W Europie oszczędności dały takie efekty jak powinny
Choć wiele europejskich rządów ogłosiło cięcia wydatków i podwyżki podatków, wskaźniki długu do PKB w ich krajach nadal się pogarszają. Skoro więc celem posunięć oszczędnościowych miało być obniżenie poziomu zadłużenia, to ich krytycy mają rację: fiskalne zaciskanie pasa zawiodło. Ale celem oszczędności nie było jedynie ustabilizowanie wskaźników zadłużenia.
Daniel Gros
Tak naprawdę to w niektórych przypadkach oszczędności podziałały zgodnie z zapowiedzią. W Niemczech deficyt fiskalny podczas globalnej recesji w 2009 roku okresowo wzrósł o równowartość 2,5 punktu procentowego PKB; gwałtowne obniżenie deficytu, jakie nastąpiło tuż potem, nie miało wyraźnie negatywnego wpływu na wzrost gospodarczy. Tak więc zmniejszenie deficytu i utrzymanie pod kontrolą relacji długu do PKB jest możliwe – przy założeniu, że w gospodarce w momencie startu nie występowała duża nierównowaga i że system finansowy działa właściwie. Kraje na peryferiach strefy euro tych warunków oczywiście nie spełniają.
Państwa, których rządy albo straciły dostęp do normalnego finansowania rynkowego (jak Grecja, Irlandia i Portugalia) albo musiały się liczyć z bardzo wysoką premią za ryzyko (jak Włochy i Hiszpania w latach 2011-2012), po prostu nie miały wyboru. Musiały zmniejszyć wydatki lub zyskać finansowanie z jakichś instytucji oficjalnych, jak Międzynarodowy Fundusz Walutowy albo Europejski Mechanizm Stabilizacyjny. Jednak zagraniczne finansowanie oficjalne zawsze będzie się wiązać z warunkami wobec pożyczkobiorcy. A pożyczkodawcy nie widzą powodu, żeby finansować wydatki bieżące na poziomie, który wcześniej wpędził kraj w kłopoty.
Tak więc w przypadku peryferyjnych krajów strefy euro posunięcia oszczędnościowe to nie jest kwestia „dostrajania” popytu, ale zapewnienia wypłacalności rządu. Ekonomiści lubią zwracać uwagę, że ta wypłacalność ma mało wspólnego z relacją długu do obecnego PKB, dużo więcej natomiast ze stosunkiem zadłużenia do spodziewanych w przyszłości wpływów podatkowych. Wypłacalność rządu bardziej zatem zależy od długoterminowych perspektyw wzrostu niż od bieżącej wielkości wskaźnika długu do PKB.
Wprowadzona dziś redukcja deficytu może w krótkim terminie doprowadzić do spadku PKB, który jest większy niż kwota obniżki deficytu (następuje to, gdy tak zwany mnożnik jest większy od jedności), to zaś sprawi, że relacja długu do PKB wzrośnie. Jednak niemal wszystkie modele ekonomiczne sugerują, że dokonane dziś cięcia wydatków powinny w długim okresie doprowadzić do osiągnięcia większego PKB, jako że umożliwiają one obniżki podatków (a tym samym zmniejszają skalę zaburzeń ekonomicznych).
Posunięcia oszczędnościowe powinny być zatem zawsze korzystne dla wypłacalności w długim terminie, nawet jeśli w krótki okresie relacja długu do PKB pogorszy się. Z tego powodu obecnego zwiększenia wskaźników dług/PKB w Europie Południowej nie powinno się interpretować jako dowodu, że oszczędności nie skutkują,
Ponadto posunięciom oszczędnościowym towarzyszyły reformy strukturalne, które powinny zwiększyć długofalowy potencjał wzrostu wprowadzających je krajów, a także reformy emerytur, mające znacznie obniżyć budżetowe koszty starzenia się ludności. Takie reformy zapowiadają poprawę wypłacalności wszystkich rządów, które je zastosują, także tych z peryferii strefy euro.
Co ważniejsze, posunięcia oszczędnościowe okazały się bardzo skuteczne jako sposób przywracania równowagi zewnętrznej na peryferiach strefy euro. Bilanse rozrachunków bieżących wszystkich południowych krajów strefy euro gwałtownie się poprawiają i wkrótce ich deficyt zamieni się w nadwyżki (może oprócz Grecji). Ta zasadnicza zmiana przyczyniła się w ciągu minionego roku do zmniejszenia premii za ryzyko i to pomimo utrzymującego się w wielu krajach zamieszania politycznego (szczególnie we Włoszech, w Portugalii i w Grecji).
Ten zewnętrzny aspekt na kluczowe znaczenie. Jeśli dług publiczny został zaciągnięty u krajowych inwestorów, można go obsługiwać z podatków, nakładanych na PKB. Jednak zadłużenie wobec cudzoziemców można obsługiwać tylko z wpływów za towary i usługi sprzedane za granicę, czyli z eksportu. Zatem w przypadku krajów, które mają duży deficyt bilansu rozrachunków bieżących i na których ciąży duży dług zagraniczny, kluczowej zmiennej nie stanowi relacja długu do PKB, ale stosunek długu zagranicznego do eksportu (z uwzględnieniem perspektyw wzrostu eksportu).
Rozwój wydarzeń jest pod tym względem zachęcający. W latach boomu, gdy kraje takie jak Grecja, Portugalia i Hiszpania miały coraz to większy deficyt zewnętrzny, ich eksport nie rósł szybko, dlatego też wskaźniki relacji długu zagranicznego do eksportu ustawicznie się pogarszały, osiągając poziom, uważany zwykle za sygnał ostrzegawczy. Na przykład w Hiszpanii i Portugalii suma wcześniejszych deficytów rozrachunków bieżących sięgnęła w 2009 roku odpowiednio 300 i 400 proc. wpływów z eksportu, choć zwykle uważa się, że w przypadku tego wskaźnika poziom 250 proc. stanowi próg, powyżej którego mogą pojawić się problemy z finansowaniem zewnętrznym.
Po wprowadzeniu posunięć oszczędnościowych wszędzie w krajach peryferyjnych załamał się import, eksport natomiast rośnie (prócz Grecji), zwłaszcza że pomagają mu malejące koszty pracy. W efekcie bilanse rozrachunków bieżących tych krajów stają się obecnie dodatnie, a ich wypłacalność zewnętrzna gwałtownie się poprawia.
Według MFW, w najbliższych pięciu latach Hiszpania z uwagi na silny wzrost eksportu powinna odnotować rekordowe nadwyżki na rachunku bieżącym, a relacja długu zagranicznego do eksportu powinna tam zmaleć o połowę (do około 150 proc. w 2018 roku). W Portugalii wskaźnik też powinien w tym czasie spaść do około 250 proc. Nawet Włochy, których deficyt zewnętrzny zwykle pozostawał mały, będą mieć wkrótce rekordową nadwyżkę na rachunku obrotów bieżących.
Oszczędności zawsze wiążą się z dużymi kosztami społecznymi; jest to jednak nie do uniknięcia, jeśli jakiś kraj żył ponad stan i stracił zaufanie zagranicznych kredytodawców. Obecnie następuje gwałtowna poprawa „zewnętrznych fundamentów” peryferii strefy euro. Z tego punktu widzenia posunięcia oszczędnościowe przyniosły efekty dokładnie odpowiadające zamierzeniom.
Wartość relacji długu publicznego do PKB we Włoszech nie zawsze była tak wysoka jak obecnie. Dług zjednoczonego państwa włoskiego w 1861 r. stanowił mniej niż 40 proc. jego PKB, zaś jeszcze w latach 60. XX w. zaledwie 25 proc. PKB. W historii tego kraju zdarzały się także okresy, w których relacja długu publicznego do PKB była jeszcze wyższa niż obecnie i sięgała 160 proc. PKB, by następnie spaść. Skąd zatem wziął się dług publiczny Włoch, notujący dziś jedne z wyższych poziomów w ponad stusześćdziesięcioletniej historii tego państwa?
Na pisanie o tym, jak ważne jest oszczędzanie i inwestowanie zużyto morze atramentu i farby drukarskiej. O oszczędzaniu mówią dziesiątki przysłów np. „oszczędnością i pracą ludzie się bogacą”. Tak, tak „i pracą” – a może lepiej by było: „przede wszystkim pracą”? Liczni publicyści przekonują, a politycy pouczają, że Polacy muszą więcej oszczędzać, by gospodarka szybciej się rozwijała. Ale gdy się zastanowimy, co by było, gdyby tak nagle wszyscy zaoszczędzili dajmy na to 90 proc. tego co zarobili, to zauważymy, że byłoby niedobrze – katastrofa: towary leżałyby na półkach, a przedsiębiorcy by pobankrutowali – przecież tego, czego nie udało się sprzedać w kraju nie byłoby łatwo upchnąć za granicą, i tak borykającą się z nadprodukcją, szukającą po świecie rynków zbytu. Sprawy są zatem bardziej skomplikowane niż się powierzchownie wydaje.
Wprowadzenie euro jest niebezpieczne z ekonomicznego i politycznego punktu widzenia. Polska gospodarka jest jeszcze niedojrzała, różnice technologiczne, rozwój systemu finansowego, poziom konkurencyjności wymagają przyspieszonej modernizacji. Nasza gospodarka wychodzi dopiero z rozwoju zależnego, potrzebny jest czas.
Amerykańska nadkonsumpcja rozumiana jako życie ponad stan wyznaczany przez produktywność własnej gospodarki, jest narzędziem, za pomocą którego Chiny dokonują dezindustrializacji Stanów Zjednoczonych.
Na październikowym posiedzeniu Rada Polityki Pieniężnej (RPP) obniżyła stopy procentowe NBP o 0,25 pkt. proc. w tym referencyjną do 4,50 proc. Co dalej? „Członkowie Rady widzą przestrzeń do obniżek, ale kiedy to nastąpi jeszcze nie wiedzą” - poinformował prof. Adam Glapiński.
Nie istnieje jedna ponadczasowa i prawdziwa historia o inflacji; ceny potrafią rosnąć z różnych powodów, a podnoszenie stóp procentowych to nie jedyne remedium – o czym starają się przekonywać Mark McGann Blyth i Nicolo Fraccaroli w „Inflation: A Guide for Users and Losers”.
Waluty cyfrowe powiązane z pieniądzem fiducjarnym, czyli stablecoins, mierzą się z nieuniknionym w ich sytuacji napięciem pomiędzy wiarygodnością a konkurencyjnością – czyli „paradoksem stablecoina". By go lepiej zrozumieć, w artykule analizujemy konkurencyjne strategie USA i Chin.
Regulacje tworzone w dobrej wierze czasem stają się jednak dla firm biurokratycznym ciężarem. Unijna dyrektywa CSRD jest tego przykładem – zmusza duże przedsiębiorstwa do raportowania danych ESG, czyli informacji o wpływie na środowisko, społeczeństwo i ład korporacyjny. Ratunkiem dla spółek coraz częściej okazuje się sztuczna inteligencja.
O obronie gotówki jako ważnego środka płatniczego w obrocie gospodarczym i roli państwa w tej wojnie mówił w rozmowie z „Obserwatorem Finansowym“ Rafał Górski, prezes Instytutu Spraw Obywatelskich.
Sztuczna inteligencja może nie tylko przejąć wiele zadań wykonywanych przez ludzi, ale też radykalnie zmienić fundamenty globalnego ładu. W optymistycznym scenariuszu oznaczać to może „w pełni zautomatyzowany luksusowy komunizm”. Jednak jeszcze bardziej prawdopodobne są mroczne wizje: podział ludzkości na kasty, neokolonializm technologiczny, ekstremalne nierówności czy cyfrowe dyktatury zarządzane przez ogólną sztuczną inteligencję. Utopia może łatwo przerodzić się w dystopię – przestrzega prof. Jakub Growiec, doradca ekonomiczny w Departamencie Analiz i Badań Ekonomicznych NBP i wykładowca SGH.
Unia Europejska jako pierwsza na świecie wdrożyła kompleksowe przepisy regulujące sztuczną inteligencję. Czy AI Act wystarczy, by zapewnić bezpieczeństwo obywatelom, a jednocześnie nie zahamować innowacji? – Na pewno to dobry krok, ale wciąż brakuje nam technologicznego przywództwa – mówi dr Michał Nowakowski, radca prawny i ekspert ds. etyki AI.
Marketing miejsc długo uchodził za luksusowy dodatek – „ładne hasła i logotypy”. Dziś to narzędzie zniuansowanej rywalizacji o mieszkańców, inwestorów i turystów – mówi dr Jarosław Górski, adiunkt na Wydziale Nauk Ekonomicznych UW.
Potrzebny jest nowy sposób myślenia o ekonomii politycznej, który odrzuca dychotomię „rynek kontra rząd”, zastępując ją wizją dotyczącą tego, w jaki sposób przedsiębiorczy liderzy mogą wykorzystać siłę rynków do osiągania celów politycznych i społecznych – przekonuje Chris Hughes w książce „Marketcrafters”.
Kiedyś skomplikowane operacje w sieci dla anarcho-kapitalistów, wkrótce forma aktywów inwestycyjnych dla amerykańskich emerytów dostarczana przez miliarderów z Wall Street – bitcoin przez prawie 17 lat przeszedł długą drogę.
Polska chce zablokować umowę o wolnym handlu z krajami Ameryki Południowej. Powodem są głównie obawy rolników o konkurencyjność ich produktów. W jaki sposób realizacja umowy z Mercosur może wpłynąć na unijne rolnictwo i jakie mogą być też jej inne skutki?
Czy Polska rzeczywiście dokonała gospodarczego cudu? Ostatnie trzy i pół dekady pokazują, że odpowiedź może być tylko jedna – tak. Nowy numer kwartalnika „Obserwator Finansowy” to opowieść o sukcesie, który nie wydarzył się w naszej gospodarce sam, ale był efektem odwagi, determinacji i pracy całego społeczeństwa. A także o wyzwaniach, które dopiero przed nami.
Rosnące napięcia geopolityczne, demontaż globalnych łańcuchów dostaw, protekcjonizm, wojny handlowe i ekspansja sztucznej inteligencji coraz mocniej kształtują nowy, wielobiegunowy ład gospodarczy. Najnowszy numer kwartalnika Narodowego Banku Polskiego stawia pytania o przyszłość światowej gospodarki.
