Deloitte bada nastroje dyrektorów finansowych w 17 krajach Europy, w tym w Polsce, co kwartał. W niektórych krajach badanie przeprowadza co pół roku. Opublikowane ostatnio wyniki ankiety za III kwartał uwzględniały najszerszą próbę. W sumie wzięło w niej udział 1148 szefów finansów w firmach (CFO). Ostatnie badanie zrealizowane zostało we wrześniu i październiku tego roku.
Główny wynik badania pokazuje śladowy wzrost optymizmu, o jeden procent netto w porównaniu do I kwartału 2016 roku. O tyle więcej CFO odpowiedziało, że w ciągu najbliższego roku przewidują oni poprawę perspektyw finansowych dla swojej firmy niż tych, którzy prognozują ich pogorszenie.
Równocześnie tendencje zmian nastrojów są bardzo zróżnicowane w zależności od kraju. Największy wzrost optymizmu w porównaniu z I kwartałem odnotowano w Norwegii, w Rosji oraz w Austrii. Największe spadki natomiast – w Irlandii, we Włoszech, Szwecji i Wielkiej Brytanii. W tej ostatniej przyczyną są wyniki czerwcowego referendum.
W Szwecji, pomimo wyraźnego pogorszenia się nastrojów w III kwartale, dyrektorzy finansowi pozostają największymi optymistami w Europie, co według Deloitte odzwierciedla siłę tamtejszej gospodarki. Z ankiety wynika, że tamtejsi CFO prognozują w tym roku wzrost gospodarki kraju o 3,3 proc., a więc jeden z najwyższych w Europie.
Rosyjscy CFO oczekują, że w przyszłym roku zakończy się u nich recesja, a odbicie cen paliw, do jakiego doszło w lecie tego roku, dodatkowo poprawiło ich nastroje. Tak stało się również w Norwegii, gdzie ponadto osłabienie korony korzystnie wpłynęło na sytuację eksporterów. W porównaniu z badaniem sprzed pół roku optymizm lekko wzrósł w Niemczech, gdzie gospodarka ma szansę się rozwijać w tempie najszybszym od pięciu lat.
Wyniki brytyjskiego referendum w czerwcu spowodowały gwałtowne pogorszenie się nastrojów w tym kraju, do tego stopnia, że niemal jedna trzecia netto (czyli po odjęciu odpowiedzi negatywnych od pozytywnych, co właśnie daje rezultat netto i pokazuje trendy) tamtejszych CFO wyraża pesymizm co do perspektyw ich firm w przyszłym roku. Pesymizm wśród dyrektorów finansowych przeważa też we Francji, choć tam akurat ostatnie badanie pokazało wyraźny wzrost pozytywnych oczekiwań.
Dla ponad dwóch trzecich (netto 63 proc.) CFO niepewność zewnętrznych warunków finansowych i gospodarczych to słowo-klucz opisujące warunki, w jakich funkcjonują ich korporacje. Największą niepewność odczuwają dyrektorzy finansowi w Niemczech (pomimo optymizmu co do przyszłości firmy oraz rozwoju sytuacji gospodarczej) oraz w Wielkiej Brytanii.
W Niemczech źródłem niepewności są obawy o popyt zagraniczny, a szczególnie zgłaszany przez gospodarki rynków wschodzących. W Wielkiej Brytanii natomiast nieprzewidywalnym konsekwencjami rozpoczętego procesu Brexitu. Co ciekawe, poczucie niepewności skokowo zmalało w Rosji (w ciągu półrocza o 38 punktów procentowych, do 29 proc. netto).
Niepewność powoduje wzrost awersji do ryzyka i aż 72 proc. (netto – 43 proc.) dyrektorów finansów jest jak najdalej od myśli o podejmowaniu większego ryzyka przez ich firmę (np. przez zwiększenie dźwigni finansowej). We wszystkich badanych krajach ostrożność przeważa, jedynie w Rosji apetyty na ryzyko się wyraźnie poprawiły, ale to jedyny kraj, gdzie suma odpowiedzi netto daje zero.
Jako główne czynniki biznesowego ryzyka w dziewięciu z szesnastu krajów wymieniana jest niepewność polityczna i wynikająca z sytuacji makroekonomicznej. Poczucie niepewności politycznej związane jest z trwającym kryzysem na Bliskim Wschodzie i rosnącym w niektórych krajach poparciem dla partii populistycznych. W kolejnych czterech krajach głównym źródłem niepewności są obawy o trwałość popytu. Wszystkie te obawy razem skłaniają CFO do rewizji w dół prognoz wzrostu gospodarczego.
A jak jest w Polsce? Prognozy wzrostu PKB dokonywane przez CFO – które, jak twierdzi Deloitte, okazywały się w poprzednich badaniach wysoce trafne – obniżyły się na ten rok do 3 proc. Na przyszły rok aż 58 proc. ankietowanych przewiduje, że gospodarka nie urośnie bardziej niż o 2,5 proc. Średnia prognoz na 2017 wypadła w badaniu nieco poniżej 3 proc.
Dodatkowym, szczególnie charakterystycznym dla Polski czynnikiem niepewności (podobnie jak w Niemczech i Szwecji) jest wzrost obaw o możliwość znalezienia wykwalifikowanych pracowników. Oprócz tego nasi CFO wyrażają obawy o wzrost kosztów operacyjnych, zmienność prawa gospodarczego i – podobnie jak w innych krajach – negatywne skutki Brexitu.
W sumie poczucie niepewności w Polsce w tym roku zwiększyło się do poziomu z lat 2012–2013 i niemal dwie trzecie dyrektorów finansowych określa poziom niepewności jako „wysoki”. Poziom optymizmu netto polskich CFO spada już trzecie półrocze z rzędu i w III kwartale był on najniższy od 2013 roku. Światełko w tunelu to lekki wzrost apetytu na ryzyko i skłonności do podejmowania inwestycji.
Ponad połowa przedsiębiorców (53 proc.) nie spodziewa się wpływu Brexitu na polskie przedsiębiorstwa i gospodarkę, niemniej ponad jedna trzecia (36 proc.) uważa, że będzie on miał negatywny wpływ na ich działalność. To prawdopodobnie eksporterzy na brytyjski rynek. Największe obawy o negatywne skutki Brexitu mają CFO z Wielkiej Brytanii (65 proc.), Portugalii (52 proc.) oraz z Irlandii i Holandii (po 48 proc.).
Zdaniem polskich CFO Brexit wprowadzi bariery taryfowe i pozataryfowe, które zwiększą koszty obrotu gospodarczego, wydłużą czas dostaw i wpłyną na zmniejszenie konkurencyjności towarów z Polski. Tylko 17 proc. polskich dyrektorów finansowych jest przeświadczonych, że Brexit wprowadzi istotne ograniczenia w zakresie mobilności pracowników.
>>Szczegółowe omówienie wyników raportu po polsku
W ostatnich miesiącach ceny ropy naftowej utrzymywały się w relatywnie wąskim przedziale wahań. Główne czynniki wpływające na rynek tego strategicznego surowca to eskalacja działań wojennych w kilku regionach świata oraz polityka krajów OPEC.
W styczniu 2020 roku Wielka Brytania formalnie opuściła Unię Europejską. Oczekiwane korzyści z brexitu, poza odzyskaniem suwerenności w zakresie kształtowania prawa i zewnętrznych relacji gospodarczych, jednak się nie zmaterializowały. Widoczny jest natomiast spadek wydajności i konkurencyjności brytyjskiej gospodarki, co wpływa także na kondycję rynku pracy.
