowych o 4 proc. rdr. Udział usług informatycznych w światowym eksporcie usług przekroczył 12 proc. W zakończonej dekadzie (2011-2020) była to najszybciej rosnąca kategoria w światowym eksporcie. Udział usług finansowych zwiększył się w 2020 r. do 11 proc. Z kolei ograniczenia wprowadzone ze względu na rozprzestrzenianie się pandemii wpłynęły na spadek wartości w kategorii obejmującej usługi dla ludności, audiowizualne, kulturalne i rekreacyjne.

Różne reakcje gospodarek na pandemię

Różne tendencje w poszczególnych kategoriach usług wpłynęły na zróżnicowanie wyników eksportu usług według krajów. Kryzys związany z COVID-19 najsilniej wpłynął na eksport tych gospodarek, gdzie największą rolę odgrywają podróże zagraniczne. Należą do nich kraje w Oceanii, Ameryce Południowej i Środkowej oraz w Afryce. W tych regionach spadek wartości usług okazał się w 2020 r. o około 15 pkt proc. głębszy niż średnio na świecie. Spośród dziesięciu gospodarek o największym udziale podróży w eksporcie usług sześć stanowiły kraje z Karaibów i w tej części świata spadek eksportu okazał się zdecydowanie największy. Załamanie się turystyki przyjazdowej okazało się najbardziej dotkliwe dla gospodarek najsłabiej rozwiniętych. Jego skutki odczuły także niektóre gospodarki europejskie. Wysokie dodatnie saldo podróży w Hiszpanii zmniejszyło się z 52 mld dolarów do niespełna 10 mld. Z drugiej strony ograniczenie wyjazdów turystycznych przyczyniło się do poprawy bilansu handlowego Niemiec. W 2020 r. ujemne saldo w handlu usługami w tym kraju zmniejszyło się do rekordowego niskiego poziomu 2 mld dolarów (wobec 28 mld w 2019 r.).

Największymi eksporterami usług na świecie są kraje wysokorozwinięte – Stany Zjednoczone, Wielka Brytania i Niemcy. Spadek wartości eksportu usług w USA był bardzo podobny do spadku światowego, tak więc ich udział w światowym eksporcie pozostał w 2020 r. na niezmienionym poziomie – 14  proc. Nieco mniejsze spadki handlu usługami w Europie wpłynęły na niewielki wzrost udziału gospodarek europejskich w światowym eksporcie usług (z wyjątkiem krajów o dużym udziale podróży zagranicznych). W 2020 r. praktycznie nie zmieniła się wartość eksportu usług z Chin. Kraj ten stał się czwartym największym eksporterem usług na świecie. Największy wzrost chińskiego eksportu nastąpił w transporcie (prawdopodobnie związany z lotniczymi dostawami materiałów medycznych) oraz usług telekomunikacyjnych i komputerowych.

Spośród ważniejszych eksporterów usług na świecie, wzrost eksportu w 2020 r. odnotowała tylko Irlandia. Wartość eksportu usług zwiększyła się w tym kraju o 6 proc. rdr. Wzrost ten dokonał się w wyniku dużego zwiększenia eksportu usług informatycznych. Irlandia jest zdecydowanie największym eksporterem usług telekomunikacyjnych, informatycznych i informacyjnych. W 2020 r. przypadało na nią ponad 20 proc. światowego eksportu. Jednocześnie stanowią one prawie 60 proc. całego eksportu usług z Irlandii. W wyniku inwestycji największych amerykańskich firm z branży ICT Irlandia od 2014 r. jest najważniejszym na świecie centrum usług telekomunikacyjnych, informatycznych i informacyjnych, systematycznie umacniając swoją pozycję. Właśnie z Irlandii odbywa się ekspansja największych korporacji (jak Google, Microsoft, Intel, Apple czy Facebook) na rynki międzynarodowe. Ich działalność powoduje jednak, że Irlandia jest jednocześnie największym importerem własności intelektualnej. W 2020 r. import Irlandii z tytułu opłat licencyjnych wyniósł 96 mld dolarów. Taka sytuacja powoduje, że Irlandia notuje drugi najwyższy deficyt w handlu usługami po Chinach.

Polska powiększyła swój udział w światowym eksporcie usług

W grupie krajów, które w 2020 r. powiększyły swój udział w światowym eksporcie usług znalazła się także Polska. Udział Polski w światowym eksporcie usług zwiększył się z 1,1 proc. do 1,4 proc. (był to największy wzrost udziału co najmniej od 2005 r.). Według danych WTO Polska awansowała na liście eksporterów usług z 25 w 2019 r. na 20 miejsce. Pod względem wartości eksportu usług Polska wyprzedziła w 2020 r. Tajlandię, Austrię, Szwecję oraz Australię.

Mniejszy spadek polskiego eksportu w porównaniu z eksportem światowym wynikał z różnic w strukturze przedmiotowej eksportu usług. Kategorie, w których odnotowano najgłębsze spadki, tj. podróże zagraniczne i transport pasażerski mają mniejsze znaczenie w polskim eksporcie. Dodatkowo do ograniczenia skali spadku eksportu usług przyczynił się wzrost eksportu usług transportowych. Złożył się na to przede wszystkim dalszy wzrost drogowych przewozów towarowych wynikający z konkurencyjności polskich przewoźników na europejskim rynku przewozów drogowych. O ile wielkość przewozów związanych z eksportem i importem zmniejszyła się nieco w porównaniu z 2019 r., o tyle wzrosty nastąpiły w przewozach między pozostałymi krajami Unii oraz przewozach kabotażowych.

Dodatnie saldo w handlu usługami (wg danych WTO – 26,9 mld dolarów amerykańskich), jakie w 2020 r. odnotowała Polska, jest szóstym najwyższym na świecie. Spośród krajów Unii Europejskiej większą nadwyżkę eksportu nad importem usług osiągnęła jedynie Hiszpania.

Otwarta licencja


Tagi


Artykuły powiązane