(CC By NC Braden Gunem)
Tę kwadraturę koła próbuje rozwiązać zespół ekspertów, który w ramach Inicjatyw Rozwojowych Europejskiego Funduszu Rozwoju Wsi Polskiej przygotował propozycje reformy systemu ubezpieczeń rolniczych. Propozycje zawarte są w dokumencie „Koncepcja reformy systemu ubezpieczeń społecznych rolników”. Jego autorami są były wiceminister finansów, a obecnie doradca społeczny prezydenta RP, Jarosław Neneman, a także Mariusz Plich i Marek Zagórski.
>> więcej: Rozmowa z Jarosławem Nenemanem o reformie KRUS
Na początek trochę przypomnienia jak działa system ubezpieczeń społecznych rolników. Rolnicy zostali objęci systemem emerytalnym w drugiej połowie lat siedemdziesiątych. Początkowo system różnicował składki (40-krotnie) i świadczenia (4-krotnie). Stopniowo coraz większa grupa rolników była obejmowana świadczeniami i składkami. Ustawa z grudnia 1982 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników rozszerzyła zakres ubezpieczonych o domowników oraz działy specjalne produkcji rolnej.
Obecny stan wynika z ustawy z grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników, która między innymi stworzyła osobną instytucję – Kasę Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego. Ujednolicono też składki i świadczenia, a poza KRUS wyłączono dwuzawodowców , którzy są ubezpieczeni w ZUS. Ustawa dopuściła jednak do tego, że ubezpieczeniem w KRUS objęte są osoby, posiadające gospodarstwo (zwykle małe) i osiągające dochody z praw autorskich.
Reforma emerytalna z 1999 r., tworząca w Polsce system oparty na indywidualnych kontach emerytalnych z powodów politycznych pominęła system ubezpieczenia emerytalnego rolników. Obecnie istnieją więc całkowicie osobne systemy zabezpieczeń emerytalnych:
• System ubezpieczeń powszechnych (ZUS i PTE), który docelowo będzie systemem zdefiniowanej składki, całkowicie uzależniającym wysokość świadczenia od wysokości zgromadzonego kapitału i oczekiwanego okresu pobierania świadczenia.
• System ubezpieczeń rolniczych (KRUS), który jest systemem zdefiniowanego świadczenia, gdzie powiązanie między wpłaconymi składkami a wysokością świadczenia jest znikome.
W 2010 r. na łączna liczbę prawie 16,5 mln ubezpieczonych tylko 9,3 proc. było ubezpieczonych w KRUS. KRUS wypłaca jednak nieproporcjonalną do liczby ubezpieczonych liczbę świadczeń. Na łączną grupę ponad 9 mln świadczeniobiorców, na KRUS przypadało prawie 15,3 proc. Nieproporcjonalnie wysoka – w stosunku do liczby ubezpieczonych i świadczeniobiorców – jest też dotacja do KRUS. Przewiduje się, że w roku 2012 dotacje do Funduszu Ubezpieczeń Społecznych wyniosą 48,3 mld zł, w tym 8,4 mld zł dotacje z tytułu transferów do OFE. W budżecie na rok 2013 planowane wielkości wyniosą odpowiednio: 48,4 mld zł i 11,3 mld zł. Tymczasem dotacja do KRUS wyniosła w roku 2012 15,6 mld zł, a w planie budżetu na 2013 rok 15,9 mld zł. To znaczy, że na świadczenia rolnicze przypadało w 2012 roku 24,3 proc. dotacji do ubezpieczeń społecznych, a w 2013 roku 24,7 proc.
W przeliczeniu na jednego świadczeniobiorcę dotacja budżetu państwa wynosi ok. 11,5 tys. zł w KRUS i 2,9 tys. zł w ZUS.
Od 1 października 2009 r. wysokość składki uzależniono od wielkości gospodarstwa rolnego. Zwiększonej stawki nie powiązano jednak z wyższym świadczeniem.
Rolnicy prowadzący dodatkowo działalność gospodarczą, których podatek należny nie przekroczył kwoty 2528 zł w ciągu roku, płacą stawkę podstawową w podwójnej wysokości, a składki dodatkowe na takich samych zasadach jak pozostali rolnicy. Podwójna stawkę płaci także domownik prowadzący działalność gospodarczą. Wysokość świadczeń w KRUS jest wyliczana wedle formuły zdefiniowanego świadczenia i jest w minimalnym stopniu powiązana z wpłaconymi składkami.
System nie zachęca do wydłużania okresu składkowego. Przy dużo niższych składkach rolnicy otrzymują relatywnie wyższe świadczenia. Rolnik, przechodzący na emeryturę w wieku 65 lat, po 45 latach pracy, utrzymywał w roku 2011 emeryturę w wysokości 947 zł. Jego świadczenia, według aktuarialnej wartości zgromadzonych składek (przy założeniu stopy zwrotu 2 proc.), wynosiłyby zaledwie 280 zł.
Preferencyjny system ubezpieczeń społecznych rolników jest wyłomem w zasadzie jednolitego traktowania wszystkich obywateli. Jego wprowadzenie i utrzymywanie bez większych zmian w ciągu ponad 20 lat transformacji wynika z siły politycznej beneficjentów. Argumentem za utrzymaniem preferencji dla rolnictwa jest też niska dochodowość tego działu gospodarki, wynikająca z niskiej produktywności.
Jest to jednak argument obosieczny. Skoro wydajność w rolnictwie jest niska, należałoby zachęcać rolników do przechodzenia do sektorów pozarolniczych. Ale preferencyjne traktowanie rolnictwa w systemie podatkowym i ubezpieczeniach społecznych – czyli dotowanie go przez sektory pozarolnicze – zniechęca rolników do legalnego szukania innych źródeł dochodów.
Tę kwadraturę koła próbuje rozwiązać zespół ekspertów, który w ramach Inicjatyw Rozwojowych Europejskiego Funduszu Rozwoju Wsi Polskiej przygotował propozycje reformy systemu ubezpieczeń rolniczych. Propozycje zawarte są w dokumencie „Koncepcja reformy systemu ubezpieczeń społecznych rolników”.
Autorzy: Jarosław Neneman, Mariusz Plich i Marek Zagórski proponują zróżnicowany system ubezpieczeń dla trzech grup rolników, których można ogólnie określić jako „biednych”, „średnich” i „bogatych”. Autorzy nie definiują tych trzech grup. Stwierdzają jedynie, że granice między nimi można wyznaczyć na podstawie wielkości przychodów (co uznają za rozwiązanie lepsze) lub wielkości gruntów.
Do obliczeń przyjęli wstępne założenie, że granicą między grupą pierwszą i drugą jest roczny przychód w wysokości 18 tys. zł (1500 zł miesięcznie), a między drugą i trzecią 144000 rocznie (12000 miesięcznie. Rolnik płaciłby od nadwyżki dodatkową składkę, obliczaną w sposób liniowy.
Autorzy opracowania proponują też, by przy okazji reformy, uszczelnić system KRUS. Preferencyjny system ubezpieczeń społecznych rolników powinien obejmować tylko rolników o dochodach niskich i średnich. Zlikwidowana byłaby możliwość ubezpieczania osób, mających gospodarstwa rolne i dochody z uprawiania wolnych zawodów (w tym praw autorskich). System preferencyjny byłby dobrowolny. To znaczy – rolnicy o niskich dochodach, którzy uznają, że z jakiegoś powodu bardziej korzystny byłby dla nich system powszechny, mogliby do systemu powszechnego przejść.
Wysokość świadczeń w poszczególnych grupach byłaby zróżnicowana, tak aby rolnik w tym samym wieku i z tym samym stażem pracy otrzymywał świadczenie tym wyższe, im wyższe i im dłużej płacone były przez niego składki.
Koncepcja ta powinna być uzupełniona bodźcami, zniechęcającymi młodsze osoby do obejmowania małych i średnich gospodarstw rolnych i zachęcającymi do konsolidacji gospodarstw. Byłoby dobrze, gdyby jednocześnie wprowadzony został podatek dochodowy w rolnictwie.
Propozycje te nie budzą entuzjazmu na wsi, lecz utrzymywanie obecnego stanu jest coraz kosztowniejsze i trudniejsze do obrony.
OF
W ostatnich miesiącach ceny ropy naftowej utrzymywały się w relatywnie wąskim przedziale wahań. Główne czynniki wpływające na rynek tego strategicznego surowca to eskalacja działań wojennych w kilku regionach świata oraz polityka krajów OPEC.
W styczniu 2020 roku Wielka Brytania formalnie opuściła Unię Europejską. Oczekiwane korzyści z brexitu, poza odzyskaniem suwerenności w zakresie kształtowania prawa i zewnętrznych relacji gospodarczych, jednak się nie zmaterializowały. Widoczny jest natomiast spadek wydajności i konkurencyjności brytyjskiej gospodarki, co wpływa także na kondycję rynku pracy.
