Właśnie trafi nam w ręce nie lada gratka pozwalająca zrozumieć, jak myślą i co proponują chińskie elity oraz ocenić wartość ich pomysłów, i zdecydować, czy już są innowacyjne, czy też nie. Specjalizujące się w publikacjach pochodzących z ChRL toruńskie wydawnictwo A. Marszałek wydało napisaną w początkach tej dekady książkę prof. Hu Anganga „Chiny. Innowacyjny zielony rozwój”. Polską wersję przygotowano w oparciu o wersję po angielsku wydaną w Chinach dopiero w 2015 roku.
Szkoda, że polski wydawca nie zadbał o to, by przedstawić autora, który jest jednym z najważniejszych chińskich strategów gospodarczych i na którego wagę i rangę zwracałem już na tych łamach uwagę. To jeden z tych intelektualistów, których dzisiejsi mandaryni w Pekinie uważnie słuchają.Co profesor Hu ma nam tym razem do powiedzenia? Wydaje się, że wyjątkowo dużo, a do tego kreatywnie, choć dla wielu – tak u nas, jak i na całym Zachodzie – jego tezy będą kontrowersyjne i wątpliwe, ale też chyba warte debaty i zastanowienia.
Chiński strateg wychodzi z dwóch założeń. Jego zdaniem dzieje ludzkości można podzielić na trzy etapy:
Na ten podział (to druga istotna koncepcja tej pracy) nakładają się cztery etapy rewolucji przemysłowej, czyli zmiany wywołane przez wprowadzenie silnika parowego (1760-1840), potem elektryczność (1840-1950), następnie zdobycze ery informatycznej (1950-2000). Obecnie mamy już do czynienia z etapem czwartym, czyli zieloną rewolucją przemysłową, której istotą ma być, zgodnie z często tutaj cytowanymi koncepcjami starożytnych chińskich myślicieli, harmonia człowieka i przyrody.
Zarówno podawane przez Hu Anganga daty, jak cała periodyzacja, mogą być na Zachodzie kwestionowane, ale na pewno warte są debaty. Najważniejsze zdaje się być wyraźne przesłanie płynące z przedstawionego podziału na etapy, które mówi wyraźnie: zapoczątkowana w epoce Oświecenia (to nasza zachodnia terminologia, nieużywana przez Hu i chińskich intelektualistów) epoka ekspansji człowieka wychodząca z założenia, że mamy naszemu gatunkowi podporządkować siły przyrody, właśnie się kończy i czas najwyższy postawić na harmonię człowieka i natury. Utrzymanie dotychczasowej ekspansji i ingerencji w siły przyrody zaczyna bowiem zagrażać naszemu gatunkowi i całemu życiu na naszej planecie. Chociażby dlatego, że jak pisze autor: „Konsumpcja zasobów przez nasz gatunek przekracza obecnie trzykrotnie poziom, z jakim Ziemia może sama sobie poradzić”.
Czas dokonać gruntownej zmiany w naszym myśleniu i zachowaniu oraz postawić na zielony rozwój. Zdaniem autora: „Jeśli ludzkość będzie dalej podążać drogą tradycyjnego rozwoju, to wkrótce próg wytrzymałości systemów naturalnych może zostać przekroczony. Przyniesie to niewyobrażalną katastrofę, która dotknie wszystkich ludzi i całą planetę. Tylko podążając drogą zielonego rozwoju, możemy uniknąć tej tragedii”.
Wychodząc z takich założeń, Hu Angang przechodzi w bodaj najbardziej kreatywną – i godną głębszej refleksji – fazę swoich dociekań. Powiada on, że dzieje ludzkości można podzielić jeszcze inaczej. Najpierw był okres prymitywnej cywilizacji rolniczej, gdy potrzeby względem przyrody, zwane deficytem ekologicznym, rosły powolnie. Później, w epoce cywilizacji industrialnej, ten deficyt rósł bardzo szybko. W trzecim etapie, co jest tezą raczej sporną, deficyt ten zaczyna być stopniowo redukowany, a „czynienie zła nawzajem przez człowieka i przyrodę zostało przełamane”, co w świetle dostępnych danych płynących z Chin i ze świata wydaje się być niestety przejawem chciejstwa i tezą na wyrost. Bardzo pozytywnie natomiast należy ocenić postulat, by przejść – i to jak najszybciej – do etapu czwartego, w ramach którego „deficyt ekologiczny zamienia się w nadwyżkę”.
W tym ostatnim kontekście autor postuluje, by prawie 20-milionowy Pekin, dziś potężnie zanieczyszczony i pogrążony w smogu, do 2030 roku stał się miastem z największą powierzchnią terenów zielonych na świecie. Ponadto – co jest już pomysłem niebywałym – kreśli on śmiałą wizję przekształcenia odległej od rozwiniętego wybrzeża i jednej z najbardziej zacofanych prowincji Qinghai, położonej między Tybetem a Xinjiangiem, w prowincję ekologiczną, która na dodatek „powinna przyjąć na siebie funkcję bariery ekologicznej”, takich swego rodzaju dodatkowych płuc dla całych Chin.
Na tym, nie koniec! Hu Angang, stojący na czele ważnego think tanku (Zhongguo Guoqing Zhongxin) na renomowanym stołecznym Uniwersytecie Tsinghua, korzysta z jego dorobku (o tym czytelnik nie dowie się jednak z książki). Na podstawie tych badań stawia śmiałą tezę, że odwoływanie się do tak mocno ostatnio forsowanej koncepcji zrównoważonego rozwoju (sustainable development) jest już przebrzmiałe i nieadekwatne do potrzeb i zagrożeń. Albowiem – jak pisze Hu – „cały ekosystem jest na krawędzi upadku”, mając na myśli cały glob, a nie tylko – wyjątkowo zanieczyszczone – Chiny.
Dlatego chiński uczony proponuje gruntowną zmianę naszego myślenia i stylu życia, której podstawą ma być założenie, że liczy się nie tylko bogactwo gospodarcze, ale także bogactwo społeczne i ekologiczne. Stąd też wychodzi z bodaj najbardziej kreatywną myślą zawartą w tej ważnej pracy, mówiącą o tym, że trzeba wyjść poza liczenie postępu tylko na podstawie wzrostu PKB (bo opisuje on tylko bogactwo gospodarcze), a nawet poza ceniony w wielu środowiskach (a wypracowany w ONZ-owskiej agendzie UNDP) wskaźnik rozwoju społecznego HDI (Human Development Index) obejmujący m.in. takie czynniki jak standard i długość oraz jakość życia, edukacja i wiedza, czy dochody na głowę mieszkańca.
Hu Angang postuluje zastąpienie ich obu nowymi koncepcjami. Pierwsza, to „całkowity majątek ludzki”, który powinien stanowić sumę „stale gromadzonego bogactwa w procesach rozwoju gospodarki, społeczeństwa i przyrody”. Drugi natomiast to „zielony PKB” ujęty przez niego w zwięzłej definicji, ale wymagający krótkiego opisu, gdyż składa się nań kilka istotnych elementów.
Zgodnie z przedstawioną koncepcją „zielony PKB” to nominalny PKB, taki jaki dotąd znamy i jakim się powszechnie posługujemy, skorelowany jednak z innymi ważkimi wskaźnikami. Po pierwsze, powinien on być pomniejszony przez straty w przyrodzie (zużycie energii, lasów, minerałów, emisje pyłów, w tym CO2) i te spowodowane katastrofami naturalnymi. Z drugiej strony natomiast powinien on być powiększony przez inwestycje w kapitał ludzki (czyli wydatki na edukację, zdrowie oraz badania i rozwój), na co kładzie się w tej koncepcji ogromny nacisk, a także uzupełniony o inwestycje w środowisko naturalne, jak ekobudownictwo czy oszczędzanie energii, też niezbędne do właściwego wprowadzenia w życie koncepcji zielonego PKB.
Oczywiście, można toczyć spór, jak to wszystko mierzyć i czy proponowany wskaźnik nie jest zbyt skomplikowany lub wewnętrznie sprzeczny. Ponownie należałoby jednak stwierdzić: mniej ważne są szczegóły, arcyważny jest natomiast sposób myślenia i podejście do badanych zagadnień. W świetle narastających wyzwań globalnych, w tym ekologicznych i klimatycznych, trzeba jak najszybciej wyjść poza utarte schematy, bo sytuacja jest poważna, a zagrożenia (dla gatunku ludzkiego i ekosystemu) – wręcz egzystencjalne.
Zdumiewające, że z takimi koncepcjami wychodzi chiński uczony, jednak wyjaśnienie dlaczego tak jest, również można znaleźć w tej inspirującej pracy. Hu Angang, powołując się na efekty badań swoich kolegów, pisze o tym wprost: „Nie ulega wątpliwości, że dzięki wcześnie rozpoczęty reformom (chodzi o to, że zrobiono to na długo przed M. Gorbaczowem i upadkiem ZSRR – przyp. BG) Chiny odniosły sukces ekonomiczny. Realizowana przez nie polityka gospodarcza nie brała jednak pod uwagę ekologii i koncentrowała się na krótkoterminowych korzyściach”. Efekty są znane: Chiny całkowicie zdewastowały swój ekosystem. Porażające dane na ten temat można znaleźć w tej i wielu innych pracach.
Dlatego teraz, niejako w obronie własnej, wychodzą z koncepcjami zielonego, a nawet bezwęglowego rozwoju, a przy tym stają na czele walki ze zmianami klimatycznymi, co tym bardziej istotne w świetle niedawnych decyzji prezydenta Donalda Trumpa idących w dokładnie odwrotnym kierunku.
Wyjątkowo cenna i dająca wiele do myślenia pozycja prof. Hu Anganga może u nas przejść bez echa, bo przeciętny czytelnik ani nie wie, kim jest autor, ani nie jest przygotowany do tego, by jego tezy (np. częste odwołania do Mao Zedonga) bez oporów odbierać. Przydałoby się więcej wysiłku edytorskiego, jak też wskazany byłby solidny wstęp do polskiego wydania, którego brak. Szkoda, bo praca jest ważna.
Wynika bowiem z jej lektury wniosek oczywisty: Chiny już zafundowały światu (Zachodowi) wyzwanie ekonomiczne i finansowe, a teraz szykują mu wyzwanie w wysokich technologiach i innowacyjnym myśleniu, o co do niedawna – będąc ciągle przekonani, że to tylko „złodzieje patentów” i „mistrzowie podróbek” – wcale ich nie podejrzewaliśmy. Tymczasem autor dowodzi, że w ramach swojego zapowiadanego renesansu Chiny ponownie chcą dać światu, jak w starożytności, coś ze swoich myśli i kreatywnych postulatów.
Czas się nad tym zastanowić i wyciągać z tego należyte wnioski, a nie tylko opierać się na dominujących stereotypach i patrzeć z góry na cały chiński świat. Postulaty proponowane przez Hu Anganga i stojących za nim ekspertów są na tyle poważne i istotne, że po prostu nie wolno ich ignorować.
W styczniu 2020 roku Wielka Brytania formalnie opuściła Unię Europejską. Oczekiwane korzyści z brexitu, poza odzyskaniem suwerenności w zakresie kształtowania prawa i zewnętrznych relacji gospodarczych, jednak się nie zmaterializowały. Widoczny jest natomiast spadek wydajności i konkurencyjności brytyjskiej gospodarki, co wpływa także na kondycję rynku pracy.
