Stanley Fischer – ekonomista, który wskrzesił keynesizm
Niedawno czołówki ekonomicznej prasy obiegła smutna wiadomość o śmierci profesora Stanleya Fischera. Przez świat ekonomistów będzie on zawsze kojarzony jako osoba, która wskrzesiła pozytywne zainteresowanie makroekonomią.
Stanley Fischer (@Getty Images)
Lata70. XX w., to triumf szkoły z Chicago. Koncepcja racjonalnych oczekiwań, teoria realnego cyklu koniunkturalnego i tak zwana krytyka Lucasa zawładnęły podejściem do analizy ekonomicznej. Doktryna keynesowska, która stanowiła podstawę do aktywnej polityki gospodarczej, wydawało się, że odchodzi do lamusa. Wysoką inflację i towarzyszące jej bezrobocie, zjawiska charakterystyczne dla gospodarek z lat 70. XX w., trudno było wyjaśnić w kategoriach keynesowskiej ekonomii. Interwencjonizm państwowy oparty na krzywej Philipsa, który zakładał możliwość zmniejszania inflacji kosztem zwiększania bezrobocia i vice versa, z pomocą aktywnego kształtowania popytu, okazał się zaś bezużyteczny. Keynesowskie, makroekonomiczne modele krytykowano jako konstrukcje oparte na informacjach z przeszłości bez uwzględnienia oczekiwań podmiotów gospodarczych. Koncepcja racjonalnych oczekiwań wskazywała na aktywne dostosowywanie się podmiotów gospodarczych do antycypowanych działań podejmowanych przez instytucje państwowe. Teoria realnego cyklu koniunkturalnego dowodziła, że fluktuacje aktywności gospodarczej mają swoje źródło w wahaniach produktywności gospodarki. W rezultacie szkoła chicagowska sugerowała powstrzymanie się od keynesowskiego interwencjonizmu państwowego i skoncentrowaniu się na reformach strukturalnych, które będą zwiększać produktywność gospodarki.
Z tak zarysowanymi poglądami nie zgadzał się prof. Stanley Fischer. W swojej przełomowej pracy „Long-Term Contracts, Rational Expectations, and the Optimal Money Supply Rule”, z 1977 r., argumentował, że płace ustalane są w ramach długoterminowych kontraktów, zatem nie dostosowują się natychmiast do zmian polityki gospodarczej. Bank centralny, prowadząc luźną politykę pieniężną, ma więc możliwość pozytywnie wpływać na zmniejszenie bezrobocia. Analiza, którą przeprowadził profesor, nie stroniła od zasad modelowania wprowadzonych przez szkołę chicagowską. Nie można było mu zarzucić, że odchodzi od eleganckiego, matematycznie sformalizowanego rozumowania charakterystycznego dla współczesnej ekonomii. Kluczem było założenie i zbadanie skutków „sztywnych” płac.
Jego zasługą było też stworzenie na MIT grupy studentów i współpracowników, których analizy makroekonomiczne wskazywały na sensowność prowadzenia aktywnej polityki gospodarczej. Tę grupę, która wskrzesiła idee sławnego angielskiego uczonego, nazwano nowokeynesowskimi ekonomistami. A w jej skład wchodzili tak wybitni naukowcy, jak Paul Krugman, Ben Bernanke, Olivier Blanchard, Mario Draghi, Kenneth Rogoff, Maurice Obstfeld. Zapoczątkowali dyskusję ze szkołą chicagowską na temat podstaw analizy makroekonomicznej. W tym sporze ekonomistów, nazwanych dowcipnie „słonowodnymi” (nowokeynesiści) ze „słodkowodnymi” (szkoła chicagowska), wychodzono daleko poza eleganckie modele, starając się raczej wyjaśnić, dlaczego pewne cechy modeli odbiegają od rzeczywistości i jakie to ma znaczenie dla prowadzenia polityki makroekonomicznej. Profesor Fischer uważał, że dyskutowane idee należy spopularyzować, co znalazło swój wyraz w znanym podręczniku do makroekonomii (Makroekonomia autorstwa: Begg, Fischer Dornbusch).
Obok działalności akademickiej Fischer zaangażował się w politykę gospodarczą najpierw jako główny ekonomista Banku Światowego, a następnie jako pierwszy wicedyrektor zarządzający Międzynarodowego Funduszu Walutowego (MFW). Z tej pozycji „numer dwa” w MFW przyszło mu rozwiązywać problemy krajów, które znalazły się w kryzysie, począwszy od kryzysu peso w Meksyku po kryzys państw Południowej Azji i Ameryki, a na kryzysie rosyjskim skończywszy. Wypracowany przez niego system zarządzania kryzysowego, oparty na właściwie dobranej restrykcyjnej polityce fiskalnej oraz odpowiedniej kontroli podaży pieniądza, przy stopniowej liberalizacji handlu zagranicznego i przepływów finansowych, stał się kanonem, według którego działał MFW przez następne lata. Model tej polityki nazwano później consensusem waszyngtońskim.
W 2005 r. Fischer został prezesem Banku Narodowego Izraela. W tym okresie szybko dostosowywał politykę pieniężną do skutków światowego kryzysu finansowego, przede wszystkim zdecydował o znacznym obniżeniu stóp procentowych, by złagodzić uderzenie kryzysu w sektor finansowy, równocześnie restrukturyzował sektor bankowości hipotecznej. Izraelski bank centralny był jednak jednym z pierwszych, który rozpoczął podnoszenie stóp, gdy fala kryzysowa zaczęła opadać.
Skuteczność Fischera w prowadzeniu polityki pieniężnej skłoniła amerykańskie władze do nominowania go na wiceprezesa Fedu. Na tym stanowisku nie tylko koncentrował się na amerykańskich problemach, ale starał się też być, ze względu na swój autorytet, promotorem właściwego modelu bankowości centralnej, akcentując niezależność tej instytucji, jak również wskazując na znaczenie odpowiednich regulacji sektora finansowego. Patrzył na działania Fedu z perspektywy wpływu tej instytucji na stabilność światowego sektora finansowego, aktywność gospodarczą i proces globalizacji.
Profesor był nie tylko wybitnym naukowcem, skutecznym politykiem gospodarczym, ale osobą podziwianą przez współpracowników, m.in. za głęboką wiedzę oraz tytaniczną pracowitość. Fischer, mimo rozlicznych obowiązków, szczegółowo zapoznawał się z opracowaniami przygotowywanymi przez Międzynarodowy Fundusz Walutowy. Autorzy tych opracowań mogli liczyć na jego dokładne uwagi, które – jak wspominano – dotyczyły nawet przypisów.
Jego reputacja była powszechnie znana. Pamiętam, jak kiedyś na posiedzeniu Rady Dyrektorów MFW poświęconym polityce pieniężnej izraelskiego banku centralnego, jeden z uczestników spotkania po prostu stwierdził, że nie ma co się obawiać o skuteczność tej polityki, bo przecież prezesem banku jest Stanley Fischer i Rada oczywiście podzieliła tę opinię.
Profesor Fischer zawsze interesował się także polską polityką gospodarczą. Nawet wtedy, gdy nie pełnił już publicznych funkcji i był wiceprezesem Citigroup, znajdował czas, by spotkać się z polskim ministrem finansów. I nie była to tylko akademicka dyskusja, ale rozmowa, w czasie której chciał on poznać uwarunkowania, w jakich realizowana jest nasza polityka budżetowa, wyzwania, przed którymi stoi rząd i plan gospodarczy, jaki będzie realizowany. Jego uwagi były zawsze radą, daleką od prostej krytyki przyjętych rozwiązań.
Autor wyraża własne opinie, a nie oficjalne stanowisko NBP.
Międzynarodowy Fundusz Walutowy (MFW, Fundusz), instytucja niewątpliwie zasłużona nie tylko z uwagi na swoją działalność pożyczkodawcy ostatniej szansy dla krajów, którym należało ratować zagrożony bilans płatniczy, ale również jako wymagający partner dla władz, dający diagnozę sytuacji gospodarczej i proponujący potrzebne zmiany w polityce ekonomicznej. W przypadku Narodowego Banku Polskiego dwa okresy współpracy warte są przypomnienia: okres wdrażania transformacji systemowej oraz okres wprowadzenia polityki pieniężnej opartej na bezpośrednim celu inflacyjnym.
Globalna architektura finansowa ewoluuje wraz ze zmieniającym się układem sił gospodarczych na świecie i kolejnymi kryzysami. Ale jej fundamenty pozostały jednak te same, na czele z Międzynarodowym Funduszem Walutowym, którego członkami są niemal wszystkie państwa. Kolejne lata przyniosą nowe rozwiązania i wyzwania. W przyszłości światowy system finansowy musi lepiej odzwierciedlać interesy słabszych ekonomicznie krajów. Konieczne będzie również większe zaangażowanie w sprawy związane ze zmianami klimatycznymi.
Dzieło polskiego ekonomisty Michała Kaleckiego (1899–1970) oraz historia jego życia doskonale ilustrują naszą narodową wadę opisaną przez XIX-wiecznego pisarza i pedagoga Stanisława Jachowicza: „Cudze chwalicie, swego nie znacie, sami nie wiecie, co posiadacie”. Za granicą Kalecki jest uznawany za najbardziej oryginalnego polskiego ekonomistę rangi światowej (obok Oskara Langego), w Polsce natomiast jego dzieło długo było niedoceniane czy wręcz ignorowane.
Nazywany był bankierem bankierów. Mowa o Enrico Cucci, legendzie, a jednocześnie nieco tajemniczej postaci włoskiego kapitalizmu. Po II wojnie światowej współtworzył słynny bank inwestycyjny – Mediobanca i kierował nim żelazną ręką przez ponad trzy dekady. Od jego śmierci 23 czerwca 2000 r. minęło właśnie 25 lat.
Mnożą się objawy słabości gospodarki niemieckiej. Rok 2024 nie przyniósł zauważalnego wzrostu (a w 2023 r. niemiecki PKB skurczył się o 0,3 proc.). Ale anemiczny wzrost tej gospodarki nie jest kwestią ostatnich kilku lat. Datuje się on od dość dawna – wyraźniej zaś w ostatnich latach.
Polska zbyt mocno koncentruje się na redystrybucji, zaniedbując predystrybucję, czyli działania zapobiegające powstawaniu nierówności – przekonują Jakub Sawulski, Michał Brzeziński i Paweł Bukowski w książce „Nierówności po polsku”.
Po gwałtownym choć krótkotrwałym epizodzie inflacyjnym z lat 2021-2023 walka z inflacją w strefie euro zasadniczo zakończyła się zwycięstwem. Nasz artykuł przekonuje, że inflacja była w większym stopniu kształtowana przez ceny energii niż politykę stóp procentowych EBC.
Inwestowanie i spekulacja – to terminy, które bezsprzecznie kojarzą się z rynkiem finansowym. Czasem można odnieść wrażenie, że chociaż często mówi się o jednym lub drugim, to jednak czasami nie do końca wiadomo, o co chodzi.
Konflikt między Izraelem a Iranem jest kolejną fazą Wielkiej Wojny Bliskowschodniej, która miała swój początek 7 październiku 2023 r., gdy Hamas zaatakował Izrael w pobliżu Strefy Gazy. Jaka była reakcja rynków surowców strategicznych na eskalację tej wojny? Jakie też są przewidywania w tym zakresie na najbliższy okres?
Rosnące napięcia geopolityczne, demontaż globalnych łańcuchów dostaw, protekcjonizm, wojny handlowe i ekspansja sztucznej inteligencji coraz mocniej kształtują nowy, wielobiegunowy ład gospodarczy. Najnowszy numer kwartalnika Narodowego Banku Polskiego stawia pytania o przyszłość światowej gospodarki.
Powinniśmy się teraz na nowo zmobilizować i wykorzystać największą w naszej tysiącletniej historii szansę, żeby Zachód nie tylko dogonić, ale nawet aby część krajów zachodnich przegonić. Nigdy nie mieliśmy takiej szansy jak teraz – uważa dr hab. Marcin Piątkowski z Akademii Leona Koźmińskiego.
„Ambitna etyka nie prywatyzuje, ona polityzuje” – przekonuje niemiecki filozof i matematyk Rainer Mühlhoff w książce, która na nowo stawia pytanie o to, kto i w jaki sposób ma prawo kształtować przyszłość technologii.
Główny doradca ekonomiczny prezydenta Trumpa, Stephen Miran, stwierdził, że międzynarodowy system monetarny, w którym Stany Zjednoczone zapewniają reszcie świata bezpieczne i płynne aktywa, jest „niesprawiedliwy”, ponieważ rzekomo uniemożliwia USA wyeliminowanie deficytu na rachunku obrotów bieżących. Proponowanym przez niego rozwiązaniem jest obniżenie wartości dolara poprzez skoordynowaną interwencję na rynku walutowym przez zagraniczne banki centralne.
Mija blisko trzydzieści lat od chwili, gdy Narodowy Bank Polski przeprowadził denominację złotego. Jej przygotowanie było złożonym procesem – należało bowiem wszystko zaplanować, zaprojektować nowe monety i banknoty, zlecić ich produkcję, przygotować całą logistykę, a na koniec przekazać je przy pomocy banków do portfeli wszystkich Polaków.
Czy Polska rzeczywiście dokonała gospodarczego cudu? Ostatnie trzy i pół dekady pokazują, że odpowiedź może być tylko jedna – tak. Nowy numer kwartalnika „Obserwator Finansowy” to opowieść o sukcesie, który nie wydarzył się w naszej gospodarce sam, ale był efektem odwagi, determinacji i pracy całego społeczeństwa. A także o wyzwaniach, które dopiero przed nami.
Polska chce zablokować umowę o wolnym handlu z krajami Ameryki Południowej. Powodem są głównie obawy rolników o konkurencyjność ich produktów. W jaki sposób realizacja umowy z Mercosur może wpłynąć na unijne rolnictwo i jakie mogą być też jej inne skutki?
Rosnące napięcia geopolityczne, demontaż globalnych łańcuchów dostaw, protekcjonizm, wojny handlowe i ekspansja sztucznej inteligencji coraz mocniej kształtują nowy, wielobiegunowy ład gospodarczy. Najnowszy numer kwartalnika Narodowego Banku Polskiego stawia pytania o przyszłość światowej gospodarki.
