Ponad 140 tys. gospodarstw domowych odwiedzili od 2011 roku wolontariusze organizacji charytatywnej „Szlachetna Paczka”. Dzięki przeprowadzanym przez nich wywiadom, które dały podstawę do przygotowania raportu znacznie więcej wiemy o polskim społeczeństwie niż ze statystyk GUS.
(CC BY 2.0 Laura Bittner)
Raport organizacji charytatywnej „Szlachetna Paczka” przyciąga uwagę przede wszystkim opisem „polskiej biedy”. Przemawia do emocji. Ale wyczytać w nim można diagnozę nieefektywności polityki społecznej w Polsce i bardzo wiele wskazówek, jak ją należy przeprojektować.
Akcja charytatywna „Szlachetna Paczka” rozpoczęła się w 2001 roku, a prowadzi ją Stowarzyszenie „Wiosna”, którego szefem jest ksiądz Jan Stryczek. Stowarzyszenie zbiera informacje o ludziach, którzy wymagają pomocy – z instytucji publicznych, takich jak ośrodki pomocy społecznej, szkoły, przedszkola, oraz prywatnych, jak parafie bądź osoby indywidualne. Idea tej pomocy jest taka, żeby stanowiła impuls do wyjścia z biedy.
Następnie wolontariusze trafiają do zebranych w bazie gospodarstw domowych i przeprowadzają z nimi wywiady. Zawierają one twarde dane o dochodach oraz kosztach utrzymania oraz miękkie informacje o przyczynach sytuacji, postrzeganych barierach wyjścia z niej oraz zasobach możliwych do zaoferowania – ogólnie mówiąc – społeczeństwu, jak na przykład wolny czas czy doświadczenie. Potem gospodarstwa domowe są kwalifikowane do pomocy, a indywidualni darczyńcy mogą je z odpowiedniej bazy wybrać i taką pomoc przygotować.
Od 2011 roku wolontariusze odwiedzili ponad 140 tys. gospodarstw domowych i przeprowadzili z nimi wywiady. To oznacza, że raport powstał na próbie przekraczającej 1 proc. gospodarstw domowych istniejących w Polsce.
W mijającym roku było to nieco ponad 35 tys. wizyt i wywiadów, co znaczy, że objętych zostało nimi 0,25 proc. wszystkich gospodarstw domowych. Ostatnie dane GUS mówią, iż zagrożonych skrajnym ubóstwem jest w Polsce 6,5 proc. gospodarstw domowych, czyli bez mała 2,5 mln osób albo prawie 900 tys. gospodarstw. Jako odsetek tej grupy tegoroczna próba badanych przez „Szlachetną Paczkę” rośnie do bez mała 4 proc.
Najważniejsze jest to, że raport pokazuje zupełnie inne obszary biedy niż to ujmują statystyki GUS, bowiem metodologia wnioskowania wynika z rozpoznania rzeczywistej sytuacji dość znaczącej grupy. Na przykład GUS podaje, że „osoby tworzące rodziny niepełne (znajdują się) we względnie lepszej sytuacji” niż wielodzietne.
Badanie „Szlachetnej Paczki” pokazuje, że bywa odwrotnie. Podstawowym powodem popadnięcia w biedę jest na ogół długotrwała choroba lub niepełnosprawność. W przypadku osoby dorosłej powoduje to zmniejszenie dochodów gospodarstwa domowego. W przypadku dziecka, nawet jednego, konieczność stałej opieki, co pociąga za sobą zmniejszenie dochodów albo wysokie wydatki związane z opieką i rehabilitacją. Co więcej, raport wskazuje też, że system oświaty raczej wyklucza niepełnosprawne dzieci zamiast otaczać je wymaganą opieką.
Najbardziej krytyczna jest sytuacja w przypadku samotnego rodzica opiekującego się niepełnosprawnym dzieckiem lub dziećmi. Nie zmienia jej trwający wzrost popytu na pracę, gdyż opieka nad niepełnosprawnym dzieckiem najczęściej uniemożliwia podjęcie pracy.
Raport „Szlachetnej Paczki” identyfikuje sześć obszarów i odpowiadających im przyczyn biedy. W ten sposób zarysowuje sześć kierunków, w których szczególnie intensywnie powinna podążać polityka społeczna.
Pierwszy obszar związany jest ze starością, szczególnie w przypadku osób pobierających niskie świadczenia i samotnych, nie mogących liczyć na wsparcie rodziny.
Drugi to wspomniane już choroba lub niepełnosprawność w rodzinie. Fakt, że większość dochodów gospodarstw domowych pochłania leczenie, a zwłaszcza rehabilitacja, stawia pod znakiem zapytania efektywność systemu rzekomo „bezpłatnej” opieki zdrowotnej. Ale także systemu ubezpieczeń społecznych, bowiem okazuje się, że osoby, które pracowały, a wskutek choroby są niezdolne do pracy, niejednokrotnie z tego systemu „wypadają”.
Trzeci obszar to także wspomniani już samotni rodzice, czwarty – to przypadki klęsk, takich jak pożar czy powódź, wskutek których gospodarstwa domowe nie mają możliwości odtworzenia majątku.
Piąty obszar biedy to rodziny wielodzietne. „Szlachetna Paczka” nie przeanalizowała wpływu rządowego programu 500+ na sytuację rodzin wielodzietnych, choć raport zaznacza, że w bazach organizacji zmniejszył się odsetek wskazywanych jako wymagające pomocy. Dodaje, że wsparcie z programu 500+ jest bardzo dużym odciążeniem budżetu domowego, ale standard życia gospodarstw domowych podnosi się wtedy, gdy nie mają długów i nie są dotknięte przewlekłymi chorobami lub niepełnosprawnością.
Na koniec szósta kategoria osób, jeszcze niezbadana, ale już włączona do raportu. Są to osoby, które zaczynają dopiero samodzielne życie, a zwłaszcza absolwentki domu samotnej matki i absolwenci domów dziecka oraz studenci, którzy starają się utrzymać, nie mogąc liczyć na wsparcie rodziny.
Raport stwierdza, że około połowy zbadanych gospodarstw domowych jest zadłużonych, tak że nie mogą na bieżąco regulować opłat, rat pożyczek lub kredytów. Wniosek jest taki, że należy tego typu gospodarstwa domowe objąć wsparciem w zakresie edukacji finansowej. Można wyciągnąć też wniosek dalej idący: bez rozsądnie skalibrowanego i precyzyjnie zaadresowanego programu oddłużeniowego nie będzie inkluzji.
Z raportu można także dowiedzieć o większości wad systemu opieki zdrowotnej, edukacji, ubezpieczeń społecznych, a szczególnie opieki społecznej. Ta ostatnia jest pasywna, sprowadza się do przyznawania (lub odbierania) zasiłków. Raport wyraźnie wskazuje na konieczność aktywności w tym zakresie, a sama „Szlachetna Paczka” chce uruchomić takie inicjatywy, jak wsparcie edukacji finansowej, prawnej czy też opiekę lekarzy, którzy udzielają darmowych konsultacji.
Żeby opieka społeczna była efektywna, musi stać się aktywna. Konieczny jest w niej pewnego rodzaju coaching nakierowany na przywrócenie poczucia wartości, znalezienie własnych mocnych stron przez osoby wykluczone, potrzebujące często także wsparcia psychologicznego – wynika z raportu. Warto go poddać głębszej analizie ze względu na precyzję opisu uwarunkowań biedy i ich konsekwencji.
Ceny energii były ważnym czynnikiem niedawnego wzrostu inflacji. W artykule analizujemy związek między szokami cen energii a oczekiwaniami inflacyjnymi gospodarstw domowych i przedsiębiorstw. Okazuje się, że gospodarstwa rozciągają (ekstrapolują) indywidualną percepcję wzrostu cen energii na ogląd całej gospodarki. Z kolei przedsiębiorstwa, które w znacznej części przenoszą wzrost kosztów energii na ceny swoich produktów, nie wykazują wpływu szoku cen energii na oczekiwania inflacyjne. Spostrzeżenia te zdają się potwierdzać istnienie różnic w posiadanej wiedzy ekonomicznej (ang. information frictions), oraz ich roli w wyjaśnianiu różnic między gospodarstwami domowymi a przedsiębiorstwami.
Na pisanie o tym, jak ważne jest oszczędzanie i inwestowanie zużyto morze atramentu i farby drukarskiej. O oszczędzaniu mówią dziesiątki przysłów np. „oszczędnością i pracą ludzie się bogacą”. Tak, tak „i pracą” – a może lepiej by było: „przede wszystkim pracą”? Liczni publicyści przekonują, a politycy pouczają, że Polacy muszą więcej oszczędzać, by gospodarka szybciej się rozwijała. Ale gdy się zastanowimy, co by było, gdyby tak nagle wszyscy zaoszczędzili dajmy na to 90 proc. tego co zarobili, to zauważymy, że byłoby niedobrze – katastrofa: towary leżałyby na półkach, a przedsiębiorcy by pobankrutowali – przecież tego, czego nie udało się sprzedać w kraju nie byłoby łatwo upchnąć za granicą, i tak borykającą się z nadprodukcją, szukającą po świecie rynków zbytu. Sprawy są zatem bardziej skomplikowane niż się powierzchownie wydaje.
Oczekiwaniom inflacyjnym gospodarstw domowych zazwyczaj nie poświęca się zbytniej uwagi przy monitorowaniu i prognozowaniu inflacji, częściowo dlatego, że wykazano, iż mediana ich oczekiwań ma mniejszą moc predykcyjną niż oczekiwania innych podmiotów. Niniejszy artykuł ma na celu dowieść, że zmiany w rozkładzie oczekiwań inflacyjnych gospodarstw domowych są istotne dla prognozowania inflacji w najbliższym czasie i oferują dodatkowe informacje w porównaniu z miernikami rynkowymi i oczekiwaniami prognostów. Sugeruje to, że oczekiwania inflacyjne gospodarstw domowych powinny odgrywać większą rolę w monitorowaniu inflacji, a w konsekwencji w kształtowaniu polityki pieniężnej.
Surowce, w tym przede wszystkim ropa i gaz, od zawsze postrzegane były jako podstawowe czynniki siły ekonomicznej Rosji i jej atrakcyjności jako partnera gospodarczego. W samej Federacji Rosyjskiej zasobom energetycznym przypisano dodatkowo rolę narzędzia wspierającego rodzimą politykę zagraniczną.
Niedawno czołówki ekonomicznej prasy obiegła smutna wiadomość o śmierci profesora Stanleya Fischera. Przez świat ekonomistów będzie on zawsze kojarzony jako osoba, która wskrzesiła pozytywne zainteresowanie makroekonomią.
„Od pewnego czasu obserwowane jest istotne zmniejszenie kredytowania sfery realnej przez sektor bankowy przy jednoczesnym ograniczonym rozwoju pozostałej części sektora finansowego” – zauważa NBP w „Raporcie o stabilności sektora finansowego”.
W kontekście wprowadzanych przez USA ceł dużo się mówi o łańcuchach wartości, w ramach których są wytwarzane wyroby przemysłowe, a relatywnie niewiele o łańcuchach dostaw żywności. Stąd też w artykule wskazano potencjalne kierunki wpływu ceł, które zostały nałożone i mają obowiązywać w zakresie handlu rolno-spożywczego Stanów Zjednoczonych.
Powinniśmy się teraz na nowo zmobilizować i wykorzystać największą w naszej tysiącletniej historii szansę, żeby Zachód nie tylko dogonić, ale nawet aby część krajów zachodnich przegonić. Nigdy nie mieliśmy takiej szansy jak teraz – uważa dr hab. Marcin Piątkowski z Akademii Leona Koźmińskiego.
Unijna strategia Global Gateway powstała m.in. w odpowiedzi na ekspansję polityczno-gospodarczą Chin na świecie, w tym w Afryce. Na jej wdrażaniu mogą zyskać polskie firmy.
Rynkowe anomalie nie są drobnymi odstępstwami od idealnego modelu – są trwałym elementem rzeczywistości. Finanse behawioralne pokazują, że błędy inwestorów bywają systematyczne, niekiedy przewidywalne i... ludzkie. Nie negują dorobku teorii neoklasycznych – przeciwnie, wzbogacają go o ludzki kontekst, który wcześniej był pomijany. O sile emocji w gospodarce i lekcjach płynących z kryzysów opowiadał prof. Adam Szyszka z SGH w rozmowie z „Obserwatorem Finansowym”.
To już nie science fiction. Sztuczna inteligencja na dobre zadomowiła się w sektorze publicznym w wielu krajach, także w Polsce. Wiążą się z tym korzyści, ale również istotne wyzwania. Często etyczne.
Do 2050 r. około 70 proc. ludzi będzie mieszkać w miastach. Czy inteligentne miasta, łączące technologię z zarządzaniem, są przyszłością urbanizacji? Ich rolę w obliczu współczesnych wyzwań wyjaśnia w rozmowie z „Obserwatorem Finansowym” dr Sabina Baraniewicz-Kotasińska, autorka książki o smart cities.
Polska branża kosmiczna dynamicznie się rozwija, stając się perspektywicznie jednym z kluczowych sektorów nowoczesnej gospodarki. Nasz kraj nie tylko inwestuje w technologie kosmiczne, lecz także uczestniczy w międzynarodowych misjach. Już wkrótce polski astronauta poleci w kosmos, co podkreśla rosnącą pozycję Polski w tej wymagającej branży. Jak wygląda obecna sytuacja sektora kosmicznego w Polsce? Jakie są jego perspektywy i wyzwania?
Kurczenie się populacji, w tym w wieku produkcyjnym, a także starzenie się społeczeństw to kluczowe czynniki ekonomiczne, które będą wpływać na wzrost gospodarczy i dobrobyt w UE do połowy XXI w. Niwelowanie ich negatywnego oddziaływania będzie wyzwaniem.
Prawdopodobnie jeszcze w 2025 r. liczba aktywnych rachunków PPK wzrośnie do 5 mln. Program realizowany w trójkącie pracownik-pracodawca-państwo przynosi realne korzyści, ale wiele osób wciąż ich nie dostrzega.
Kiedy świat wynurzył się z chaosu II wojny światowej, władzę objęli ludzie o przekonaniach makroekonomicznych, ukształtowanych w formacyjnym dla nich doświadczeniu lat 30. XX w.
Mija blisko trzydzieści lat od chwili, gdy Narodowy Bank Polski przeprowadził denominację złotego. Jej przygotowanie było złożonym procesem – należało bowiem wszystko zaplanować, zaprojektować nowe monety i banknoty, zlecić ich produkcję, przygotować całą logistykę, a na koniec przekazać je przy pomocy banków do portfeli wszystkich Polaków.
Na koniec marca 2024 r. liczba ludności Polski wynosiła niecałe 37,6 mln i – jak podaje GUS – tym samym zmniejszyła się w porównaniu z analogicznym okresem 2023 r. o 133 tys. osób. Urząd alarmuje, że te niekorzystne trendy obserwowane są od lat. W konsekwencji prognozy pokazują, że pod koniec 2050 r. liczba ludności naszego kraju wyniesie 34,0 mln osób, a w 2060 r. nie przekroczy 31 mln (30,9 mln).
Czy Polska rzeczywiście dokonała gospodarczego cudu? Ostatnie trzy i pół dekady pokazują, że odpowiedź może być tylko jedna – tak. Nowy numer kwartalnika „Obserwator Finansowy” to opowieść o sukcesie, który nie wydarzył się w naszej gospodarce sam, ale był efektem odwagi, determinacji i pracy całego społeczeństwa. A także o wyzwaniach, które dopiero przed nami.
Polska chce zablokować umowę o wolnym handlu z krajami Ameryki Południowej. Powodem są głównie obawy rolników o konkurencyjność ich produktów. W jaki sposób realizacja umowy z Mercosur może wpłynąć na unijne rolnictwo i jakie mogą być też jej inne skutki?
