Dr Michał Myck, dyrektor Fundacji Centrum Analiz Ekonomicznych
Różnice w systemach emerytalnych i zdrowotnych oraz inne obciążenia podatkowe i zasiłki, które wpływają na „klin” między całkowitym kosztem pracy i tym co pracownik dostaje „na rękę”, utrudniają międzynarodowe porównania opodatkowania kosztów pracy. Ponadto każdy system zasiłkowo-podatkowy inaczej traktuje gospodarstwa domowe o różnej strukturze demograficznej, więc średnie stawki mówią niewiele o faktycznej wysokości opodatkowania. Jednak tabele porównawcze OECD pokazują istotny spadek opodatkowania kosztów pracy w Polsce w latach 2005-2008, szczególnie w przypadku rodzin z dziećmi.
Klin podatkowy, liczony jako stosunek wartości składek i podatków bezpośrednich do całkowitych kosztów pracy, spadł bardzo wyraźnie w wyniku zaproponowanych i w dużej mierze wprowadzonych przez rządy poprzedniej kadencji reform obniżających stawki ZUS i wprowadzających ulgę podatkową na dzieci. Średnia wartość „klina” podatkowego dla wszystkich osób pracujących spadła z 41.6 proc. do 35.7 proc., a dla pracujących podatników z dziećmi z 41.5 proc. do 34.6 proc. (Morawski i Myck, 2010). W tabelach OECD, w których znaleźć można wyliczenia „klina” podatkowego dla przykładowych typów gospodarstw domowych, wartości klina podatkowego w Polsce w 2008 roku bardzo zbliżyły się do średnich liczonych dla krajów EU15 (patrz tabela). Choć opodatkowanie pracy w Polsce wciąż wyższe jest niż w USA czy Wielkiej Brytanii, to jest ono znacząco niższe niż w Niemczech, na Węgrzech i w Szwecji, mimo tego iż w przypadku tego ostatniego kraju klin podatkowy został również obniżony w ostatnich latach. Wyliczenia klina podatkowego przedstawione w tabeli dla wybranych krajów oparte są na następujących przykładach gospodarstw domowych:
– Rodzina 1: osoba samotna z pensją równowartości 67 proc. średniej krajowej;
– Rodzina 2: osoba samotna z pensją równowartości 100 proc. średniej krajowej;
– Rodzina 3: jedna osoba pracująca w małżeństwie z dwójką dzieci (100 proc. średniej krajowej);
– Rodzina 4: dwie osoby pracujące w małżeństwie z dwójką dzieci (100 proc. i 67 proc. średniej krajowej).
W tabeli bardzo wyraźnie widać efekt wprowadzenia ulgi podatkowej na dzieci, która dla przykładowych gospodarstw w połączeniu z obniżeniem stawek ZUS oznacza spadek wartości klina podatkowego z 41.8 proc. do 33.7 proc. dla rodziny z jedną osobą pracującą i z 42.9 proc. do 35.9 proc., gdy dwie osoby pracują przy założonych stawkach. Spośród wybranych krajów tylko w Czechach w przypadku małżeństw z dwójką dzieci i jedną osobą pracującą klin podatkowy obniżony został w tym czasie równie znacząco (o 6.5pp), a średnie wartości „klina” podatkowego w krajach EU-15 oraz w USA nieznacznie wzrosły dla wszystkich czterech typów rodzin. W przypadku Polski skutkiem wprowadzenia ulgi podatkowej na dzieci dla małżeństwa z dwójką dzieci, w którym jedna osoba pracuje i zarabia średnią krajową pensję, jest między innymi to, iż nie płaci ono w ogóle podatku PIT. W przypadku takiej rodziny zarobki osoby pracującej musiałyby wynosić ponad 110 proc. średniej krajowej, aby nie tylko wykorzystała ona całą ulgę podatkową, ale jeszcze zaczęła płacić podatek dochodowy.
Co ciekawe, reformy wprowadzone w latach 2005-2008 okazały się bardziej „radykalne” niż proponowany niegdyś przez Platformę Obywatelską 15 procentowy podatek „liniowy”. Efektem tego ostatniego byłoby obniżenie średniej wartości klina podatkowego do 39.6 proc., więc i tak byłby on wyższy o 4 punkty procentowe w stosunku do systemu obowiązującego w 2008 roku. Równie zaskakujący jest fakt, że zmiany te zaproponowała i w dużej mierze wprowadziła koalicja rządowa, której największa partia (PiS) weszła do parlamentu z hasłami „sprawiedliwości dla wszystkich” i „nowej umowy społecznej”. Zarówno obniżki składek ZUS jak i ulga podatkowa na dzieci tylko w minimalnym stopniu przyniosły korzyść gospodarstwom emerytów i rencistów, a największe korzyści skupiły się na najlepiej zarabiających.
Klin podatkowy w Polsce jest wciąż wyższy niż w Wielkiej Brytanii czy Stanach Zjednoczonych, jednak zanim podniosą się głosy domagające się dalszych cięć podatkowych kosztów pracy, należy wspomnieć o tym jak rozumiany jest podatkowy klin i czym różni się od faktycznego całkowitego obciążenia podatkowego pracy. „Klin” najczęściej traktowany jest dosłownie jako różnica między całkowitym kosztem pracy i tym co pracownik dostaje „na rękę” na koniec miesiąca – na takiej definicji opierają się również przytoczone za OECD wartości. Pamiętać jednak należy o tym, że w różnych krajach różna jego część niesie za sobą uprawnienia do świadczeń emerytalnych, więc tam gdzie emerytury w większym stopniu oparte są o fundusze pracownicze i własne oszczędności emerytalne, „klin” w konsekwencji może być niższy. Jednocześnie jeśli potraktować „klin” podatkowy szerzej – jako całkowite fiskalne koszty pracy, czyli różnicę między kosztem pracy i wartością konsumpcji (netto) na jaką pozwolić sobie może pracownik, to należałoby również do niego wliczyć podatki pośrednie. W ten sposób rozumiany „klin” podatkowy w przyszłym roku w Polsce wzrośnie wraz z podwyżką VAT-u. Co ciekawe, ci, którzy najmniej zyskali na obniżkach ZUS i PIT i którzy najmniej odczuli „stopniowe obniżanie podatków i innych danin publicznych”, co miało być „naczelną zasadą polityki finansowej” rządu Donalda Tuska, proporcjonalnie zapłacą za tę reformę najwięcej.
************
Dr Michał Myck jest dyrektorem Fundacji Centrum Analiz Ekonomicznych, CenEA w Szczecinie (www.cenea.org.pl).
Wyliczenia przedstawione w artykule oparte są na danych OECD oraz na wynikach przedstawionych w artykule Morawski, Myck “Klin-ing up – effects of Polish tax reforms on those in and on those out”, Labour Economics, 2010 vol.17(3), pp.556-566. Cytaty pochodzą z programu wyborczego Prawa i Sprawiedliwości 2005 oraz exposé premiera Donalda Tuska.
W ostatnich miesiącach ceny ropy naftowej utrzymywały się w relatywnie wąskim przedziale wahań. Główne czynniki wpływające na rynek tego strategicznego surowca to eskalacja działań wojennych w kilku regionach świata oraz polityka krajów OPEC.
W styczniu 2020 roku Wielka Brytania formalnie opuściła Unię Europejską. Oczekiwane korzyści z brexitu, poza odzyskaniem suwerenności w zakresie kształtowania prawa i zewnętrznych relacji gospodarczych, jednak się nie zmaterializowały. Widoczny jest natomiast spadek wydajności i konkurencyjności brytyjskiej gospodarki, co wpływa także na kondycję rynku pracy.
