Autor: Aleksandra Fandrejewska

Dziennikarka, laureatka nagrody im. W. Grabskiego dla najlepszego dziennikarza ekonomicznego.

Emerytalna szarada Morawieckiego

Program budowy kapitału wicepremiera Mateusza Morawieckiego sprzyja zwiększeniu długoterminowych oszczędności. Gmatwa jednak coraz bardziej system emerytalny. Docelowo ma mieć dwa konta w pierwszym filarze i sześć wspomaganych przez państwo w filarze trzecim. Zapamiętać trzeba wiele nowych skrótów.
Emerytalna szarada Morawieckiego

Uszczuplenie składek emerytalnych w Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, likwidacja otwartych funduszy emerytalnych jako podmiotów rynku kapitałowego oraz wyraźne wzmocnienie emerytalnej części kapitałowej – tak w skrócie można opisać propozycje zawarte w „Programie budowy kapitału” przedstawionym przez wicepremiera Mateusza Morawieckiego.

Wicepremier przedstawił zamierzenia w formie prezentacji, na slajdach i dość skrótowo. Opisywanie tej koncepcji rozwoju prywatnych oszczędności długoterminowych związane jest w tej sytuacji bardziej ze stawianiem pytań niż zapisywaniem zdań oznajmujących z kropką na końcu. Po dwóch dniach uważnego słuchania i dopytywania się jak to razem ma wyglądać – perspektywa emerytalna ubezpieczonego przedstawia się następująco: obowiązkowe dwa konta w Zakładzie Ubezpieczeń Emerytalnych, jedno obowiązkowe konto w części kapitałowej, drugie quasi-obowiązkowe i trzy dobrowolne. Do tego wiszące nad młodymi pokoleniami prawie 2,6 zł bln emerytalnych zobowiązań, czyli dług ukryty.

Co wiemy (prawie) na pewno?

Rząd chce wzmocnić dodatkowe oszczędzanie na emeryturę, czyli obecny III filar emerytalny. Zamiar ten wicepremier Morawiecki przedstawił już kilka miesięcy temu. Mają powstać Pracownicze (w firmach do 20 pracowników) i Indywidualne (dla firm małych i mikro) Plany Kapitałowe (PPK i IPK). Będą do nich zapisywani wszyscy pełnoletni pracownicy (nie jest to propozycja dla samozatrudnionych). W ciągu trzech miesięcy każdy będzie mógł zrezygnować z uczestnictwa w projekcie.

Pracownik będzie mógł wpłacać jako składkę do funduszu 2 lub 4 proc. wynagrodzenia. Od tej części płacy nie będzie obowiązkowej składki na FUS (Fundusz Ubezpieczeń Społecznych). Ze składki na FUS zwolnione będzie także część daniny (od 2,5 proc. wynagrodzenia) płacona przez pracodawcę. Paweł Borys, prezes Polskiego Funduszu Rozwoju szacuje, że ubytek z tej przyczyny wyniesie od 1,7 mld zł do 2,2 mld zł rocznie. Jeśli na nowy III filar zapłacimy 50 zł to od tej kwoty nie będzie pobierana składka na obowiązkowe ubezpieczenie emerytalne.

Dla niego i dla wicepremiera Morawieckiego ważne jest, aby ubezpieczeni pracownicy poczuli, iż na emeryturę płacą raz. Jeśli składka popłynie do dodatkowych funduszy, nie będzie ona dublowana w systemie repartycyjnym. Idea ta uszczupli jednak jeszcze bardziej finanse FUS. Tylko w tym roku różnica pomiędzy składkami emerytalnymi a pieniędzmi potrzebnymi na wypłatę emerytur zaplanowana jest w budżecie państwa na ponad 40 mld zł. I nie jest to wyjątek – niedobór składek w stosunku do emerytalnych potrzeb jest zjawiskiem stałym.

Co więcej – pracodawca będzie mógł wpłacać do funduszu jeszcze 0,5 proc. składkę dla pracownika – jeśli się na to zdecyduje – i nie będzie musiał od tej kwoty odprowadzać składki na Fundusz Pracy. Z obowiązku tworzenia PPK – jak pokazuje prezentacja – zwolnione będą firmy, w których istnieją już pracownicze programy emerytalne. Czy to oznacza, że stracą przywileje składkowe? Nie wiadomo.

Przez dwa pierwsze lata PPK i IPK zarządzać ma Polski Fundusz Rozwoju (poprzez PFR TFI S.A.), który oferować będzie fundusze inwestycyjne o profilu dopasowanym do wieku oszczędzających. Po tym czasie programami zarządzać mają instytucje finansowe. Wicepremier Morawiecki chce, by pieniądze z nowych programów były dostępne dla oszczędzających po osiągnięciu przez nich wieku emerytalnego: jedną czwartą będą mogli dostać w gotówce, pozostałą część w formie świadczenia okresowego lub dożywotniego. Od tej zasady są dwa wyjątki: pieniądze z programu mogą być wykorzystane jako wkład do kupna lub budowy pierwszego mieszkania – będzie można je pożyczyć na piec lat. Dodatkowo 15 proc. wkładu programu będziemy mogli przeznaczyć na leczenie.

Maksymalne koszty obsługi PPK zostaną ustalone na poziomie 0,6 proc. zbieranych środków, a każdy oszczędzający otrzyma 250 zł kapitału tytułem zachęty od państwa.

Konstrukcja nowych programów przypomina rozwiązania zastosowane w innych krajach przede wszystkim w Nowej Zelandii i Czechach.

>> Mobilizowanie przyszłych emerytów

Jak powiedział nam Paweł Borys, w rozbudowanym dodatkowym filarze będzie sześć produktów: obecne Indywidualne Konta Emerytalne (IKE), Indywidualne Konta Zabezpieczenia Emerytalnego (IKZE), Pracownicze Programy Emerytalne (PPE), nowe Pracownicze Plany Kapitałowe (PPK), Indywidualne Plany Kapitałowe (IPK) i IKE plus (jak je wstępnie określił). Te ostatnie powstaną, gdyż rząd premier Beaty Szydło zamierza przekształcić otwarte fundusze emerytalne (obecny II filar) w towarzystwa funduszy inwestycyjnych, a pieniądze OFE rozdysponować pomiędzy państwo i rynek kapitałowy (czyli, jak tłumaczył Morawiecki – obywateli).

Nie OFE a IKE plus i rezerwa demograficzna

IKE plus ma być najpoważniejszym spadkobiercą OFE. Wicepremier Morawiecki chce „oszczędności z OFE przekazać Polakom”. Paweł Borys tłumaczy, że pieniądze zapisane obecnie na koncie każdego z ubezpieczonych w OFE (ok. 16,5 mln osób) zostaną podzielone na cztery części: jedna czwarta zostanie przekazana do Fundusz Rezerwy Demograficznej (FRD), a wartość zapisana na subkoncie w ZUS. Trzy czwarte ma być przeniesione na nowe konto (IKE plus) do sektora prywatnego. Zapewnia, że autorom koncepcji, w tym wicepremierowi Morawieckiemu przyświecała idea, by każdy miał tyle ile wynika z jego rachunku w OFE a nie, że pieniądze zostaną podzielone między wszystkich równo.

Wykres 3 ŚRODEK Redukcja długu publicznego 1120

FRD, czyli państwo ma przejąć od OFE ok. 35 mld zł. Złożą się na to: obligacje korporacyjne, listy zastawne, akcje zagraniczne i gotówka. Według propozycji wicepremiera Morawieckiego Polski Fundusz Rozwoju ma przejąć od ZUS zarządzanie nad FRD.

Pieniądze posłużą do finansowania inwestycji w ramach planu odpowiedzialnego rozwoju. Zmniejszą one dług publiczny o 2 pkt proc. Gdyby środki w OFE miały ten sam status co środki w państwowym Funduszu Rezerwy Demograficznej, wówczas refundacja ZUS składek przekazywanych do OFE przestałaby obciążać dług publiczny. Tak nie jest, za to przesunięcie pieniędzy z OFE do FRD dług zmniejszy.

Na 27 slajdzie prezentacji napisano jednak drobnym drukiem, że: „Część środków może być wykorzystana na finansowanie kosztów zachęt fiskalnych dla budowy III filaru – Pracownicze i Indywidualne Plany Kapitałowe”. Nie wiadomo więc właściwie na co pieniądze te zostaną przeznaczone.

Przypomnijmy, że w ostatnich kilku latach z rezerwy demograficznej przekazano do FUS ponad 20 mld zł na bieżącą wypłatę emerytur. Dokładnie tyle ile mamy obecnie na kontach rezerwy demograficznej, Miesięcznie zaś na emerytury wydajemy ok 12 mld zł.

FRD od momentu powstania (2002 r.) zasilany jest częścią składki emerytalnej (obecnie jest to 0,35 proc. podstawy składki emerytalnej). Składka miała być odprowadzona – jak to początkowo ustalono – do końca 2008 roku. Na początku 2009 roku zmieniono jednak przepisy: wydłużono czas opłacania składek (nie wpisano daty granicznej) oraz zdecydowano, że 40 proc. kwot uzyskanych z prywatyzacji przeznaczanych będzie na rezerwę demograficzną.

W 2010 r. była to pokaźna kwota prawie 9,6 mld zł, ale w tym roku ma być tylko 1,5 mld zł. Sumy wpłat były w rzeczywistości mniejsze bo od 2010 do 2015 roku pieniędzmi z FDR regularnie zasilano FUS. Nie wiadomo czy plany wicepremiera Morawieckiego oznaczają, że FRD nadal będzie zasilane z prywatyzacji i ze składek, czy ma mu wystarczyć zastrzyk nowych akcji.

IKE plus niewiadome

Wicepremier Morawiecki słusznie zwrócił uwagę, iż wprowadzony przez poprzedni rząd mechanizm określany jako suwak bezpieczeństwa w rzeczywistości zlikwidował emerytalną obowiązkową cześć kapitałową. Transfery z ZUS do OFE w postaci składek są mniejsze niż to co OFE oddaje jako składki od członków, którym brakuje do emerytury mniej niż 10 lat. Pomysł zakłada przekształcenie OFE w fundusze inwestycyjne. 75 proc. aktywów (ok 103 mld zł w cenach akcji z piątku 1 lipca) OFE trafi do nowych funduszy inwestycyjnych. Suwak bezpieczeństwa zostanie zlikwidowany.

Wykres 4 ŚRODEK Suwak bezpieczeństwa 1120

Powszechne towarzystwa emerytalne, które obecnie zarządzają OFE, zostaną przekształcone w towarzystwa funduszy inwestycyjnych, a same OFE – w otwarte fundusze inwestycyjne polskich akcji (OFIPA). Jednostki uczestnictwa wszystkich osób oszczędzających w OFE zostaną przeniesione na indywidualne konta emerytalne w OFIPA, a nowe fundusze będą zarządzać akcjami. Tyle znalazło się w wypowiedzi i prezentacji wicepremiera Morawieckiego. Sposób wypłaty pieniędzy ma odbywać się na zasadach podobnych jak w przypadku PPK i IPK.

Tyle wicepremier i jego prezentacja. Pytań tymczasem jest sporo. Nie wiadomo czy na IKE+ będzie można wpłacać składki? Jeśli tak to jakie: te, które dotąd wpłacano do OFE? (2,92 proc.) czy dodatkowe? Jeśli te drugie to na jakiej zasadzie? Czy będzie można skorzystać z ulg przysługujących PPK i IKP? Nie ma też informacji, czy ubezpieczony będzie mógł przenieść pieniądze z IKE plus do PPK lub IKP.

Paweł Borys zapytany czy politycy PiS akceptują, iż w ten sposób wzmocniony zostanie sektor finansowy w systemie emerytalnym odpowiedział, że jest to działanie potrzebne dla stworzenia powszechnych długoterminowych oszczędności i dla budowania kapitału potrzebnego do wzmocnienia i przyspieszenia rozwoju gospodarki. Propozycje szefa resortu rozwoju mieszają także w systemie repartycyjnym (czyli w I filarze). Po pierwsze – zmniejszą napływ obowiązkowej składki. Po drugie – nie wiadomo co stanie się z subkontem? Z wstępnych zapowiedzi przedstawicieli Ministerstwa Rozwoju wynika, iż po zapisaniu części wartości oszczędności w OFE (przeniesionych do FRD) będą to „martwe” konta, czyli takie, na które nie będziemy wpłacali składek.

W systemie repartycyjnym deficyt zwiększa kosztowna waloryzacja. Dwa konta w ZUS (indywidualne i subkonto) różnią się między sobą jej sposobem, czyli metodą podnoszenia zapisów tak by nie traciły realnej wartości. Waloryzacja kwot zewidencjonowanych na indywidualnych kontach emerytalnych zależy od inflacji i wzrostu płac w gospodarce. Składki zapisane na subkoncie w ZUS są raz w roku podnoszone o wysokość wzrostu PKB za pięć ostatnich lat. Resort pracy chce do końca roku przedstawić propozycje zmian zasad waloryzacji. Nie wydaje się by zrezygnowano z zasady realnego podnoszenia świadczeń bez względu na koniunkturę, a to oznacza, iż dziura w FUS się nie zmniejszy.

Wicepremier Morawiecki nie powiedział też, w jaki sposób jego plany budowy kapitału powiązane są z koncepcją ujednolicenia daniny publicznej. PiS chce zamiast składek i podatków wprowadzić jedną daninę. Wydaje się, że pomysł resortu rozwoju wymaga spokojnego przeanalizowania i możemy spodziewać się jeszcze kilku wariacji jego uszczegółowienia.

I na koniec – propozycja wicepremiera Morawieckiego nawet nie zahacza o najpoważniejszy problem systemu emerytalnego w przyszłości: o zobowiązania jakie państwo zaciągnęło wobec obecnych ubezpieczonych (opłacających składki). Według danych ZUS na koniec 2015 roku na kontach w I filarze zewidencjonowane były 2 biliony 268 miliardy zł, a na subkontach jeszcze dodatkowo 263 miliardy zł – łącznie ponad 2,5 biliona zł zobowiązań systemu emerytalnego.

Reakcje: od gromów po zaciekawienie

Przedstawiona propozycja budzi żywą dyskusję publiczną. Wzmocnienie sektora kapitałowego z zaciekawieniem przyjęła Izba Gospodarcza Towarzystw Emerytalnych. Z niepokojem zaś – prof. Leokadia Oręziak z SGH, ekspert systemu emerytalnego. Prof. Oręziak zwraca uwagę, że quasi obowiązkowe składki staną się parapodatkiem, a więc publiczną daniną: – W istocie jest to rozwiązanie publiczne. W efekcie kierowanie w ten sposób pieniędzy na rynek finansowy pewnie będzie sprzyjało bankom, towarzystwom ubezpieczeniowym – podkreśla Oręziak.

Małgorzata Rusewicz, prezes IGTE (cytowana przez PAP) uważa, iż: – Zmiana charakteru środków zgromadzonych w OFE z publicznych na prywatne i przekazanie ich na IKE osobom, do których są przypisane, pozostawienie środków tych w zarządzaniu przekształconych, ale zapewniających ciągłość prawną PTE, zapewnienie im wolnorynkowego katalogu lokat inwestycyjnych oraz utrzymanie na niskim poziomie opłat są elementami, które przy dodatkowych warunkach powinny przynieść pozytywne efekty przyszłym emerytom i polskiej gospodarce.

Rusewicz dodała, że: – Przeniesienie aktywów z OFE do IKE nie może naruszać praw nabytych przez ubezpieczonych i powinno dotyczyć wartości indywidualnie zebranych składek.

Wykres 3 ŚRODEK Redukcja długu publicznego 1120
Wykres 4 ŚRODEK Suwak bezpieczeństwa 1120

Otwarta licencja


Tagi


Artykuły powiązane

Technologia w sukurs ludzkiej pracy

Kategoria: Trendy gospodarcze
Napływ uchodźców z Ukrainy do Polski na skutek inwazji rosyjskiej nie zmieni trendu przechodzenia gospodarki analogowej na cyfrową – mówi dr hab. Jakub Górka z Wydziału Zarządzania UW, doradca prezesa ZUS ds. FinTech i e-płatności, ekspert PSMEG w Komisji Europejskiej.
Technologia w sukurs ludzkiej pracy