Omawiamy najnowsze dowody przetasowań w globalnym łańcuchu dostaw, wykorzystując badania na poziomie przedsiębiorstw przeprowadzone przez Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju. Zamiast pozyskiwać więcej komponentów w kraju lub z krajów zaprzyjaźnionych, firmy zaczęły pozyskiwać więcej materiałów od dostawców z różnych krajów, a także gromadzić je.
(©Envato)
Od lat 90 XX w. handel międzynarodowy znacznie się rozwinął dzięki reformom handlowym oraz innowacjom w dziedzinie telekomunikacji i logistyki. Jednak ostatnie zakłócenia po stronie podaży spowodowane przez pandemię COVID-19 i inwazję Rosji na Ukrainę obnażyły nieodłączne słabości w łańcuchach dostaw, powodując przetasowania w globalnym łańcuchu dostaw. Zakłócenia są powszechne i stanowią główne źródło niepewności dla firm i inwestorów. Większość przedsiębiorstw podjęła jednak działania mające na celu poprawę odporności swoich łańcuchów dostaw.
W ciągu ostatnich kilku lat pojawiło wiele zakłóceń w „zwykłym toku działalności gospodarczej” i „zwykłym toku działalności handlowej”. Ostatnie wielkoskalowe zakłócenia po stronie podaży spowodowała m.in. pandemia COVID-19, zatory w portach w okresie wychodzenia z pandemii, blokada Kanału Sueskiego oraz rosyjska inwazja na Ukrainę. Zakłócenia w handlu wydają się być coraz częstsze i prawdopodobnie będą destabilizować globalne łańcuchy dostaw również w przyszłości. Jednocześnie międzynarodowa współpraca polityczna zaczęła słabnąć, a wolny handel okazał się rozczarowujący dla wielu osób.
Zwłaszcza rosyjska inwazja na Ukrainę stała się impulsem do przetasowań w globalnym łańcuchu dostaw – definiowanych tu jako dywersyfikacja baz dostawców przez przedsiębiorstwa w celu osiągnięcia większej odporności (Baldwin i Freeman 2022). Nie wynika to z tego, że Białoruś, Rosja i Ukraina same były w wysokim stopniu zintegrowane z globalnymi łańcuchami dostaw (Attinasi i in. 2022). A raczej z tego, że wojna ugruntowała przekonanie, że zakłócenia w łańcuchu dostaw nie znikną szybko, ponieważ stworzyła perspektywy dalszych napięć geopolitycznych (i tym samym handlowych). W Rozdziale 3 Raportu EBOR na lata 2022-23 pt. „Business Unusual” dokumentujemy zakres zakłóceń, z którymi zmierzyły się przedsiębiorstwa oraz działania, które podjęły w celu dostosowania się i zwiększenia swojej odporności.
Mit o szczytowej globalizacji: Część 3 – Jak zwijają się globalne łańcuchy dostaw
Aby lepiej zrozumieć wyzwania, przed którymi stanęły przedsiębiorstwa w związku z pandemią COVID-19 i inwazją Rosji na Ukrainę, Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju (EBOR) przeprowadził krótkie badanie telefoniczne między majem a lipcem 2022 r., rozmawiając z 815 firmami, które są zarówno bezpośrednimi eksporterami, jak i importerami w 15 krajach: Bośnia i Hercegowina, Bułgaria, Chorwacja, Czechy, Estonia, Węgry, Litwa, Maroko, Polska, Rumunia, Serbia, Słowacja, Słowenia, Tunezja i Turcja.
Ponad trzy czwarte tych firm doświadczyło co najmniej jednego przypadku zakłócenia w dostawach materiałów produkcyjnych od początku pandemii. Co ważne, zakłócenia te nie były spowodowane wyłącznie przez Chiny; znaczna część firm doświadczyła zakłóceń w dostawach spowodowanych przez inne czynniki. W ujęciu ogólnym, ponad połowa przedsiębiorstw zgłosiła, że napotkała problemy z wysyłką, połowa doświadczyła zakłóceń w dostawach od dostawców spoza Chin, a 41 proc. zgłosiło zakłócenia w dostawach od hurtowników lub producentów, z którymi nie zawarło długoterminowych umów.
Tylko jedna piąta firm doświadczyła zakłóceń w dostawach od dostawców z Chin, natomiast prawie jedna czwarta przedsiębiorstw zgłosiła zakłócenia spowodowane inwazją Rosji na Ukrainę i wynikającymi z niej sankcjami międzynarodowymi.
Jeszcze przed pandemią rosły obawy dotyczące łańcuchów dostaw. Kiedy w 2018 r. doszło do nasilenia międzynarodowych wojen handlowych, wielu menedżerów mówiło o przetasowaniu swoich łańcuchów dostaw. Jednak analiza transkryptów z okresowego omówienia wyników finansowych z wykorzystaniem NL Analytics wykazała, że obecna presja na łańcuchy dostaw sprawia, że kadra zarządzająca bardziej niż kiedykolwiek wcześniej martwi się o źródła zaopatrzenia (Javorcik i in. 2022).
W analizie wykorzystującej metodę, której pionierami byli Hassan i in. (2019), zidentyfikowano zdania związane z tematyką łańcucha dostaw poprzez sprawdzenie odpowiednich słów kluczowych, wybranych za pomocą narzędzia NL Analytics, i sprawdzono, czy używa się ich w połączeniu z terminami „ryzyko”, „ryzykowny”, „niepewność”, „niepewny” lub którymkolwiek z ich synonimów. Podobne podejście stosuje się do identyfikacji ryzyka związanego z pandemią, zmianami klimatycznymi i wojną.
Udział zdań na temat ryzyka zawierających słowa kluczowe związane z łańcuchem dostaw był stosunkowo stabilny w latach 2013-2019, ale następnie gwałtownie wzrósł w latach 2020-2022.
W szczytowym momencie pandemii w drugim kwartale 2020 r. 12 proc. wszystkich zdań zawierających słowo kluczowe związane z ryzykiem dotyczyło COVID-19. Do pierwszej połowy 2022 r. było prawie tyle samo zdań związanych z ryzykiem dotyczącym łańcuchów dostaw (2,9 proc.), co tych dotyczących COVID-19 (3,7 proc.). Opierając się na tych wskaźnikach, można stwierdzić, że łańcuchy dostaw były większym zmartwieniem dla globalnych firm i inwestorów w pierwszej połowie 2022 r. niż zmiany klimatyczne i wojna na Ukrainie (o których wspomniano w 1,7 proc. zdań związanych z ryzykiem). W podpróbie firm z siedzibą w państwie członkowskim UE lub w kraju działania EBOR inwazja Rosji na Ukrainę odegrała większą rolę, występując w 4,5 proc. wszystkich zdań związanych z ryzykiem w pierwszej połowie 2022 r.
Niepewność co do łańcuchów dostaw może wpływać na wyniki przedsiębiorstw. Aby przeanalizować to powiązanie, połączyliśmy średnie nastroje i postrzegane ryzyko dla każdego roku i branży (na trzycyfrowym poziomie klasyfikacji SIC) z danymi dotyczącymi ponad 48 000 dużych firm produkcyjnych w latach 2013-21. Stwierdzamy, że zakłócenia w łańcuchu dostaw wywierają już istotny wpływ na wyniki przedsiębiorstw. Wzrost o jedno odchylenie standardowe miary ryzyka dla łańcucha dostaw wiąże się ze spadkiem inwestycji o 0,4 proc. i niższą o 0,14 punktu procentowego marżą zysku. Wyniki te sugerują, że ubezpieczenie od ryzyka łańcucha dostaw może być opłacalne z punktu widzenia wyników finansowych firm, pomimo kosztów wdrożenia takich działań.
Z badania EBOR wynika, że ponad trzy czwarte wszystkich firm uczestniczących w globalnych łańcuchach dostaw wdrożyło co najmniej jeden środek mający na celu zwiększenie odporności ich łańcuchów dostaw. Najczęstszym działaniem było zwiększenie zapasów materiałów (przejście ze strategii „just-in-time” na „just-in-case”), a następnie dywersyfikacja bazy dostawców (zmiana struktury globalnego łańcucha dostaw). Większość nowych dostawców pochodzi z zagranicy, a tylko około jedna piąta firm zmienia dostawcę z międzynarodowego na krajowego.
Pomimo zakłóceń związanych z pandemią niewiele firm zrezygnowało z chińskich dostawców. Zamiast tego firmy mające dostawców w Chinach częściej inwestowały w technologię cyfrową, zwiększały zapasy materiałów lub zaczynały zaopatrywać się w te same materiały u większej liczby dostawców. Innymi słowy, były bardziej skłonne do zmiany struktury swoich globalnych łańcuchów dostaw.
Podobne tendencje zaobserwowano w Niemczech, gdy analogiczne pytania zadano 3 tys. producentów w ramach badania ifo Business Survey w lipcu 2022 r. (Aksoy i in. 2022). Ponad 87 proc. tych przedsiębiorstw podjęło kroki mające na celu zwiększenie odporności swoich łańcuchów dostaw. Podobnie jak firmy z regionów EBOR, przedsiębiorstwa niemieckie wybierały głównie te środki, które można było szybko wdrożyć: zwiększenie zapasów materiałów (68 proc. firm) oraz dywersyfikację bazy dostawców (65 proc.). Ponad połowa poprawiła monitorowanie łańcuchów dostaw, a ponad jedna trzecia zmieniła istniejące relacje z dostawcami, natomiast 13 proc. starało się produkować materiały we własnym zakresie, podczas gdy wcześniej zlecano ich produkcję niezależnym dostawcom, zwiększając w ten sposób pionową integrację produkcji poprzez insourcing. Takie trendy będą się prawdopodobnie utrzymywać. W ciągu najbliższych 12 miesięcy prawie połowa niemieckich przedsiębiorstw produkcyjnych planuje znaleźć dodatkowych dostawców, a ponad jedna trzecia chce zwiększyć zapasy materiałów (Aksoy i in. 2022). Jedna na trzy firmy zamierza dokonać dalszej realokacji pomiędzy dotychczasowymi dostawcami.
Dane dotyczące przepływów handlowych sugerują, że zakłócenia w łańcuchu dostaw na początku 2020 r. miały charakter tymczasowy (Lan i in. 2022), a większość firm nie podjęła kroków w celu poprawy odporności swoich łańcuchów dostaw. Zaczęły to jednak robić w odpowiedzi na rosyjską inwazję na Ukrainę. Zamiast pozyskiwać więcej komponentów w kraju (ang. „reshoring”) lub z krajów zaprzyjaźnionych (ang. „friendshoring”), firmy zaczęły pozyskiwać więcej materiałów od dostawców z różnych krajów, a także gromadzić je.
Lucas Kitzmüller – Economist at European Bank for Reconstruction and Development
Helena Schweiger – Senior Economist at European Bank for Reconstruction and Development
Beata Javorcik – Chief Economist at European Bank for Reconstruction and Development, Professor of Economics at University Of Oxford
Artykuł ukazał się w wersji oryginalnej na platformie Vox EU, tam też dostępne są przypisy i bibliografia.
W styczniu 2020 roku Wielka Brytania formalnie opuściła Unię Europejską. Oczekiwane korzyści z brexitu, poza odzyskaniem suwerenności w zakresie kształtowania prawa i zewnętrznych relacji gospodarczych, jednak się nie zmaterializowały. Widoczny jest natomiast spadek wydajności i konkurencyjności brytyjskiej gospodarki, co wpływa także na kondycję rynku pracy.
