(©Envato)
Obowiązujące obecnie międzynarodowe przepisy podatkowe, stworzone w latach dwudziestych XX wieku, starały się pogodzić dwa podstawowe cele: uniknięcie podwójnego opodatkowania i umożliwienie władzom państw opodatkowania przedsiębiorstw międzynarodowych działających na ich terenie. W świecie cyfrowym przepisy te są nieskuteczne w regulowaniu praktyk przedsiębiorstw wielonarodowych, które z łatwością mogą wykorzystywać różnice w stawkach podatku od osób prawnych (poprzez, według terminologii OECD, „erozję bazy” i „transfer zysków”).
Przenoszenie zysków może się odbywać za pomocą cen transferowych wartości niematerialnych i prawnych, takich jak algorytmy czy licencje. Handel elektroniczny umożliwia przedsiębiorstwom unikanie opodatkowania w danym kraju poprzez prowadzenie działalności bez tzw. stałej siedziby (Permanent Establishment). Państwa i organizacje międzynarodowe podejmują różne inicjatywy dla przywrócenia sprawiedliwych reguł gry i odbudowy państwowych budżetów.
Część krajów zdecydowała się na jednostronne wprowadzenie podatku od usług cyfrowych. W lipcu 2019 r. Francja przyjęła ustawę nakładającą na 27 dużych platform cyfrowych podatek w wysokości 3 proc. od przychodów z tytułu pośrednictwa i reklamy ukierunkowanej. Austria przyjęła podobną ustawę w październiku 2019 r. Nałożyła podatek w wysokości 5 proc. na reklamę internetową. Inne kraje, w tym Turcja, Belgia, Hiszpania i Wielka Brytania również zadeklarowały zamiar wprowadzenia podatków od usług cyfrowych w 2020 r. (od 2 proc. w Wielkiej Brytanii do 7,5 proc. w Turcji).
Proponowanym podatkom, w większości opartym na wskaźnikach aktywności i dochodów, daleko od efektywności, a według stanu na połowę 2020 r. żaden z proponowanych podatków nie został wprowadzony w życie. Propozycje te wywierają jednak pewną presję na platformy cyfrowe i organizacje międzynarodowe. Sprowokowały one wyprzedzające reakcje niektórych platform spodziewających się działań odwetowych. Na przykład w 2016 r. Facebook postanowił zaprzestać deklarowania całego zysku wypracowanego poza USA – zysku w nisko opodatkowanej Irlandii – na rzecz oddzielnych deklaracji zysku we wszystkich krajach posiadających biura sprzedaży. Wspomniane propozycje służą również jako środek nacisku na organy międzynarodowe, by te przyspieszyły uzgadnianie reform.
I faktycznie, OECD, G20 i UE zainicjowały programy robocze mające na celu koordynację modyfikacji niektórych z obecnych zasad regulujących gospodarkę cyfrową. Prace postępują jednak w ślimaczym tempie. W szczególności, w czerwcu 2020 r. Stany Zjednoczone wycofały się z negocjacji w sprawie tzw. pierwszego filaru (Pillar One). Filar ten koncentruje się na zastąpieniu fizycznej obecności wirtualnym pojęciem „nexusa” (centrum) i określeniu zasad podziału zysków.
W opublikowanym niedawno artykule przeprowadzamy teoretyczną analizę dwóch różnych zasad podziału zysków, które mogłyby wyniknąć z obecnych debat na temat polityki cyfrowej: oddzielną rachunkowość (separate accounting) i podział zysków według formuły (formula appropriation). Każda z tych zasad rozpisuje zysk międzynarodowej firmy na zyski w poszczególnych krajach, w których prowadzi ona działalność. Kraj ten może wówczas swobodnie opodatkować przypisane mu udziały. Naszym celem jest bliższa analiza wpływu tych mechanizmów na sposób postępowania monopolistycznej platformy cyfrowej, która łączy użytkowników potencjalnie umiejscowionych w różnych jurysdykcjach. Użytkownikami mogą być konsumenci, inne platformy, firmy lub reklamodawcy. Platforma generuje sieciowe efekty zewnętrzne, które mogą być albo pozytywne, albo negatywne. Przykładów pozytywnych efektów zewnętrznych jest wiele, począwszy od platform peer-to-peer, takich jak Spotify, czy też platform współpracy łączących użytkowników podobnego typu, po platformy łączące kupujących i sprzedających (jak eBay, Airbnb czy Amazon Marketplace), wyszukiwarki i cyfrowe platformy społecznościowe (jak Google czy Facebook) łączące reklamodawców z konsumentami. Reklamodawcy czerpią korzyści z większej liczby konsumentów na platformie, ponieważ poprawia to jakość dopasowania reklam ukierunkowanych do konsumentów, generując pozytywne efekty zewnętrzne sieci. Efekty zewnętrzne mogą być również negatywne. Na przykład, konsumenci, którzy nie lubią reklam, cierpią na obecności reklamodawców na platformie.
Opisane dwa systemy podziału zysku są zależne od dostępności szczegółowych danych na temat zysku platformy. W ramach oddzielnej księgowości, platforma deklaruje (zgodnie z prawdą) zysk w każdym kraju. Jest to zgodne z celem sprawozdawczości dotyczącej zysków w podziale na kraje, określonym przez nowe zasady zaproponowane przez OECD. Natomiast w ramach podziału według formuły, władze podatkowe stosują klucz podziału na jurysdykcje, skonstruowany na podstawie dostępnych danych, takich jak liczba użytkowników platformy lub liczba kliknięć. Stawki podatku od osób prawnych – które mają zastosowanie do wszystkich firm w danym kraju, nie tylko platform cyfrowych – są traktowane jako egzogeniczne. W pierwszym podejściu abstrahujemy od konkurencji podatkowej pomiędzy jurysdykcjami. Badamy, w jaki sposób różnice w stawkach podatku dochodowego od osób prawnych wpływają na zmiany liczby użytkowników i cen ustalanych przez platformę w różnych jurysdykcjach.
W ramach odrębnej księgowości platforma wykorzystuje generowane przez siebie sieciowe efekty zewnętrzne, zwiększając lub zmniejszając liczbę użytkowników w jednym kraju, aby wpłynąć na popyt i zysk w innym.
Pierwsze wyniki pokazują, że nawet bez wykorzystania cen transferowych wartości niematerialnych i prawnych platforma jest w stanie przerzucić zyski z jurysdykcji o wysokich podatkach do takiej, gdzie są one niskie. Mechanizm stosowany do przenoszenia zysków różni się w zależności od przyjętej zasady podziału. W ramach odrębnej księgowości platforma wykorzystuje generowane przez siebie sieciowe efekty zewnętrzne, zwiększając lub zmniejszając liczbę użytkowników w jednym kraju, aby wpłynąć na popyt i zysk w innym. W warunkach podziału na podstawie formuły, platforma manipuluje kluczem podziału w celu zmniejszenia podstawy opodatkowania w jednym kraju, a zwiększenia jej w innym. Taka manipulacja może być zastosowana nawet w przypadku braku efektów zewnętrznych sieci w różnych jurysdykcjach. W obu przypadkach wzrost różnicy stawek podatku od osób prawnych pomiędzy jurysdykcjami o wysokim i niskim poziomie opodatkowania zmniejsza ogólny zysk platformy przed opodatkowaniem, zwiększając przychody podatkowe jurysdykcji o niskim poziomie opodatkowania.
W drugiej grupie wyników dogłębnie analizujemy wpływ różnic w stawkach podatku dochodowego od osób prawnych na liczebności i ceny wybierane przez monopolistyczną platformę. Efekt ten można rozbić na efekt bezpośredni (przy założeniu, że liczebności w drugiej jurysdykcji pozostają stałe) i pośredni (z uwzględnieniem kolejności korekt wynikających z efektów zewnętrznych w różnych jurysdykcjach). W ramach odrębnej księgowości kierunek efektu bezpośredniego zależy od znaku sieciowych efektów zewnętrznych. Jeżeli efekty zewnętrzne są dodatnie, wzrost stawki podatku od osób prawnych zwiększa liczbę użytkowników w jurysdykcji o wysokim poziomie opodatkowania i zmniejsza tę liczbę w jurysdykcji o niskim poziomie opodatkowania. Jeżeli efekty zewnętrzne są ujemne, efekt bezpośredni zostaje odwrócony. W podziale według formuły, znak efektu bezpośredniego nie zależy od efektów zewnętrznych i zawsze skutkuje zmniejszeniem liczby użytkowników w jurysdykcji o wysokich podatkach oraz zwiększeniem tej liczby w jurysdykcji o niskich podatkach, co powiększa część zysku opodatkowanego w tej ostatniej. Na skutek tego platforma o dodatnich zewnętrznych efektach sieciowych zniekształca liczebności w przeciwny sposób w każdym z dwóch systemów, powodując w jurysdykcji wysoko opodatkowanej spadek ceny w ramach oddzielnej księgowości, ale jej wzrost przy podziale na podstawie wzoru.
Na koniec porównujemy zyski i dochody podatkowe w dwóch systemach, wykorzystując symulacje liczbowe. W całym spektrum wartości stawek podatkowych zniekształcenia liczby użytkowników są większe w przypadku podziału według formuły niż odrębnej księgowości. Suma podatków jest jednak niższa, co skutkuje porównywalnym zyskiem po opodatkowaniu w obu systemach. Nasza analiza sugeruje zatem wybór oddzielnej księgowości, dlatego że powoduje ona zarówno niższą utratę rentowności, jak i wyższy wzrost dochodów podatkowych. Ponadto oddzielna księgowość wymusza obowiązkową i wiarygodną sprawozdawczość dla każdego kraju oddzielnie, co generuje korzyści zewnętrzne. Trzeba jednak zaznaczyć, że konkretne kraje mogą się nie zgadzać co do wyboru reguły podziału zysków, ponieważ, według naszych symulacji, dochody fiskalne w krajach o niskim poziomie opodatkowania są niższe w przypadku oddzielnej księgowości niż w podziale według wzoru.
Francis Bloch – profesor ekonomii, University Paris 1 Pantheon Sorbonne, PSE
Gabrielle Demange – dyrektor badań, l’Ecole des Hautes Etudes en Sciences Sociales (EHESS); Associate Chair, Paris School of Economics
Artykuł ukazał się na portalu VoxEU. Tam też znajduje się jego pełna bibliografia.
W styczniu 2020 roku Wielka Brytania formalnie opuściła Unię Europejską. Oczekiwane korzyści z brexitu, poza odzyskaniem suwerenności w zakresie kształtowania prawa i zewnętrznych relacji gospodarczych, jednak się nie zmaterializowały. Widoczny jest natomiast spadek wydajności i konkurencyjności brytyjskiej gospodarki, co wpływa także na kondycję rynku pracy.
