Wpływ szoków terms of trade na cykle koniunkturalne

(©Envato)

Kraje rozwijające się są podatne na wahania warunków wymiany międzynarodowej (tzw. terms of trade), czyli relacji między cenami dóbr eksportowanych z danego kraju a cenami dóbr importowanych przez ten kraj. Uważa się, że duże wahania terms of trade skutkują gwałtownymi zmianami w bilansie handlowym, rachunku bieżącym i w poziomie produkcji danego kraju. Pogorszenie warunków wymiany handlowej może prowadzić do powstania trudności w finansowaniu deficytu na rachunku obrotów bieżących oraz do akumulacji znacznego zadłużenia zagranicznego. Szok związany z wybuchem pandemii potwierdził, że warunki wymiany międzynarodowej są bardzo niestabilne i wrażliwe na wszelkie zmiany w globalnej aktywności gospodarczej.

Choć szoki terms of trade są zazwyczaj postrzegane jako główne źródło wahań koniunkturalnych w krajach wschodzących i krajach o niskich dochodach, dotychczasowe badania nie dały jasnej odpowiedzi, jeśli chodzi o ilościowe określenie wpływu takich zmian na główne zmienne makroekonomiczne danego kraju. Z jednej strony, modele teoretyczne przewidują, że od 30 proc. do 50 proc. zmienności wielkości produkcji wynika z szoków w zakresie warunków wymiany handlowej. Z drugiej strony, dowody empiryczne sugerują, że szoki dotyczące warunków wymiany handlowej mogą wyjaśniać około 10 proc. zmienności wielkości produkcji. Ta zagadkowa rozbieżność (określana w anglojęzycznej literaturze przedmiotu jako terms of trade disconnect puzzle) między udokumentowanym empirycznie i wynikającym z modeli teoretycznych wpływem warunków wymiany handlowej na zmiany wielkości produkcji nurtuje badaczy: dlaczego warunki wymiany międzynarodowej wydają się mieć mniejsze znaczenie w danych niż w teorii?

Szoki terms of trade jako „szoki światowe”

W naszej niedawnej pracy powracamy do zagadki rozbieżności między udokumentowanym empirycznie i wynikającym z modeli teoretycznych wpływem warunków wymiany handlowej na zmiany wielkości produkcji. Dowodzimy, że ową rozbieżność tłumaczy fakt, że nie wszystkie szoki w zakresie terms of trade są jednakowe. Pojęcie cenowych warunków wymiany międzynarodowej zdefiniowane jest jako stosunek cen dóbr eksportowanych do cen dóbr importowanych w danym państwie. W tej sytuacji szok dotyczący warunków wymiany handlowej może wynikać ze zmiany cen eksportowych, zmiany cen importowych lub jednoczesnych zmian obu tych cen, które nie kompensują się wzajemnie.

Historycznie wysoka nadwyżka w handlu zagranicznym Polski

Przy analizie szoków w zakresie terms of trade w dotychczasowych badaniach zakładano domyślnie, że gospodarka reaguje symetrycznie na wzrost cen eksportowych oraz na spadek cen importowych. W naszej pracy pokazujemy, że w rzeczywistości wcale tak nie jest i dowodzimy, że skutki pozytywnego szoku w cenach eksportowych nie są takie same jak skutki negatywnego szoku w cenach importowych.

Dlaczego tak się dzieje?

W krajach rozwijających się sektory eksportowe i importowe bardzo się różnią. Państwa te w dużym stopniu uzależnione są od eksportu surowców, a ich eksport jest silnie skoncentrowany na zaledwie kilku surowcach. Dobrą ilustracją tego zjawiska jest fakt, że w połowie krajów z naszej próbki (38 krajów rozwijających się) eksport trzech głównych surowców odpowiada za ponad 50 proc. całkowitego eksportu danego kraju. Tymczasem w związku z faktem, że gospodarki tych krajów są mniej zdywersyfikowane, ich baza importowa jest znacznie mniej skoncentrowana, ponieważ importują one szeroki asortyment produktów. W związku z tym, nie jest niczym zaskakującym, że szoki dotyczące cen eksportowych mają większy wpływ na gospodarkę tych państw niż szoki dotyczące cen importowych.

W naszym badaniu staramy się wyodrębnić trzy szoki, które razem wzięte mogą być interpretowane jako tzw. „szoki światowe”. Mówiąc konkretniej, identyfikujemy szoki dotyczące cen eksportowych, cen importowych oraz globalnej aktywności gospodarczej, które nakładają istotne ekonomicznie tzw. restrykcje znaków (sign restrictions) na odpowiedzi impulsowe podzbioru zmiennych, uzupełnione restrykcjami opartymi na narracji (narrative-based restrictions). W celu oddzielnego zbadania transmisji szoków dotyczących cen importowych i cen eksportowych, konstruujemy kompleksowy szereg czasowy indeksów cen importowych i eksportowych dla poszczególnych krajów, wykorzystując indywidualne ceny towarów i ceny produkcyjne w połączeniu ze zmiennymi w czasie udziałami w handlu.

Załamanie handlu zagranicznego na tle kryzysu z lat 2008-2009

Nasza miara warunków handlu międzynarodowego jest narzędziem znacznie udoskonalonym w stosunku do oficjalnej miary bazującej na wartościach jednostkowych pozyskanych z danych celnych poszczególnych państw. Ta ostatnia może z dużym prawdopodobieństwem zawierać zniekształcenia wynikające choćby ze zmian w składzie produktów heterogenicznych lub nieprawidłowego rejestrowania ilości podlegających wymianie towarów. Tymczasem zaletą naszej miary jest bezpośrednie powiązanie z powszechnie obserwowanymi cenami światowymi.

Wyniki badania

Obserwujemy, że poprawa cen eksportowych prowadzi do wzrostu krajowego PKB, konsumpcji prywatnej oraz inwestycji, podczas gdy reakcja zmiennych makroekonomicznych po szoku dotyczącym cen importowych jest bardziej przytłumiona.

Szoki światowe wyjaśniają większą część wahań wielkości produkcji niż szoki w zakresie warunków wymiany międzynarodowej. Obecnie nie obserwujemy już w danych rozbieżności między udokumentowanym empirycznie i wynikającym z modeli teoretycznych wpływem warunków wymiany handlowej.

Przy dokładnej analizie wyników średnich ważonych okazuje się, że szoki w zakresie cen eksportowych i importowych odpowiadają za około 40 proc. fluktuacji wielkości produkcji, ale szoki związane z cenami eksportowymi są średnio dwa razy ważniejsze dla krajowych cykli koniunkturalnych niż szoki związane z cenami importowymi. Co więcej, okazuje się, że szoki dotyczące globalnej aktywności gospodarczej wyjaśniają aż do 32 proc. zmienności cen eksportowych oraz 41 proc. zmienności cen importowych (podczas gdy odpowiadają one za jedynie jedną czwartą zmienności w warunkach wymiany międzynarodowej).

Polityka makroekonomiczna w obliczu boomów i krachów surowcowych

Jeśli chodzi o miary handlu, wpływ szoków dotyczących globalnej aktywności gospodarczej w znacznej mierze znosi się wzajemnie z powodu przesunięcia zarówno cen eksportowych jak i importowych w tym samym kierunku. Jednak są one istotne w wyjaśnianiu wahań cykli koniunkturalnych poprzez asymetryczne skutki cen eksportowych i cen importowych. Kluczowe znaczenie dla zrozumienia heterogenicznych wyników ma fakt, że udział eksportu surowców jest znacznie wyższy niż udział importu surowców w omawianej grupie krajów. Co więcej, stwierdzamy, że wpływ wahań cen eksportowych jest większy w przypadku krajów, które w większym stopniu polegają na eksporcie surowców.

Podsumowując, nasze ustalenie, że warunki wymiany międzynarodowej mają znaczenie empiryczne, jest zgodne z przewidywaniami modeli teoretycznych. Odejście od ceny (warunków wymiany) pojedynczego surowca celem umożliwienia rozróżnienia pomiędzy zaburzeniami cen importowych i eksportowych ma istotne znaczenie dla badania skutków szoków w zakresie warunków wymiany międzynarodowej.

Nasze wyniki sugerują, że duże wahania cen surowców w wyniku kryzysu powiązanego z pandemią będą prawdopodobnie mieć długotrwały negatywny wpływ na kraje rozwijające się, ponieważ koszty związane z niższymi cenami eksportowymi przeważają nad korzyściami związanymi ze spadkiem cen importowych.

Wniosek

Wyniki naszych badań mają kilka istotnych implikacji.

Po pierwsze, obawy decydentów dotyczące wahań w zakresie warunków wymiany międzynarodowej wydają się być zasadne: zmiany w zakresie warunków wymiany handlowej wywierają istotny wpływ na zmienne makroekonomiczne.

Po drugie, wpływ szoku związanego z pandemią na ceny surowców prawdopodobnie skutkować będzie znaczącymi stratami w krajach rozwijających się. Taki negatywny szok w zakresie cen eksportowych może doprowadzić do trwałego spadku produkcji.

Po trzecie, biorąc pod uwagę, że cykle koniunkturalne krajów rozwijających się są w znacznej mierze kształtowane przez „szoki światowe”, ważne jest wprowadzenie działań mających na celu ograniczenia potencjalnego negatywnego wpływu tych wstrząsów. Dany kraj może na przykład skorzystać na prowadzeniu antycyklicznej polityki fiskalnej w okresie wzrostów cen surowców. Byłoby to szczególnie istotne w przypadku krajów z bardziej skoncentrowaną bazą eksportową.

Federico Di Pace – starszy ekonomista, Bank Anglii

Luciana Juvenal – ekonomista, Międzynarodowy Fundusz Walutowy

Ivan Petrella – profesor, Warwick Business School; współpracownik badawczy, CEPR

Artykuł pierwotnie ukazał się na platformie VoxEU i tam też jest dostępna pełna bibliografia.

(©Envato)

Zamknij pokaz zdjęć