Zmieniają się czynniki wzrostu aktywności zawodowej w Europie

Zmieniają się czynniki wzrostu aktywności zawodowej w Europie

W ostatnich dekadach współczynnik aktywności zawodowej w Europie wzrósł, głównie dzięki większej aktywności zawodowej kobiet, poprawie poziomu wykształcenia i czynnikom społeczno-gospodarczym. Wyniki naszej analizy wskazują, że chociaż nie ma zagrożenia odwrócenia trendu wzrostowego, to w zakresie stymulacji dalszego wzrostu rolę przemian społeczno-edukacyjnych będą musiały przejąć ukierunkowane działania polityczne.

W ostatnich latach europejski współczynnik aktywności zawodowej osiągnął poziomy porównywalne ze Stanami Zjednoczonymi. Obserwujemy trwały wzrost współczynnika aktywności zawodowej kobiet od lat 80. XX wieku. Przyczyniły się do tego m.in. ogólna poprawa poziomu wykształcenia – który jest pozytywnie skorelowany ze współczynnikiem aktywności zawodowej – oraz czynniki społeczno-ekonomiczne, które zwiększyły prawdopodobieństwo uczestnictwa nowych kohort wiekowych w rynku pracy, przy czym ta druga cecha jest charakterystyczna dla Stanów Zjednoczonych.

Zarazem, podczas gdy współczynnik aktywności zawodowej mężczyzn w Stanach Zjednoczonych wykazuje długotrwały trend spadkowy, trwający od lat 60. XX wieku, w Europie obserwujemy lepsze wyniki, będące konsekwencją rosnącej aktywności zawodowej pracowników w grupie wiekowej najbliższej przejścia na emeryturę. W obliczu procesu starzenia się społeczeństw, współczynnik aktywności zawodowej ma coraz większe znaczenie dla wzrostu gospodarczego, finansów publicznych i stabilności systemów emerytalnych. W związku z tym, wysiłki podejmowane w ramach polityki publicznej w Europie powinny być skoncentrowane na zapewnieniu odpowiednich ram dla zwiększenia współczynników aktywności zawodowej wśród tych grup pracowników, w których możliwe jest osiągnięcie lepszych wyników.

Co kryje się za zróżnicowaniem trendów

Porównanie historycznych wartości współczynnika aktywności zawodowej pokazuje, że aż do połowy lat 90. XX wieku zarówno w Stanach Zjednoczonych, jak i w Europie występował trend wzrostowy, a w późniejszym okresie przemiany w obu obszarach stały się rozbieżne. Odzwierciedla to działanie bardzo złożonych fundamentalnych sił i zachowań, których natężenie jest zróżnicowane dla poszczególnych krajów i poszczególnych osób.

Aby wyodrębnić te siły, dokonujemy dekompozycji współczynnika aktywności zawodowej dla każdej płci na trzy czynniki:

  • struktura wiekowa według dziesięcioletnich grup pomiędzy 25 i 64 rokiem życia (określana dalej jako „demografia wiekowa”),
  • poziomy wykształcenia dla każdej grupy wiekowej (niski, średni i wysoki; dalej: „demografia edukacyjna”),
  • współczynnik aktywności dla każdej pary wiekowo-edukacyjnej (tj. „czysty efekt kohorty”).

Przy pomocy tych ram badawczych opracowujemy analizę rocznych przesunięć udziałów (shift share analysis), wykorzystując w tym celu dane OECD z okresu 1992-2015 dla Stanów Zjednoczonych oraz zagregowane dane dla ośmiu krajów strefy euro (Niemcy, Francja, Włochy, Hiszpania, Holandia, Belgia, Portugalia i Grecja). Następnie sprawdzamy skumulowaną zmianę od początku badanego okresu, a na koniec obliczamy różnicę pomiędzy tymi dwoma obszarami (USA i strefą euro).

Główne wnioski z tej analizy przesunięć udziałów

Luka w zakresie współczynnika aktywności zawodowej mężczyzn pomiędzy Europą a Stanami Zjednoczonymi pozostawała ujemna i stosunkowo stała w latach 90. XX wieku. Potem luka ulegała zmniejszeniu i ostatecznie została zamknięta przed początkiem Wielkiej Recesji. Zmiana ta wynikała z korzystniejszej sytuacji demograficznej w Europie i dużego negatywnego „czystego efektu kohorty” wśród amerykańskich mężczyzn.

Wreszcie, w ostatnich latach wciąż rosła luka dodatnia. Proces ten stymulowany jest przez grupę wiekową 55-64, której przedstawiciele w Europie mają wyższe prawdopodobieństwo aktywności zawodowej – zjawisko to prawdopodobnie związane jest z (faktycznymi lub oczekiwanymi) zmianami warunków przechodzenia na emeryturę.

Na początku badanego okresu negatywna luka (pomiędzy Europą a Stanami Zjednoczonymi) w zakresie współczynnika aktywności zawodowej była znacznie większa w przypadku kobiet, chociaż obecnie wartości dla tej grupy są dość podobne do wartości uzyskanych dla mężczyzn. Oznacza to, że obserwowaliśmy bardzo intensywną ścieżkę konwergencji, zwłaszcza biorąc pod uwagę fakt, że proces zamykania luki tak naprawdę rozpoczął się dopiero pod koniec lat 90. XX wieku.

Od tego okresu współczynnik aktywności zawodowej kobiet nieznacznie spadł w Stanach Zjednoczonych, podczas gdy dla naszego europejskiego agregatu odnotowany został wzrost o 10 punktów procentowych. To zróżnicowanie zachowań tłumaczy się głównie „czystym efektem kohorty” (odpowiada on za około trzy czwarte ogólnej zmiany wartości luki), podczas gdy za resztę odpowiada poprawa poziomów wykształcenia i marginalna rola zmian w demografii.

Słaba aktywność wymaga reakcji

Porównanie między Stanami Zjednoczonymi a Europą prowadzi nas do kluczowego pytania. Czy to zróżnicowanie zachowań było tylko wynikiem konwergencji pomiędzy tymi dwoma obszarami? Jeśli tak, to czy należy oczekiwać, że współczynniki aktywności zawodowej w Europie będą podążać za trendami spadkowymi obserwowanymi w Stanach Zjednoczonych?

Odpowiedź na to pytanie nie jest prosta ze względu na wpływ czynników idiosynkratycznych, ale jesteśmy w stanie odnaleźć pewne wartościowe wskazówki, przenosząc naszą analizę na poziom indywidualnych państw, zważywszy na silną heterogeniczność poszczególnych państw członkowskich, w szczególności w segmencie kobiet.

Na przykład, na początku lat 90. XX wieku hiszpańskie kobiety miały bardzo niski współczynnik aktywności zawodowej, podobnie jak ich włoskie odpowiedniczki (poniżej 50 procent, w porównaniu z poziomem ponad 60 procent w Niemczech lub we Francji), jednak jego wzrost, zanotowany od tego czasu we Włoszech, był o około połowę niższy od tego, zaobserwowanego w Hiszpanii (odpowiednio 16 punktów procentowych i 32 punkty procentowe).

Przyjmując perspektywę przyszłościową, możemy zapytać, jak wyglądają w tym momencie przewidywania dotyczące współczynnika aktywności zawodowej w poszczególnych krajach europejskich?

Pokazujemy tu zmianę współczynnika aktywności zawodowej w ciągu ostatnich 25 lat w stosunku do naszych prognoz na lata 2015-2030, w oparciu o demografię oraz lukę w stosunku do benchmarków najwyższego współczynnika aktywności zawodowej dla czterech największych gospodarek uwzględnionych w naszej próbie. Ta wartość pozwala nam ocenić, w jakim stopniu demografia, w tym zarówno demografia wiekowa jak i demografia edukacyjna, ograniczą potencjalne zyski wynikające z konwergencji.

 

Dochodzimy do wniosku, że chociaż nie wydaje się, aby współczynniki aktywności zawodowej w Europie były skazane na podążanie ścieżką spadkową obserwowaną w Stanach Zjednoczonych, należy się spodziewać, że czynniki fundamentalne ulegną w ciągu najbliższych lat znacznej przemianie. Wraz ze słabnięciem wpływu dawnych, istotnych osiągnięć w obszarze społeczno-edukacyjnym do stymulowania dalszego wzrostu aktywności zawodowej, konieczne będą działania polityczne.

Odpowiedzią nie jest ani samozadowolenie, ani poszukiwanie panaceum. Rosnący współczynnik aktywności zawodowej w Europie był jednym z najbardziej trwałych czynników wzrostu gospodarczego w ciągu ostatnich dekad oraz stanowił ważny filar stabilności finansów publicznych i systemów emerytalnych.

Biorąc pod uwagę jego istotność, właściwe jest wezwanie do podjęcia odpowiednich działań politycznych. Jednakże w przeciwieństwie do minionych dekad, gdy w niektórych państwach istniały wyraźne luki społeczno-edukacyjne, na tym etapie nierozważne byłoby poszukiwanie jakiegoś „uniwersalnego rozwiązania”.

Pierwszym celem działań politycznych powinno być uzyskanie zrozumienia, dlaczego współczynniki aktywności zawodowej wciąż utrzymują się na niskim poziomie dla niektórych grup, wyznaczanych przez płeć, wiek i poziom wykształcenia. Rysunek na samej górze artykułu pokazuje, gdzie takie grupy mogą być skupione – wśród starszych pracowników i w segmencie kobiet w wieku najwyższej aktywności zawodowej (tzw. prime-age).

W przypadku populacji kobiet potencjalne przyczyny utrzymujących się luk w zakresie współczynnika aktywności zawodowej obejmują idiosynkratyczne czynniki społeczno-kulturowe, kliny podatkowe oraz dostępność zatrudnienia w niepełnym wymiarze godzin, jak również kwestie zasiłków rodzinnych oraz macierzyńskich. W przypadku starszych pracowników, takimi czynnikami są: warunki zdrowotne, uprawnienia emerytalne i oczekiwana długość życia (OECD 2017).

Artykuł po raz pierwszy ukazał się w VoxEU.org (tam dostępna jest pełna bibliografia). Tłumaczenie i publikacja za zgodą wydawcy.

 


Tagi


Artykuły powiązane

Jak napięte są rynki pracy w Stanach Zjednoczonych?

Kategoria: Trendy gospodarcze
Badanie wskazuje, że rynki pracy w Stanach Zjednoczonych są obecnie bardzo „ciasne” i prawdopodobnie jeszcze przez pewien czas przyczyniać się będą do utrzymania presji inflacyjnej.
Jak napięte są rynki pracy w Stanach Zjednoczonych?

Polski rynek pracy w obliczu fali uchodźczej z Ukrainy

Kategoria: Analizy
Fala uchodźcza wywołana atakiem Rosji na Ukrainę 24 lutego 2022 r. przybrała rozmiary niespotykane w Europie od czasu II wojny światowej, a jej główny impet zaabsorbowany został przez Polskę.
Polski rynek pracy w obliczu fali uchodźczej z Ukrainy