Dziennikarka, naukowiec. Zajmuje się odpowiedzialnością społeczną biznesu oraz zrównoważonym rozwojem
(Wydawnictwo Krytyki Politycznej, 2016)
Thomas Piketty to bez wątpienia najgłośniejszy ekonomista ostatnich lat. Jednocześnie jeden z najbardziej krytykowanych. Jego wydane w ubiegłym roku w Polsce książki „Kapitał w XXI wieku” oraz „Ekonomia nierówności” uznane były przez niektórych krytyków za manifest antykapitalistyczny. Autorowi zarzucano błędy, nieznajomość historii gospodarczej i manipulowanie statystykami. Panuje jednak zgoda co do tego, że francuski ekonomista jest wnikliwym obserwatorem politycznej i gospodarczej rzeczywistości.
W wydanych właśnie przez Wydawnictwo Krytyki Politycznej felietonach publikowanych w dzienniku „Libération” w latach 2004-2012 ekonomiczny celebryta analizuje skutki globalnego kryzysu, przesłanki działań rządów i partii politycznych, problemy reform emerytalnych, podatkowych, a nawet systemu edukacji.
Z początku, tytuł książki „Czy można uratować Europę?” wydaje się mylący. Wszakże autor felietonów pastwi się głównie nad polityką prezydenta Nicolasa Sarcozy’ego (prezydenta Francji w latach 2007-2012), z nawiązaniem od czasu do czasu, do polityki amerykańskiej, szczególnie w kontekście działań FED i programów wyborczych Hillary Clinton i Baracka Obamy.
Z czasem frankocentryczne wątki zaczynają jednak płynnie łączyć się z oskarżeniami autora, że cała Europa, pogrążona w kryzysie zadłużenia publicznego, nigdy nie była w tak kiepskim stanie (felieton z grudnia 2008 roku), jest politycznym karłem i podatkowym sitem (2011 rok). I to mimo tego, że gospodarstwa domowe UE dysponują majątkiem dwudziestokrotnie większym, niż wynoszą rezerwy chińskie, i pięciokrotnie większym niż długi europejskich państw. Tym majątkiem zajął się zresztą później dokładniej w „Kapitale w XX wieku” (który został w oryginalnej wersji wydany dwa lata później niż „Czy można uratować Europę”).
Dla francuskiego ekonomisty jest oczywiste, że europejskie państwa opiekuńcze powinny być reformowane i racjonalizowane nie tylko po to, by przywrócić równowagę budżetową, ale by mogły zapewniać lepsze usługi publiczne i gwarancję publicznych praw.
Inicjatywę miałaby przejąć, a jakże, lewica. Zarówno jeśli chodzi o modernizację systemu podatkowego (według niego skomplikowanego i niesprawiedliwego), który należałoby zreformować zgodnie z zasadą „przy równych dochodach równy podatek”, regułę podatku u źródła oraz podatek o szerokiej podstawie i niskiej stopie, jak i przebudowę systemu ubezpieczeń oraz autonomię uniwersytetów.
Piketty argumentuje, że w sytuacji, gdy wszystkie podatki, nawet te płacone przez przedsiębiorstwa, w ostatecznym rozrachunku i tak obciążają de facto pracowników, składki zdrowotne i emerytalne powinny być pobierane od całości wartości dodanej przedsiębiorstw (tzw. VAT socjalny), obciążając nie tylko płace, ale i zyski. Podkreśla jednocześnie, że system emerytalny powinien być jak najprostszy – jak w Szwecji, gdzie składki są niezależne od rodzaju zatrudnienia, a każdy może sprawdzić stan swojego konta składkowego przez internet.
Piketty bardzo rozsądnie wypowiada się na tematy, jakże aktualne dla Polaków, wysokości płacy minimalnej i dopłat na dzieci. Powołując się na przykład bogatej rodziny francuskiej, która dostaje 12 tys. euro rocznie na ośmioro dzieci, kwestionuje system „dopłat dla każdego”. Przekonuje też, że zamiast zwiększać płacę minimalną, lepiej wprowadzać odpowiednio skonstruowaną ulgę podatkową na zatrudnienie. Pozwoliłaby na rozłożenie ciężaru solidarności z mało zarabiającymi nie tylko na pracodawców, często drobnych przedsiębiorców dużo biedniejszych od zamożnych menedżerów korporacji, ale na całość wspólnoty narodowej.
Francuski ekonomista wraca do swoich publicystycznych korzeni, gdy podkreśla, że w krajach bogatych (w tym we Francji) majątkom powodzi się bardzo dobrze, podczas gdy produkcja i dochody rosną tam w wolnym tempie. Twierdzi, że społeczeństwo trwale zmniejszające opodatkowanie majątków, w tym spadków, naraża się na ryzyko społecznego wybuchu.
I choć nie wiadomo, czy zwiększenie tego opodatkowania zapobiegłoby wybuchom, to przecież dziś z jego niektórymi diagnozami zgadzają nawet eksperci, których nie można oskarżyć o lewicowy populizm.
Jak ci z firmy doradczej McKinsey, którzy we współpracy m.in. z ekonomistami Harvardu, Yale i OECD wydali właśnie raport, w którym przyznają, że za wzrost napięć społecznych odpowiada wzrost nierówności, a powojenny zachodni porządek upada, bo „obywatele, którzy mają najbardziej negatywne opinie [o wolnym handlu i imigracji], mają też poczucie, że ich dochody nie rosną, i nie spodziewają się poprawy sytuacji w następnym pokoleniu”. A to może prowadzić do popierania partii nacjonalistycznych, takich jak Front Narodowy we Francji, czy opowiadania się Wielkiej Brytanii za opuszczeniem Unii Europejskiej. Ta ostatnia przepowiednia, jak wiadomo, już się spełniła…
Dla ekspertów McKinseya jedną z ich recept na ratowanie Zachodu, oprócz inwestowania w innowacje i edukację, jest np. udział pracowników w zyskach, podnoszenie płacy minimalnej, tanie budownictwo, a nawet dochód gwarantowany.
Według Piketty’ego najlepszym lekarstwem na rozwiązanie choć części problemów gospodarczych miał być europejski federalizm. Polityczne rozdrobnienie Europy i jej brak zdolności do zjednoczenia osłabiają bowiem nasz kontynent szczególnie w kontekście braku stabilności i przejrzystości systemu finansowego. Jego zdaniem nadzór finansowy poczynił od 2008 roku niewielkie postępy. Wręcz ignorowano przyczyny kryzysu tkwiące w nierównościach: stagnację dochodów klas ludowych oraz średnich i ogólne narastanie nierówności. Koło ratunkowe rzucone bankom prywatnym nie zapobiegło kolejnej fazie kryzysu i zadłużeniu publicznej strefy euro. Dlaczego? Bo strefa euro i EBC zostały z założenia źle pomyślane.
– Wspólny pieniądz bez wspólnego zadłużenia – to nie może zadziałać – argumentuje Piketty.
Jedynym trwałym rozwiązaniem kładącym kres np. spekulacji na kilkunastu stopach procentowych strefy euro miało być zatem uwzajemnienie zadłużenia („euroobligacje”). Ale w tym celu trzeba stworzyć silną polityczną władzę federalną, a najlepiej przygotować nowy traktat pozwalający krajom członkowskim uwspólnić długi publiczne.
Uwspólnienia wymaga też, zdaniem Piketty’ego – system podatkowy. W sytuacji gdy wiele krajów stosuje dumping podatkowy, powinno się dążyć do zharmonizowania europejskich podstaw podatku dochodowego, co miałoby być wstępem do powołania międzynarodowego systemu podatkowego. Po podjętych niedawno przez Komisję Europejską decyzjach dotyczących walki z optymalizacją podatkową (a raczej jej braku), już wiadomo, że i te pomysły są nierealne.
Lektura felietonów Piketty’ego na temat samej Francji prowadzi z kolei do przykrej konstatacji, że „wszystko już było”, a każdy kraj przerabia te same problemy na nowo, nie korzystając z cudzych doświadczeń. I przypomina, że hamulcowym na drodze większego zjednoczenia krajów unijnych byli właśnie Francuzi, którzy powiedzieli „nie” w referendum w sprawie konstytucji europejskiej.
Tony Blair wykorzystał to wówczas jako szansę, by podjąć próbę przejęcia przywództwa w Europie. Nieskutecznie. Ale warto dziś przypomnieć sobie, jak ówczesny premier Wielkiej Brytanii potępiał na przykład ujemny wpływ wspólnej polityki rolnej na rozwój Krajów Południa i podkreślał, że przeznaczanie 40 proc. środków na wsparcie 2 proc. obywateli nie przysparza Unii zwolenników.
Jak się okazało, nie przysporzyło jej głównie w Wielkiej Brytanii, ale jeśli trend separacjonizmu rozleje się na inne państwa Europy, o federalistycznych pomysłach Piketty’ego można będzie zapomnieć. Z jego słów sprzed lat warto zaś, by każdy dzisiejszy decydent dobrze zapamiętał, że „odpowiedzialność polityka nie polega na wystawianiu czeków in blanco, ale na szukaniu dróg pozwalających zapewnić trwały wzrost produkcji i siły nabywczej osób żyjących najskromniej, a to wymaga konsekwencji i pokory”.
Obserwator Finansowy jest patronem medialnym polskiego wydania książki „Czy można uratować Europę?”
W styczniu 2020 roku Wielka Brytania formalnie opuściła Unię Europejską. Oczekiwane korzyści z brexitu, poza odzyskaniem suwerenności w zakresie kształtowania prawa i zewnętrznych relacji gospodarczych, jednak się nie zmaterializowały. Widoczny jest natomiast spadek wydajności i konkurencyjności brytyjskiej gospodarki, co wpływa także na kondycję rynku pracy.
