Przystąpienie krajów Europy Środkowej i Wschodniej do UE przyczyniło się w istotny sposób do zmiany ich statusu rozwojowego, niemniej jednak w dalszym ciągu istnieją znaczące różnice w poziomie rozwoju sektora bankowego pomiędzy krajami nowej i starej Unii. Widać wyraźne rozróżnienie w wielkości aktywów. W 2008 r. aktywa sektora bankowego krajów UE-27 osiągnęły ok. 44 818 mld euro i wzrosły prawie dwu i półkrotnie w porównaniu z 1998 r., kiedy to aktywa sektora bankowego wynosiły 18 574 mld euro. W 2020 roku aktywa wyniosły 35 000 mld euro, podczas gdy aktywa bankowe państw Trójmorza wyniosły 2 500 mld euro i stanowiły ok 5 proc. sektora bankowego UE.
Ponadto sektory bankowe w państwach Trójmorza są wysoce skoncentrowane i w bankach dominuje kapitał zagraniczny (Rys 1). Należy zauważyć, że w ostatnim okresie od wybuchu pandemii COVID-19 koncentracja sektora bankowego we wszystkich państwach rośnie.
Wśród państw Trójmorza, podobnie jak wśród krajów UE, kredyty bankowe są najważniejszym źródłem finansowania zewnętrznego dla przedsiębiorstw, służą również gospodarstwom domowym do finansowania wydatków konsumpcyjnych oraz finansowania nieruchomości. Odgrywają zatem bardzo istotną rolę w kształtowaniu zmian w działalności gospodarczej oraz w przekazywaniu impulsów polityki pieniężnej do sfery realnej. Szczególnie przedsiębiorstwa z powodu ograniczenia dostępności bankowych kredytów mogą mieć problemy z finansowaniem projektów inwestycyjnych, co w skrajnych przypadkach może prowadzić do bankructw. W przypadku gospodarstw domowych kredyt bankowy jest ważnym elementem „baniek” na rynku nieruchomości, a boomy na tym rynku wiążą się z kosztownym spowolnieniem związanym z pęknięciem bańki spekulacyjnej.
Wśród państw Trójmorza, podobnie jak wśród krajów UE, kredyty bankowe są najważniejszym źródłem finansowania zewnętrznego dla przedsiębiorstw, służą również gospodarstwom domowym.
Aktywa sektora bankowego to przede wszystkim kredyty dla sektora prywatnego. Do dynamicznego wzrostu kredytów w UE przyczyniło się przede wszystkim powstanie strefy euro i m.in. wzrost kredytów transgranicznych oraz boomy kredytowe na rynku nieruchomości. Przed kryzysem finansowym z 2008 r. w państwach tzw. UE-10 obserwowano dynamiczny wzrost kredytów dla sektora niefinansowego, w porównaniu z krajami strefy euro, związany z procesem konwergencji polegającym na tzw. doganianiu (catching-up) krajów „starej” Unii Europejskiej. Wzrost ten dotyczył zarówno kredytów dla gospodarstw domowych, jak również kredytów dla przedsiębiorstw.
Sektory bankowe państw „Inicjatywy Trójmorza” przed pandemią
Głównym powodem wzrostu kredytu w tych krajach było m.in. ustabilizowanie się warunków makroekonomicznych (osiągnięcie niskiej inflacji, która umożliwiła obniżanie stóp procentowych). Wzrost ten był szczególnie dynamiczny w krajach nadbałtyckich (Litwie, Łotwie i Estonii), które należą do państw Trójmorza. Dynamiczna akcja kredytowa wpłynęła tu na wzrost liczby kredytów zagrożonych.
Należy zauważyć jednak, że wskaźnik kredytów zagrożonych (NPL) w państwach Trójmorza jest niższy niż średnia w UE. Podobnie rentowność sektorów bankowych w państwach Trójmorza mierzona wskaźnikiem ROA jest wyższa niż średnia w UE, co może z jednej strony świadczyć o niższej konkurencji, ale też o lepszej sytuacji na rynku kredytowym.
W wielu krajach UE konsolidacja sektora bankowego dokonywała się ponownie podczas globalnego kryzysu finansowego, jednak jej przyczyny były inne niż występujące w pierwszej fazie funkcjonowania strefy euro. Był to głównie rezultat przejmowania banków zagrożonych upadłością przez inne banki lub przez instytucje rządowe. Ponownie proces konsolidacji przyspieszył wybuch pandemii COVID-19.
Technologie cyfrowe mają ogromy wpływ na rozwój sektora finansowego. Rosnące wykorzystanie urządzeń mobilnych oraz innych aplikacji internetowych w ramach przedsiębiorstw FinTech, wymusza zwiększanie funkcjonalności tych aplikacji również w tradycyjnych bankach oraz wpływa na ich modele biznesowe. Tradycyjne banki w celu utrzymania swojej pozycji na rynku na coraz większą skalę wykorzystują nowe techniki cyfrowe.
FinTech (skrót od financial technology – technologia finansowa) to ogólny termin na określenie wszelkich innowacyjnych technologii cyfrowych wykorzystywanych do obsługi lub świadczenia usług finansowych. W miarę wzrostu funkcjonalności rozwiązań wykorzystujących technologie FinTech, poszerza się jego definicja. Stwierdzono, że liczba obszarów, w które wkracza FinTech rośnie. Do nowych technik zalicza się m.in. płatności online (np. Paypal, Blik), aplikacje bankowości internetowej oraz aplikacje ubezpieczeniowe, pożyczki peer-to-peer (P2P), rozwiązania wykorzystujące blockchain (inPay). Co ciekawe za prekursorów innowacji produktowych, które miały wpływ na rozwój sektora FinTech zalicza się bankomaty ATM (Automated Teller Machine).
Podobnie jak wielkość sektorów bankowych, tak rozwój technik cyfrowych w regionie Trójmorza jest zróżnicowany. Największy udział sektora FinTech w relacji do PKB jest w Polsce i Estonii oraz oczywiście w Austrii. Niestety brak jest danych dotyczących sektora FinTech dla Chorwacji i Rumuni, dlatego trudno jest ocenić zaangażowanie tych krajów w tym zakresie.
Pandemia COVID-19 spowodowała, że banki przyspieszyły cyfryzację swoich procesów. W szczególności dotyczyło to wdrażania cyfryzacji.
Pandemia COVID-19 spowodowała, że banki przyspieszyły cyfryzację swoich procesów. W szczególności dotyczyło to wdrażania cyfryzacji w celu zwiększenia dostępu do większej grupy klientów i usprawnienia procesów wewnętrznych. Banki Europy Środkowej i Wschodniej przestawiają swoje kanały sprzedaży na działalność zdalną, co dotyczy również sytuacji w państwach inicjatywy Trójmorza. Niemniej jednak stopnień wykorzystania bankowości internetowej jest tu zróżnicowany (Rys.2).
W odpowiedzi na szok wywołany COVID-19 we wszystkich państwach podejmowane były działania w celu zwiększenia podaży kredytu, ale z zachowaniem ostrożności, aby nie zwiększyć wskaźnika kredytów zagrożonych (NPL). Analiza cykli kredytowych jest bardzo ważna w celu prowadzania właściwej polityki monetarnej i kształtowania ceny kredytu oraz budowaniu narzędzi służących do pomiaru ryzyka systemowego w ramach polityki makroostożnościowej.
Kryzys COVID-19 odbił się na rentowności wszystkich banków w całej UE. Wsparcie instytucji rządowych było kluczowe w ograniczaniu negatywnych skutków pandemii w 2020 roku i na początku 2021 roku. W 2020 r. i na początku 2021 roku banki działające w regionie Trójmorza, wskazywały korzyści wynikające z publicznych systemów gwarancji, które okazały się bardzo skuteczne we wspieraniu kredytu bankowego. Dotyczyło to również długoterminowego refinansowania przez banki centralne. Wśród zestawu działań regulacyjnych i politycznych, ważną rolę we wspieraniu kredytu odgrywa elastyczność w zakresie kredytów zagrożonych (NPL).
Wyniki badań wykazują, że wykorzystanie nowych technologii w bankach ma największy wpływ na dynamikę kredytów dla gospodarstw domowych. Przedsiębiorstwa FinTech zabierają klientów tradycyjnym bankom. Taka tendencja dominuje w całej UE, ale również w państwach Trójmorza. Dodatkowym problemem są duże braki danych dotyczących sektora FinTech dla poszczególnych państw. Ważną kwestią pozostaje zatem poprawa statystyk w obszarze sektora FinTech, co poprawiłoby monitorowanie tego zjawiska i analizę przewagi konkurencyjnej dostawców FinTech w porównaniu z tradycyjnymi usługami bankowymi.
Poglądy wyrażone w niniejszym artykule nie przedstawiają stanowiska NBP.
W styczniu 2020 roku Wielka Brytania formalnie opuściła Unię Europejską. Oczekiwane korzyści z brexitu, poza odzyskaniem suwerenności w zakresie kształtowania prawa i zewnętrznych relacji gospodarczych, jednak się nie zmaterializowały. Widoczny jest natomiast spadek wydajności i konkurencyjności brytyjskiej gospodarki, co wpływa także na kondycję rynku pracy.
