Reforma podatkowa to będzie transfer dochodów

Rząd zapowiada reformę podatku od dochodów osobistych polegającą na włączeniu do PIT składek na ZUS i na NFZ (dopóki nie zostanie zlikwidowany). Skorzystają na tym zarabiający do 5 tys. zł brutto, czyli 80 proc. podatników. Za całą operację zapłacą ci zamożniejsi.
Reforma podatkowa to będzie transfer dochodów

Sama idea jednolitego podatku została rzucona przez Platformę Obywatelską jesienią ubiegłego roku. Najniższa stawka miała wynosić 10 proc., a najwyższa 39,5 proc. Stawki miały być neutralne dla budżetu i dla podatników oraz zawierać ulgi na dzieci. PO zapewniała, że biedniejsi nieco zyskają, a tylko niewielka część podatników może zapłacić więcej niż dotychczas, ale różnice nie będą znaczne.

Obecny rząd nie musi opierać się na projekcie swoich poprzedników, tym bardziej że nie był on dopracowany. Przygotowana przez niego reforma podatkowa ma mieć cztery cele. Są nimi:

  • realizacja obietnicy dotyczącej podniesienia kwoty wolnej od podatku,
  • zwiększenie dochodów budżetu – konieczne dla realizacji innych obietnic wyborczych,
  • znaczny transfer dochodów – korzystny dla większości społeczeństwa (czyli większości wyborców),
  • zmniejszenie klina podatkowego zwłaszcza dla pracowników mało zarabiających.

Na ten ostatni aspekt zwracał uwagę Paweł Wojciechowski w artykule opublikowanym w Obserwatorze Finansowym w październiku 2015 r. „Podatkowe antymotywacje rynku pracy”.

W każdym społeczeństwie dochody mają rozkład logarytmiczno-normalny. Mówiąc prościej – większość podatników osiąga dochody niższe niż średnia. I właśnie oni mogą odczuć pozytywne skutki reformy podatkowej, co zwiększy poparcie dla rządu. Za całą operację zapłacą natomiast zamożniejsi.

Rady Marka Belki

Podobny pomysł przedstawił Marek Belka w ostatniej książce „Selfie”. Były prezes NBP proponuje wariant radykalny – włączenie do jednolitego systemu podatkowego przedsiębiorców, którzy dziś płacą 19-proc. PIT i stałą składkę na ZUS, oraz rolników, którzy podatku dochodowego nie płacą, a w dodatku mają inny system emerytalny. Uważa, że to przyniesie budżetowi znaczne dodatkowe dochody.

Belka uważa, że elastyczne formy zatrudnienia, które są konieczne i wynikają ze zmian cywilizacyjnych, powinny pozostać, ale każdy dochód powinien podlegać tym samym zasadom opodatkowania i oskładkowania. Dotyczyć to ma także samozatrudnionych. Były prezes NBP proponuje odejście od 19-proc. podatku liniowego, który dziś płacą drobni i średni przedsiębiorcy mający firmy płacące PIT, a nie CIT.

Inna propozycja to oskładkowanie całości wynagrodzeń otrzymywanych przez pracowników. Obecnie roczna podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe nie może przekroczyć 30-krotności prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce narodowej na dany rok kalendarzowy określonego w ustawie budżetowej.

Płatnik opłaca za ubezpieczonego składki od pełnej podstawy wymiaru (obowiązującej w danym miesiącu) do momentu osiągnięcia przez ubezpieczonego rocznego jej limitu. Potem nie nalicza ich już do końca danego roku kalendarzowego. W 2015 roku liczba osób, które przekroczyły 30-krotność, wyniosła 331,9 tys., a szacunkowa kwota zmniejszenia wpływów składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe z tego tytułu wyniosła 6,2 mld zł. Samo zniesienie limitu 30-krotności dałoby sektorowi finansów publicznych dodatkowy dochód przekraczający wpływy z podatku bankowego.

W 2016 roku kwota ograniczenia rocznej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe wynosi 121 650 zł, a przyjęta do jej ustalenia kwota przeciętnego wynagrodzenia to 4055 zł.

Przy zmianach podatkowych proponowanych przez Marka Belkę możliwe byłoby zachowanie neutralności budżetowej, ale być może reforma prowadziłaby do wzrostu dochodów budżetu oraz obciążeń podatkowych.

Progresywny zamiast degresywnego

Opodatkowanie pracowników mających umowy o pracę jest w niewielkim stopniu progresywne do wysokości 10 137,5 miesięcznie, a następnie degresywne z powodu nieodprowadzania składek na ZUS przy wysokich zarobkach. Jest to korzystne szczególnie dla pracodawców, którzy płacą część składki pracownika na ZUS oraz składkę na Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych.

Wykres 1 ŚRODEK Łączna stopa podatkowa 1120W stosunku do wynagrodzenia podwójnie ubruttowionego (do wynagrodzenia brutto pracownika dodajemy składki płacone przez pracodawców) łączny „podatek” na pracownika obciążający pracodawcę wynosi 17,09 proc. Gdy wynagrodzenie brutto pracownika przekracza 10 137,50 zł, pracodawca podobnie jak pracownik zaprzestaje odprowadzać składki.

Łączna stopa podatkowa od wynagrodzeń pracowników zmienia się bardzo nieznacznie. Wynosi nieco ponad 40 proc. i zaczyna maleć przy dochodach wielokrotnie przewyższających średnią krajową.

Zmiana opodatkowania z płaskiego lub degresywnego na progresywne wymagałaby opracowania nowej tabeli stawek podatkowych.

Wykres 2 ŚRODEK Rozkład wynagrodzeń brutto 1120

Reforma transferowa

Ponieważ rozkład dochodów jest przesunięty w lewą stronę, nawet niewielkie obniżenie stawek podatkowych dla mniej zarabiających wywołałoby znaczące negatywne konsekwencje budżetowe, które można byłoby pokryć tylko znacznym zwiększeniem obciążeń podatkowych osób zarabiających więcej.

Z politycznego punktu widzenia operacja taka miałaby sens wówczas, gdyby większość społeczeństwa zyskała.

Pod koniec ubiegłego roku mediana wynagrodzeń wynosiła 3291,56 zł i stanowiła niespełna 80 proc. wynagrodzeń średnich. Klin podatkowy (wysokość danin powiększająca wynagrodzenia netto) wahał się od 57 proc. wynagrodzeń netto do ponad 70 proc. Daniny w stosunku do wynagrodzeń podwójnie ubruttowionych (koszt wynagrodzeń dla pracodawcy) mają bardzo niską progresję.

Przeprowadziłem symulację, jak mogłyby się zmienić stawki podatkowe w poszczególnych grupach dochodów, by zmiany nie wpłynęły na wielkość dochodów budżetu.

W wariancie I przyjmuję bardzo agresywną progresję, poczynając od stawki 10 proc., o której mówili politycy PO przed wyborami. W kolejnych wariantach progresja jest bardziej płaska. We wszystkich wariantach korzyści odnoszą podatnicy zarabiający do 5 tys. zł (czyli nieco ponad średnią), stanowiący 80 proc. wszystkich.

Za reformę płacą bogatsi, zarabiający ponad 5 tys. zł. W przypadku wynagrodzeń wysokich (ponad 10000 zł) straty byłyby znaczące. W wariancie I prawie 4 tys. zł, w dwu innych ponad 1100 zł.

Na arkuszu kalkulacyjnym można rozpisać nieskończenie wiele wariantów. W rzeczywistości stawki podatkowe powinny zmieniać się w sposób ciągły, a nie skokowy, by uniknąć sytuacji, gdy po przekroczeniu pewnego dochodu brutto dochód netto spada.

Wykres 3 ŚRODEK Aktualne stawki podatkowe 1120Tabela 1 ŚRODEK Kto zyska kto straci wariant 1120Problemy jednak zawsze będą te same. Im więcej korzyści z reformy odniosą osoby biedniejsze, tym większe ciężary zapłacą bogatsi. Przy mniej stromej progresji korzyści dla biedniejszych będą mniejsze, a tym samym klin podatkowy w dalszym ciągu będzie zniechęcał do podejmowania pracy.

W przypadku osoby zarabiającej 2250 zł (o 250 zł więcej niż nowe wynagrodzenie minimalne) wynagrodzenie netto wynosi 1633,79 zł, a łączna suma danin płaconych przez pracownika i pracodawcę 1079,93 PLN. Klin podatkowy stanowi 66,1 proc. płacy netto.

Po reformie podatkowej według wariantu III (najmniej stroma progresja) wynagrodzenie netto wyniesie 1763,92 zł, a klin podatkowy zmniejszy się do 53,8 proc.

Dla osób z wysokim wynagrodzeniem – ponad 10 tys. zł – koszty byłyby w każdym wariancie bardzo wysokie, co nie tylko zniechęcałoby do awansu, lecz skłaniałoby do bardziej agresywnej optymalizacji podatkowej.

 

Dla przedsiębiorców i samozatrudnionych

Według ZUS w I kwartale 2016 r. składki za siebie opłacało 979 421 osób. Przedsiębiorcy działający jako osoby fizyczne płacą liniowy PIT oraz stałą składkę na ZUS i Fundusz Pracy, która w 2016 roku wynosi 1121,52 zł. Od PIT przedsiębiorcy odliczają składkę zdrowotną, która w 2016 roku wynosi 248,82 zł. Część z nich płaciła składki według skali preferencyjnej (osoby rozpoczynające działalność), część nie wpłacała w terminie lub zawieszała działanie firmy.

Stała składka na ZUS oraz inne fundusze sprawia, że opodatkowanie przedsiębiorców jest silnie degresywne. Przedsiębiorca mający dochody wynoszące 20 tys. zł miesięcznie płaci niewiele ponad 20 proc. Ci, którzy mają dochody niskie, płacą ponad 50 proc. Dla przedsiębiorców o niskich dochodach, w tym części samozatrudnionych, którzy nie korzystają z preferencyjnych stawek ZUS, jest to obciążenie znaczne, zwłaszcza jeśli mają dochody nieregularne.

Według Ministerstwa Finansów w 2014 roku (danych z 2015 roku jeszcze nie ma) stawką 19 proc. (bez zwolnień i bez wspólnego rozliczania się małżonków) rozliczyło się 473 954 podatników prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą. Osiągnęli oni dochód do opodatkowania (po odliczeniu straty) 94,4 mld zł, co oznacza, że na firmę przypadał dochód do opodatkowania 16,6 tys. zł miesięcznie.

Wpływy z PIT od tej grupy wyniosły 16,7 mld zł, odliczone od podstawy opodatkowania ubezpieczenia społeczne – 1,7 mld zł, a odliczone od podatku ubezpieczenia zdrowotne – 1,6 mld zł. Łącznie podatnicy tej grupy zapłacili około 20 mld zł danin, czyli ok. 21 proc. dochodu do opodatkowania.

Wprowadzenie jednolitego progresywnego systemu podatkowego dla przedsiębiorców obejmującego wszystkie daniny spowodowałoby co najmniej podwojenie tej sumy wpływającej do budżetu. Ze społecznego punktu widzenia oznaczałoby to cofnięcie reformy z początku XXI wieku, która wprowadzając liniowy podatek dochodowy dla firm, dała gospodarce silny impuls.

Zabójcza zmiana systemu

Ważnym argumentem przeciwko reformie polegającej na włączeniu składek na ZUS do jednolitego systemu podatkowego jest odmienny charakter składek emerytalnych. Są one wirtualnymi oszczędnościami zapisywanymi na kontach przyszłych emerytów. Niedawno na ten problem zwracał uwagę prof. Marek Góra, jeden z twórców reformy emerytalnej.

Obniżenie stopy podatkowej dla najniżej zarabiających oznaczałoby, że odprowadzane przez nich daniny byłyby niższe niż składka emerytalna. Składka emerytalna wynosi 19,52 proc. wynagrodzenia, a rentowa 8 proc. Dla osób o najniższych dochodach konieczne byłoby zatem refinansowanie przez budżet składek przekazywanych do ZUS.

Teoretycznie jest to możliwe, lecz stwarzałoby to pokusę zawieszenia systemu zdefiniowanej składki i powrotu do systemu zdefiniowanych świadczeń. Na krótką metę taka zamiana mogłaby być dla budżetu korzystna, na długą metę byłaby zabójcza dla finansów publicznych.

Wykres 1 ŚRODEK Łączna stopa podatkowa 1120
Wykres 2 ŚRODEK Rozkład wynagrodzeń brutto 1120
Wykres 3 ŚRODEK Aktualne stawki podatkowe 1120
Tabela 1 ŚRODEK Kto zyska kto straci wariant 1120

Otwarta licencja


Artykuły powiązane

Technologia w sukurs ludzkiej pracy

Kategoria: Trendy gospodarcze
Napływ uchodźców z Ukrainy do Polski na skutek inwazji rosyjskiej nie zmieni trendu przechodzenia gospodarki analogowej na cyfrową – mówi dr hab. Jakub Górka z Wydziału Zarządzania UW, doradca prezesa ZUS ds. FinTech i e-płatności, ekspert PSMEG w Komisji Europejskiej.
Technologia w sukurs ludzkiej pracy