Wiele już słów padło o dziele francuskiego ekonomisty Thomasa Piketty'ego "Capital in the Twenty-First Century". Istotną jego konkluzją jest stwierdzenie, że kapitaliści gromadzą coraz to większe majątki, choć cała gospodarka rozwija się w wolniejszym tempie. Konkluzja ta wymagałaby uznania, że OFE są lepsze od ZUS.
(CC By NC SA Lester Public Library)
Sednem osiągnieć Piketty’ego jest słynna jego formuła „r > g”, którą sam autor określa jako „fundamentalną”, gdzie r oznacza stopę zwrotu z kapitału, natomiast g oznacza wzrost gospodarczy. W najprostszych słowach chodzi o to, że kapitaliści gromadzą coraz to większe majątki, choć cała gospodarka rozwija się w wolniejszym tempie.
W artykule chciałbym zwrócić uwagę na pewien bardzo istotny ideologiczny problem, który dotyczy zwolenników Piketty’ego.
Piketty przekonuje nas, że formuła „r > g” to złota zasada prawdziwego systemu kapitalistycznego: kapitał akumuluje się szybciej aniżeli wynosi wzrost gospodarczy. Z tego powodu, kontynuuje, w systemie kapitalistycznym bogaci muszą się bogacić szybciej niż przyrasta generalne bogactwo. W konsekwencji nierówności majątkowe muszą się pogłębiać. Opracowanie Piketty’ego opiera się przede wszystkim na tej tezie. Jeśli okaże się ona nieprawdziwa, to jego praca wprawdzie pozostanie pełna istotnej wartości, jaką są rzetelne badania empiryczne, niemniej jednak straci całkowicie swój systemowy walor.
W przekonaniu piszącego te słowa formuła „r > g”, sugerująca jakoby naturalny dla systemu produkcji rynkowej był ciągły i trwały przerost akumulacji nad tempem wzrostu gospodarczego, jest nietrafiona. W odniesieniu do tego aspektu Piketty został dosyć skutecznie skrytykowany z różnych stron. Zostawmy to jednak na boku, stańmy się wielkimi obrońcami Piketty’ego i uznajmy słuszność jego teorii. Przyjmijmy, że ukryta w niej jest przełomowa dla całego świata prawda: akumulacja w kapitalizmie przewyższa tempo wzrostu gospodarczego.
Idee mają konsekwencje. Zgodzenie się z Pikettim i przyjęcie jego punktu widzenia wymaga odwagi intelektualnej, ponieważ taki obrońca Piketty’ego powinien… popierać system OFE. Co więcej, powinien popierać likwidację Zakładu Ubezpieczeń Społecznych na rzecz utworzenia całkowicie sprywatyzowanego systemu emerytalnego. Powinno to dotyczyć nie tylko polskiej gospodarki, ale gospodarek na całym świecie.
Dlaczego? Ponieważ jeśli tempo akumulacji kapitału rzeczywiście przewyższa tempo przyrostu gospodarczego, to najlepiej jest przetworzyć składki emerytalne w kapitał; zakładając, że w interesie obecnych pracowników jest to, żeby ich składki emerytalne przyrastały jak najszybciej. Jeśliby Piketty miał rację, to te składki będą najszybciej przyrastać w sytuacji przekazania ich na rynek kapitałowy, a więc w formule podobnej do otwartych funduszy emerytalnych. Dzięki temu na przerośniętej akumulacji kapitałowej (w porównaniu do gospodarczego wzrostu) będą mogły skorzystać masy. Także ci pracownicy, których zarobki nie są wysokie. Najlepszy pożytek, jaki można by zrobić z ich składkami, to przekazać je na OFE. Dzięki temu będą się akumulować z resztą kapitałów w postępie geometrycznym, zaś nierówności dochodowe nie będą się powiększać, lecz zmniejszać.
Taka jest w istocie naturalna konsekwencja przyjęcia pikettowskiego punktu widzenia. Jeśli ktoś podnosi argument o tym, że OFE nie będą przynosić wysokich zysków, to twierdzi tym samym, że akumulacja kapitału nie jest dostatecznie szybka. Tym samym podniesiona zostaje ręka na rdzeń wszystkich rdzeni w teorii Pickettiego: na tezę, jakoby akumulacja kapitału odbywała się w turbotempie w porównaniu do wzrostów ogólnej produkcji.
Miejmy nadzieję, że obrońcy Piketty’ego będą gotowi w przyszłości koherentnie bronić nie tylko tez samego autora, ale wraz z tym również systemu otwartych funduszy emerytalnych. Co więcej, że będą zdecydowanie radykalniejsi od obecnych obrońców. Jakież bowiem ma znaczenie cząstka składek, która była przekazywana do OFE? Pozostała główna część składek jest jeszcze ważniejsza. Jakże ważkie jest, żeby wszystkie składki doświadczyły turboakumulacji, dlatego wszystkie należy przekazać do zarządzania na rynek finansowy. Tego bowiem wymagałaby spójność teoretyczna i ideologiczna, jeśli krytyk OFE i fan Piketty’ego jednocześnie chce wysokich przyszłych emerytur.
A jednak, gdy przyjrzymy się rozmaitości opinii, to trudno będzie nam znaleźć entuzjastów tez z „Capital in the XXI Century” broniących jednocześnie prywatyzacji systemu emerytalnego. W sumie nic dziwnego, ponieważ sam Piketty takiej propozycji nie przedstawił. Choć także z jego strony tego wymagałaby konsekwencja w poglądach i teoretyzowaniu. Wynikać to niestety może w zasadzie tylko z uprzedzenia ideologicznego. Umiłowanie do instytucji państwa zdaje się w tym wypadku imponująco przewyższać umiłowanie do spójności przedstawionej teorii.
Najwyraźniej zwolennikowi interwencjonizmu łatwiej przepuścić przez gardło pierwszą, a nie drugą część zdania: „rynek akumuluje kapitał lepiej, więc nie powinno tego robić państwo”, choć obydwie są ze sobą nierozłącznie powiązane. Gdy mowa o nierównościach dochodowych, to najwyraźniej można wskazywać na rynek jako źródło potęgowania dochodów najbogatszych. Ale żeby zaproponować wykorzystanie rynku do potęgowania dochodów wszystkich ludzi, konsekwencji nie wystarczyło.
Można popierać tezy zawarte w nowoczesnym „Kapitale”. Można również opowiadać się przeciwko prywatyzacji systemu emerytalnego. Nie można jednak popierać jednego i drugiego bez jednoczesnego popadania w samozaprzeczenie. Tertium non datur.
Wartość relacji długu publicznego do PKB we Włoszech nie zawsze była tak wysoka jak obecnie. Dług zjednoczonego państwa włoskiego w 1861 r. stanowił mniej niż 40 proc. jego PKB, zaś jeszcze w latach 60. XX w. zaledwie 25 proc. PKB. W historii tego kraju zdarzały się także okresy, w których relacja długu publicznego do PKB była jeszcze wyższa niż obecnie i sięgała 160 proc. PKB, by następnie spaść. Skąd zatem wziął się dług publiczny Włoch, notujący dziś jedne z wyższych poziomów w ponad stusześćdziesięcioletniej historii tego państwa?
Kraje rozwinięte starzeją się szybko. Chociaż dłuższe i zdrowsze życie oznacza ogromny wzrost dobrobytu dla jednostek, jego oddziaływanie na wzrost gospodarczy jest wciąż trudne do określenia. Niniejsza publikacja wykorzystuje model strukturalny do oszacowania wpływu zmian demograficznych na historyczny i prognozowany przyszły wzrost gospodarczy w czterech największych gospodarkach europejskich. Model przewiduje, że w nadchodzących dziesięcioleciach demograficzne czynniki hamujące wzrost gospodarczy będą znaczące. Zaproponowano kilka reform mających na celu zwiększenie wzrostu gospodarczego. Niejednorodny charakter tych reform pod względem (ich skutków dla) dobrobytu w różnych grupach wiekowych, dochodowych i majątkowych nasuwa pewne spostrzeżenia na kwestię sprzeciwu wobec ich wdrożenia.
Rozwój proeksportowego modelu wzrostu gospodarczego i integracja z gospodarką światową pozwoliły Chinom na osiągnięcie pozycji największego eksportera i drugiej co do wielkości gospodarki świata. Imponującemu wzrostowi gospodarczemu Państwa Środka od lat 90. XX w. towarzyszyło jednak narastanie nierównowagi makroekonomicznej, zarówno wewnętrznej, jak i zewnętrznej.
Na październikowym posiedzeniu Rada Polityki Pieniężnej (RPP) obniżyła stopy procentowe NBP o 0,25 pkt. proc. w tym referencyjną do 4,50 proc. Co dalej? „Członkowie Rady widzą przestrzeń do obniżek, ale kiedy to nastąpi jeszcze nie wiedzą” - poinformował prof. Adam Glapiński.
Nie istnieje jedna ponadczasowa i prawdziwa historia o inflacji; ceny potrafią rosnąć z różnych powodów, a podnoszenie stóp procentowych to nie jedyne remedium – o czym starają się przekonywać Mark McGann Blyth i Nicolo Fraccaroli w „Inflation: A Guide for Users and Losers”.
Waluty cyfrowe powiązane z pieniądzem fiducjarnym, czyli stablecoins, mierzą się z nieuniknionym w ich sytuacji napięciem pomiędzy wiarygodnością a konkurencyjnością – czyli „paradoksem stablecoina". By go lepiej zrozumieć, w artykule analizujemy konkurencyjne strategie USA i Chin.
Przez ostatnie lata rynki wschodzące zmagały się z silnym kursem dolara i zdominowanym przez Wall Street rynkiem kapitałowym. Dziś, w obliczu zmian strukturalnych w światowej gospodarce, a także nastawienia Fed oraz ich własnego rozwoju, kraje rozwijające się stają się nie tylko motorem globalnego wzrostu, ale i magnesem dla kapitału, sygnalizując koniec ery „amerykańskiej wyjątkowości”.
Regulacje tworzone w dobrej wierze czasem stają się jednak dla firm biurokratycznym ciężarem. Unijna dyrektywa CSRD jest tego przykładem – zmusza duże przedsiębiorstwa do raportowania danych ESG, czyli informacji o wpływie na środowisko, społeczeństwo i ład korporacyjny. Ratunkiem dla spółek coraz częściej okazuje się sztuczna inteligencja.
O obronie gotówki jako ważnego środka płatniczego w obrocie gospodarczym i roli państwa w tej wojnie mówił w rozmowie z „Obserwatorem Finansowym“ Rafał Górski, prezes Instytutu Spraw Obywatelskich.
Sztuczna inteligencja może nie tylko przejąć wiele zadań wykonywanych przez ludzi, ale też radykalnie zmienić fundamenty globalnego ładu. W optymistycznym scenariuszu oznaczać to może „w pełni zautomatyzowany luksusowy komunizm”. Jednak jeszcze bardziej prawdopodobne są mroczne wizje: podział ludzkości na kasty, neokolonializm technologiczny, ekstremalne nierówności czy cyfrowe dyktatury zarządzane przez ogólną sztuczną inteligencję. Utopia może łatwo przerodzić się w dystopię – przestrzega prof. Jakub Growiec, doradca ekonomiczny w Departamencie Analiz i Badań Ekonomicznych NBP i wykładowca SGH.
Unia Europejska jako pierwsza na świecie wdrożyła kompleksowe przepisy regulujące sztuczną inteligencję. Czy AI Act wystarczy, by zapewnić bezpieczeństwo obywatelom, a jednocześnie nie zahamować innowacji? – Na pewno to dobry krok, ale wciąż brakuje nam technologicznego przywództwa – mówi dr Michał Nowakowski, radca prawny i ekspert ds. etyki AI.
Marketing miejsc długo uchodził za luksusowy dodatek – „ładne hasła i logotypy”. Dziś to narzędzie zniuansowanej rywalizacji o mieszkańców, inwestorów i turystów – mówi dr Jarosław Górski, adiunkt na Wydziale Nauk Ekonomicznych UW.
Kiedyś skomplikowane operacje w sieci dla anarcho-kapitalistów, wkrótce forma aktywów inwestycyjnych dla amerykańskich emerytów dostarczana przez miliarderów z Wall Street – bitcoin przez prawie 17 lat przeszedł długą drogę.
Potrzebny jest nowy sposób myślenia o ekonomii politycznej, który odrzuca dychotomię „rynek kontra rząd”, zastępując ją wizją dotyczącą tego, w jaki sposób przedsiębiorczy liderzy mogą wykorzystać siłę rynków do osiągania celów politycznych i społecznych – przekonuje Chris Hughes w książce „Marketcrafters”.
Polska chce zablokować umowę o wolnym handlu z krajami Ameryki Południowej. Powodem są głównie obawy rolników o konkurencyjność ich produktów. W jaki sposób realizacja umowy z Mercosur może wpłynąć na unijne rolnictwo i jakie mogą być też jej inne skutki?
Czy Polska rzeczywiście dokonała gospodarczego cudu? Ostatnie trzy i pół dekady pokazują, że odpowiedź może być tylko jedna – tak. Nowy numer kwartalnika „Obserwator Finansowy” to opowieść o sukcesie, który nie wydarzył się w naszej gospodarce sam, ale był efektem odwagi, determinacji i pracy całego społeczeństwa. A także o wyzwaniach, które dopiero przed nami.
Rosnące napięcia geopolityczne, demontaż globalnych łańcuchów dostaw, protekcjonizm, wojny handlowe i ekspansja sztucznej inteligencji coraz mocniej kształtują nowy, wielobiegunowy ład gospodarczy. Najnowszy numer kwartalnika Narodowego Banku Polskiego stawia pytania o przyszłość światowej gospodarki.
