Oznacza to, że po zatwierdzeniu Sprawozdania finansowego NBP przez Radę Ministrów w 2022 r. NBP dokona wpłaty z zysku do budżetu państwa w kwocie 10,4 mld zł. Poniżej przedstawiono podstawowe informacje o sytuacji majątkowej i kapitałowej oraz wyniku finansowym NBP za 2021 r.
Bilans NBP
Suma bilansowa NBP na koniec 2021 r. wyniosła 825,3 mld zł. Tylko w 2021 r. NBP odnotował wzrost wartości aktywów i pasywów o 131 mld zł. Na wzrost ten wpłynęły transakcje przeprowadzone przez posiadaczy rachunków w NBP oraz transakcje własne NBP, które skutkowały napływem walut obcych o równowartości prawie 58 mld zł. Dodatkowo w 2021 r. Międzynarodowy Fundusz Walutowy przeprowadził alokację SDR, w wyniku której Rzeczpospolita Polska otrzymała 3,9 mld SDR, co przyczyniło się do wzrostu sumy bilansowej NBP o prawie 22 mld zł. Zmiany kursów walut obcych i ceny złota spowodowały dalszy wzrost aktywów i pasywów o prawie 32 mld zł. Kontynuowany skup dłużnych papierów wartościowych w złotych na potrzeby polityki pieniężnej przyczynił się natomiast do wzrostu sumy bilansowej NBP o prawie 35 mld zł. Z kolei zmniejszenie zaangażowania w jednoczesne transakcje repo i reverse repo na koniec 2021 r., które są wykorzystywane w ramach zarządzania rezerwami dewizowymi, spowodowało obniżenie sumy bilansowej NBP o mniej więcej 12 mld zł w porównaniu ze stanem na koniec 2020 r.
W 2021 r., w porównaniu z 2020 r., struktura bilansu nie zmieniła się istotnie. W wyniku omówionej już alokacji SDR nastąpił w aktywach znaczny wzrost należności od MFW. Z kolei po stronie pasywów wzrost zobowiązań z tytułu alokacji SDR został skompensowany przez spadek sald na rachunkach walutowych rezydentów i nierezydentów, a także zmniejszenie zaangażowania we wspomniane jednoczesne transakcje repo i reverse repo. Napływające do NBP waluty obce, związane z transakcjami realizowanymi przez posiadaczy rachunków, są w większości wymieniane na walutę krajową i powiększają zobowiązania NBP w walucie krajowej. W rezultacie bilans NBP charakteryzuje się asymetrią walutową. Oznacza to, że dominującą część aktywów stanowią aktywa w walutach obcych i złocie, podczas gdy po stronie pasywów przeważają zobowiązania w walucie krajowej (polityka pieniężna, emisja banknotów i monet). Skutkiem tej asymetrii jest otwarta pozycja walutowa NBP, tj. nadwyżka aktywów nad zobowiązaniami w walutach obcych, i duża ekspozycja na ryzyko kursowe.
Aktywa i pasywa w złocie i walutach obcych
Aktywa i pasywa w złocie i walutach obcych są związane przede wszystkim z gromadzeniem rezerw dewizowych i zarządzaniem nimi, pełnieniem przez NBP funkcji agenta rządu RP w relacjach z MFW, a także prowadzeniem polskiego komponentu paneuropejskiego systemu rozrachunku płatności w euro (TARGET2-NBP). Ponadto NBP prowadzi rachunki bankowe w walutach obcych w ramach obsługi budżetu państwa.
NBP posiada złoto odpowiadające międzynarodowym standardom czystości, które jest przechowywane w bankach zagranicznych (na rachunkach bieżących lub na rachunkach lokat terminowych) oraz w skarbcach NBP. W związku z realizowanym procesem inwestycyjnym zasób złota NBP w 2021 r. nieznacznie się zwiększył i na dzień bilansowy wyniósł 230,8 tony (54,8 mld zł), co stanowiło 6,6% sumy aktywów NBP (228,7 tony i 7,5% na koniec 2020 r.).
Największy udział w aktywach NBP mają instrumenty inwestycyjne wykorzystywane do zarządzania rezerwami dewizowymi. Są to przede wszystkim dłużne papiery wartościowe emitowane przez rządy, agencje rządowe i instytucje międzynarodowe oraz, w mniejszym stopniu, lokaty terminowe i obligacje przedsiębiorstw niefinansowych. Dodatkowo niewielka część rezerw walutowych jest utrzymywana na rachunkach bieżących, głównie w zagranicznych bankach centralnych. Aby uzyskać dodatkowy dochód, NBP zawiera transakcje reverse repo (prezentowane w aktywach bilansu), zwykle jednocześnie z transakcjami repo (prezentowanymi w pasywach bilansu), oraz inwestuje w kontrakty futures (w tym equity index futures).
Rezerwy dewizowe są inwestowane w USD, EUR, GBP, CAD, AUD, NOK i NZD. Na wielkość zarządzanych rezerw dewizowych w 2021 r. oddziaływał przede wszystkim wspomniany napływ walut obcych na rzecz posiadaczy rachunków w NBP, jak też wycena kursowa walut obcych i wycena cenowa posiadanych dłużnych papierów wartościowych. Na strukturę walutową i inwestycyjną rezerw dewizowych wpływ miały decyzje zarządcze NBP. W 2021 r. NBP rozpoczął m.in. inwestycje w dolarze kanadyjskim (CAD).
Aktywa i pasywa w walucie krajowej
Aktywa i pasywa w walucie krajowej są związane przede wszystkim z emisją przez NBP pieniądza gotówkowego, prowadzeniem polityki pieniężnej oraz prowadzeniem rachunków bankowych budżetu państwa. Ponieważ większość instrumentów finansowych wykorzystywanych do realizacji tych funkcji ma charakter zobowiązań, występuje nadwyżka pasywów nad aktywami w walucie krajowej. Wzrost tej nadwyżki w 2021 r. wynikał przede wszystkim z wymiany na walutę krajową walut obcych napływających do NBP na rzecz posiadaczy rachunków w NBP.
Działalność emisyjna polega na realizacji przez NBP konstytucyjnego uprawnienia do emitowania polskich znaków pieniężnych. NBP emituje banknoty i monety powszechnego obiegu oraz banknoty i monety kolekcjonerskie. Wyemitowane banknoty i monety stanowią ‒ oprócz zobowiązań z tytułu polityki pieniężnej ‒ najistotniejszą pozycję pasywów NBP. Wielkość emisji pieniądza jest uwarunkowana czynnikami niezależnymi od NBP, w szczególności kształtowaniem się popytu na pieniądz gotówkowy w gospodarce.
NBP realizuje politykę pieniężną, wykorzystując zestaw instrumentów przyjęty przez Radę Polityki Pieniężnej. W 2021 r. polityka pieniężna była prowadzona w warunkach nadpłynności sektora bankowego. Do jej realizacji NBP stosował wybrane instrumenty, w szczególności operacje otwartego rynku polegające na emisji bonów pieniężnych NBP oraz rezerwę obowiązkową (prezentowane w pasywach). Utrzymywanie przez banki rezerwy obowiązkowej ogranicza skalę operacji otwartego rynku, przeprowadzanych w celu absorpcji nadpłynności z sektora bankowego. NBP udostępniał także bankom krajowym operacje depozytowo-kredytowe i umożliwiał lokowanie nadwyżki płynności w NBP w formie depozytu na koniec dnia (prezentowanego w pasywach) bądź uzupełnienie niedoboru płynności przy wykorzystaniu kredytu lombardowego (prezentowanego w aktywach). Ponadto NBP podejmował dodatkowe działania mające na celu ograniczenie negatywnych skutków pandemii COVID-19. W szczególności w ramach strukturalnych operacji otwartego rynku skupował na rynku wtórnym obligacje skarbowe oraz dłużne papiery wartościowe z gwarancją Skarbu Państwa.
W rezultacie kontynuowania skupu dłużnych papierów wartościowych, a także skupu walut obcych od posiadaczy rachunków w NBP, nastąpił wzrost zobowiązań wobec sektora bankowego, zmniejszony o przyrost pieniądza gotówkowego w obiegu w trakcie roku.
Rachunek zysków i strat NBP
W 2021 r. Narodowy Bank Polski wypracował jeden z najwyższych wyników finansowych w historii ‒ prawie 11,0 mld zł.
Wynik finansowy NBP jest pochodną pełnionych przez niego funkcji, a także uwarunkowań rynkowych – a tym samym struktury bilansu NBP. W związku z dominującą rolą instrumentów finansowych w bilansie NBP rachunek zysków i strat NBP jest determinowany przez odsetki, dyskonto i premię (wynik z odsetek) oraz różnice kursowe i cenowe związane z obrotem instrumentami inwestycyjnymi rezerw dewizowych (wynik z operacji finansowych), a także przez realizację polityki pieniężnej. Dodatkowo NBP ponosi koszty związane ze swoją działalnością (koszty wynagrodzeń, administracyjne, emisji znaków pieniężnych oraz amortyzacji).
Źródłem tak wysokiego zysku NBP za 2021 r. były operacje przeprowadzane w ramach zarządzania rezerwami w walutach obcych i złocie. Składają się one na wynik z zarządzania rezerwami dewizowymi (liczony w walucie instrumentów, a następnie przeliczony na walutę krajową) oraz różnice kursowe walut obcych i cen złota. Dodatkowo do wzrostu wyniku finansowego przyczynił się dodatni wynik z prowadzonej polityki pieniężnej. Część wypracowanej nadwyżki została przeznaczona na zwiększenie rezerwy kursowej, zgodnie z obowiązującymi regulacjami, a także pokryła koszty działania NBP i amortyzacji.
Źródłem tak wysokiego zysku NBP za 2021 r. były operacje przeprowadzane w ramach zarządzania rezerwami w walutach obcych i złocie.
Wynik z zarządzania rezerwami dewizowymi w dużym stopniu zależy od kształtowania się czynników pozostających poza kontrolą NBP. Należą do nich przede wszystkim wielkość środków w walutach obcych napływających z zagranicy i ich wymiana na walutę krajową w NBP (co oddziałuje na poziom rezerw dewizowych), a także kształtowanie się sytuacji na rynkach finansowych ‒ kursów walutowych w relacji do złotego, stóp procentowych na rynkach zagranicznych, wartości indeksów akcyjnych. Na wynik z zarządzania rezerwami dewizowymi wpływa również przyjęta struktura inwestycyjna rezerw dewizowych, czyli struktura walutowa i rodzaj wykorzystywanych instrumentów finansowych. W 2021 r. na wynik z zarządzania rezerwami dewizowymi (liczony w walucie instrumentów) największy wpływ miał skutkujący spadkiem cen papierów wartościowych obserwowany wzrost rentowności na rynkach zagranicznych, który przełożył się na koszty z wyceny cenowej posiadanych przez NBP dłużnych papierów wartościowych. Spadek wysokości wyniku został częściowo skompensowany rozpoczęciem inwestycji w equity index futures.
Różnice kursowe są najbardziej zmiennym elementem wyniku finansowego NBP. Wynik ze zrealizowanych różnic kursowych w 2021 r. dotyczył głównie transakcji na złocie oraz USD, EUR, GBP i AUD.
Rezerwa na pokrycie ryzyka zmian kursu złotego do walut obcych (rezerwa kursowa) zabezpiecza bank centralny przed materializacją ryzyka kursowego i jej negatywnym wpływem na obniżenie wyniku finansowego (w przypadku NBP niekorzystny wpływ na wartość aktywów w walutach obcych ma aprecjacja kursu złotego). W 2021 r. NBP kontynuował proces odbudowy tej rezerwy (wykorzystanej w całości w 2017 r.) i uzupełnił ją kwotą 6,6 mld zł (do 16,5 mld zł).
W 2021 r. NBP osiągnął dodatni wynik z prowadzonej polityki pieniężnej. Było to efektem przede wszystkim rosnących przychodów od nabytych dłużnych papierów wartościowych. Częściowo skompensowały go rosnące koszty dyskonta od wyemitowanych przez NBP bonów pieniężnych, co było spowodowane wzrostem nadpłynności sektora bankowego oraz wzrostem stóp procentowych NBP pod koniec 2021 r.
Wypracowany przez NBP zysk za 2021 r. zgodnie z ustawą o NBP zostanie przekazany do budżetu państwa jako wpłata z zysku NBP w wysokości 10,4 mld zł (tj. 95%), a pozostałe 0,5 mld zł (tj. 5%) zwiększy fundusz rezerwowy NBP. Wpłaty z zysku NBP do budżetu państwa zostaną dokonane po zatwierdzeniu rocznego sprawozdania finansowego Narodowego Banku Polskiego przez Radę Ministrów.
Więcej informacji o sytuacji majątkowej i kapitałowej oraz wyniku finansowym NBP za 2021 r. będzie można znaleźć w sprawozdaniach NBP publikowanych na stronie internetowej banku centralnego – Sprawozdaniu z działalności Narodowego Banku Polskiego w 2021 roku oraz Sprawozdaniu finansowym Narodowego Banku Polskiego na dzień 31 grudnia 2021 roku.
Autorzy wyrażają własne opinie, a nie oficjalne stanowisko NBP.
Artykuł został jednocześnie opublikowany w numerze 6. wydania papierowego Obserwatora Finansowego w magazynie weekendowym „Dziennika Gazety Prawnej”, wraz z innymi artykułami autorów piszących dla OF.
W styczniu 2020 roku Wielka Brytania formalnie opuściła Unię Europejską. Oczekiwane korzyści z brexitu, poza odzyskaniem suwerenności w zakresie kształtowania prawa i zewnętrznych relacji gospodarczych, jednak się nie zmaterializowały. Widoczny jest natomiast spadek wydajności i konkurencyjności brytyjskiej gospodarki, co wpływa także na kondycję rynku pracy.
