Perspektywy rozwoju banków Europy Centralnej i Wschodniej do 2020 r.

Jeśli weźmiemy pod uwagę zależność przyszłej sytuacji banków Europy Centralnej i Wschodniej od otoczenia gospodarczego  oraz specyfiki tego sektora danego kraju możemy wydzielić trzy grupy krajów i ich banków, których uwarunkowania rozwoju różnią się zasadniczo. Co za tym idzie - ich faktyczny przyszły rozwój także.
Perspektywy rozwoju banków Europy Centralnej i Wschodniej do 2020 r.

(Opr. DG)

Czy można mówić o istniejących, wspólnych zależnościach, trendach rozwoju sektora bankowego tego regionu ? Czy należy spodziewać się odrębności w kształtowaniu przyszłej wartości rynkowej i dochodowości banków w krajach regionu Europy Centralnej i Wschodniej ?

Jednolitej oceny sformułować się nie da, bo analizowany region jest zbyt różnorodny, tak pod względem sytuacji makroekonomicznej, jak i struktury krajowych sektorów bankowych. Dla potrzeb końcowego wnioskowania przyjmuję jednak, że do roku 2020 nie zmieni się udział banków zagranicznych w kapitale oraz w aktywach sektora  bankowego Europy Centralnej i Wschodniej. Bardziej prawdopodobna jest bowiem zmiana własności banków w regionie omawianym w grupie obecnych zagranicznych właścicieli banków bądź wejście na rynek nowych inwestorów zagranicznych – niż znaczny wzrostu udziału kapitału krajowego w kapitale banków tego regionu.

Reuters i McKinsey przedstawili ewolucje wartości rynkowej sześciu największych banków w badanym regionie w okresie 2000 – 2009. Banki, których wartość rynkowa została wzięta do analizy to: rosyjski Sberbank i VTB (Wniesztorgbank), węgierski OTP, polskie PKO BP i Pekao, austriackie banki Erste i Raiffeisen International.

Jeśli przyjąć wartość rynkową tych banków jako 100 w roku 2000, to na koniec 2007 ich wartość zanotowała wzrost aż o  52% . W okresie 2007 – 2009, wartość rynkowa tych banków spadła jednak o 67%. O ile w pierwszym okresie (2000-2007), region (rozumiany jako 6 największych banków regionu) był liderem w świecie pod względem przyrostu wartości rynkowej, o tyle w okresie 2007-2009 zanotował najwyższy spadek wartości rynkowej w stosunku do największych banków z innych regionów (Ameryka Północna, Południowa, Bliski Wschód, Afryka, Zachodnia Europa, Azja i Pacyfik). Dowodzi to znacznej podatności na utratę wartości rynkowej także pozostałych banków z naszego regionu.

Nie tylko właściciele największych banków regionu tej części Europy, ale także pozostali inwestorzy, uczestnicy rynku bankowego, kapitałowego, oczekują stabilizacji rentowności banków, a tym samym stałego, zrównoważonego wzrostu wartości rynkowej banków.

Wzrost gospodarczy

Podstawowe uwarunkowanie dla rozwoju każdej dziedziny gospodarki, w tym bankowości, to projekcja tempa wzrostu PKB. World Economic Outlook, prognoza MFW do roku 2020, zakłada 6% rocznie wzrostu PKB w Europie Centralnej i Wschodniej. Dzisiaj już wiemy, że kryzys finansowy rynków rozwiniętych, stały wzrost ceny podstawowych surowców  ogranicza do minimum prawdopodobieństwo tak wysokiego wzrostu PKB w regionie. O ile korzystny jest w regionie Europy Centralnej i Wschodniej, utrzymujący się nadal, stały wzrost konsumpcji wewnętrznej, o tyle zanikają w regionie przewagi z tytułu obrotów handlu zagranicznego i inwestycji zagranicznych w krajach tej części Europy (efekt sytuacji w UE, z którą region ma największe powiązania ekonomiczne).

Urbanizacja i koncentracja rozwoju

Wszystkie kraje regionu, w tym Ukraina i Rosja, najszybciej rozwijają się i będą rozwijać do roku 2020 w  głównych miastach Europy Centralnej i Wschodniej. Dane Reuters i McKinsey pokazują, że do roku 2020, aż 46% wzrostu PKB w regionie przypadnie na 33 miasta Europy Centralnej i Wschodniej. W Polsce to 8 miast spośród 33 wszystkich miast regionu. Polskie miasta o spodziewanym najwyższym wzroście ekonomicznym to : Szczecin, Trójmiasto, Poznań, Wrocław, Kraków, Łódź, Warszawa, Katowice. W Rosji największy wzrost nastąpi w 12 miastach kraju, na Ukrainie w 3,  w Rumunii także w 3, w 2 w Czechach i 2  w Słowacji . Pozostałe centra wzrostu w regionie to: Budapeszt, Zagrzeb, Ljubljana. Automatycznie miasta te będą generować najwyższą dochodowość w usługach bankowych w okresie do 2020 roku.

Wpływ zmieniającego się otoczenia

Rozwój rynku oparty będzie na  znacznym ilościowym wzroście populacji młodych, wykształconych, osiągających wyższe dochody, nastawionych na konsumpcję, zamożnych klientów dla banków. Ocenia się, że aż 41% całej populacji klasy średniej rynków wschodzących aktualnie mieszka w Europie Centralnej i Wschodniej. Dla przykładu, liczba gospodarstw domowych osiągających dochody roczne powyżej 15 tys. dol. w roku, w stosunku do ilości gospodarstw domowych kraju ogółem, stanowiła w 2009 roku  odpowiednio :

Czechy – 70,6 proc.

Węgry – 69,0 proc.

Polska – 59,6 proc.

Ten sam wskaźnik dla wybranych, innych krajów wschodzących, spoza regionu:

Brazylia  – 38,1 proc.

Indie – 2,9 proc.

Chiny – 3,2 proc.

Zamożni klienci indywidualni, zamożne firmy, zwłaszcza średniej wielkości, to koło zamachowe dla rozwoju banków w regionie Europy Centralnej i Wschodniej.

Istnieją także inne dziedziny, w których Europa Centralna i Wschodnia ma przewagi dające pozytywny impuls dla rozwoju rynku, w tym wzrostu dochodowości banków. Należą do nich m.in. obszar inwestycji infrastrukturalnych i handel zagraniczny.

Tylko wydatki w  Rosji  na infrastrukturę  szacowane są na poziomie około 60%  ogółem planowanego budżetu na rozwój infrastruktury regionu, tj. wartości 7,1 biliona euro, do końca 2020.

Fundusze spójności i celowe w ramach UE, przeznaczone na finansowanie projektów infrastruktury w krajach członkowskich UE z Europy Centralnej i Wschodniej stanowią około 800 mld euro w budżecie regionu na lata 2011-2020.

Struktura wydatków na infrastrukturę w krajach regionu Europy Centralnej i Wschodniej wraz z Rosją i Ukrainą do roku 2020  przedstawia się następująco:

32 proc. ogółem środków na budowę dróg,

24 proc. na modernizacje i budowę portów lotniczych,

9 proc. na inwestycje w koleje miejskie,

9%  na sport i rekreację,

7 proc. na szkoły,

6 proc. na budynki rządowe i administracji publicznej,

13 proc. na inne cele.

W okresie obecnej dekady szacuje się też wzrost obrotów handlu zagranicznego krajów regionu z Europą Zachodnią na poziomie 7% rocznie i 10% rocznie z krajami Azji. Potrzeby finansowania i administrowania środkami na projekty inwestycyjne w infrastrukturę krajów oraz potrzeby finansowe związane z obrotem handlu zagranicznego to istotny potencjał wzrostu dla banków regionu Europy Centralnej i Wschodniej.

Poważnym mankamentem regionu  jest jednak obecna i prognozowana struktura demograficzna –  spadek urodzeń a w konsekwencji starzenie się społeczeństwa i mniejsza ilościowo siła robocza. Największy problem w tym zakresie ma Rosja, gdzie do 2020 roku liczba pracujących spadnie nawet  o 12% (10 milionów osób) w stosunku do z 2011 roku.

Jeśli spadek liczebności siły roboczej w Europie Centralnej i Wschodniej połączymy z niskim wskaźnikiem oszczędności w regionie, to otrzymujemy duży problem z narastaniem długu publicznego i potrzebę stałego dopływu kapitału zagranicznego. W konsekwencji, banki Europy Centralnej i Wschodniej będą w trudnej sytuacji zapewnienia sobie efektywnego (taniego) finansowania działalności.

Wpływ czynników  makroekonomicznych

Podstawowe czynniki zewnętrzne, determinujące jakość gospodarki krajów regionu analizowanego mające wpływ na ich przyszłą efektywność i rozwój to: deficyt budżetowy, zadłużenie kraju, zależność od importu surowców, wrażliwość na stopy procentowe.

Z kolei czynniki wewnętrzne w sektorze bankowym krajów Europy Centralnej i Wschodniej, które będą miały zasadniczy wpływ na przyszły rozwój i wzrost wartości banków regionu to: stopień penetracji (dostępność banku dla klienta), struktura właścicielska banku (pochodzenie kapitału), wartość portfela kredytów w walucie (w stosunku do wartości kredytów ogółem), relacja kredytów do depozytów (jakość i wartość depozytów w stosunku do wartości  kredytów), jakość i koszty zarządzania ryzykiem, efektywność w racjonalizowaniu kosztów operacyjnych a tym samym optymalizacji wskaźnika C/I ( koszty/dochody).

Różne kraje, różne tempo rozwoju bankowości

Jeśli weźmiemy pod uwagę, zależność przyszłej sytuacji banków regionu Europy Centralnej i Wschodniej od zdefiniowanych czynników gospodarki kraju (otoczenie banków) oraz zauważalnych wrażliwości, specyfik struktury sektora bankowego kraju (czynniki wewnętrzne, sektorowe), możemy wydzielić trzy grupy krajów, banków regionu Europy Centralnej i Wschodniej, których uwarunkowania przyszłego rozwoju, wzrostu wartości rynkowej są zasadniczo różne :

I grupa: Słowenia, Słowacja, Czechy,

II grupa: Rosja, Polska,

III grupa:Bułgaria, Serbia, Ukraina, Węgry, Rumunia

Kraje I grupy to kraje z prognozą najbardziej stabilnego rozwoju sektora bankowego w omawianym okresie do 2020 r. Niski deficyt rachunku bieżącego krajów (zbilansowane obroty handlu zagranicznego i przepływów kapitałowo – pieniężnych), niski stopień zadłużenia, zrównoważony budżet stanowią pozytywne, rynkowe czynniki rozwoju banków krajów tej grupy.

Sektor bankowy w Słowenii, Czechach i Słowacji charakteryzuje się korzystną strukturą walutową kredytów (niewielki udział kredytów w walucie obcej – innej niż euro – do kredytów ogółem) i dobrą relacją kredytów do depozytów (zbilansowana wielkość).

Przyszłemu rozwojowi banków w tych krajach sprzyjają zarówno czynniki zewnętrzne, gospodarcze rynku, jak i dobra jakość sektora bankowego.

Banki Rosji i Polski, II grupa krajów – mają nieznacznie gorsze od banków I grupy perspektywy rozwoju do roku 2020.

Po stronie czynników zewnętrznych, uwarunkowań gospodarki kraju,  istotne w ocenie ogólnej jest m.in. posiadanie przez Rosję i Polskę znacznych rezerw walutowych i nieznaczna wielkość zadłużenia zagranicznego.  Banki w Rosji i Polsce realizują politykę zrównoważonego kredytowania w stosunku do pozyskiwanych depozytów i utrzymują bezpieczny poziom kredytowania w walucie  (udział kredytów w walucie obcej w stosunku do ogółem kredytów).

Generalnie, moja ocena jakości czynników zewnętrznych i wewnętrznych, sektorowych, wpływających na perspektywę rozwoju banków Rosji i Polski do 2020 roku jest niższa niż ocena sytuacji banków w krajach I grupy.

Banki III grupy krajów mają najgorsze perspektywy wzrostu tak w ocenie  czynników zewnętrznych, rynkowych, jak i wewnętrznych, rynku bankowego krajów.

Złe uwarunkowania makroekonomiczne to głównie obecne i prognozowane problemy krajów tej grupy  z  równoważeniem zadłużenia publicznego.

Banki III grupy krajów doświadczają aktualnie i będą doświadczać trudności w bilansowaniu kredytów z depozytami i obniżaniem udziału kredytów w walucie do portfela kredytów ogółem.

Najbardziej jaskrawym przykładem znacznej rozbieżności jakości sektora bankowego krajów grupy III, w porównaniu do banków z grupy I i II, jest Ukraina. Przy średnim w regionie Europy Centralnej i Wschodniej wskaźniku relacji kredytów do depozytów na poziomie 120 proc. – Ukraina ma ten parametr na poziomie 176%.

Ogół czynników zewnętrznych i wewnętrznych, oddziałujących na jakość i możliwości wzrostu banków w krajach grupy III, są niekorzystne aktualnie i w prognozowanej sytuacji do 2020 roku.

Inne specyfiki rynków i banków w Europie Centralnej i Wschodniej

Rosja :

– Rynek stale dużego zainteresowania ze strony inwestorów zagranicznych, duży poziom inwestycji bezpośrednich. Baza surowcowa kraju implikuje stałą, dobrą tendencję w tym zakresie.

– Sektor bankowy Rosji to koncentracja własności państwa, z dużymi perspektywami na finansowanie wielkich projektów inwestycyjnych, gospodarczych, infrastrukturalnych.

– Zasadniczą bazą dla rozwoju bankowości detalicznej w Rosji będzie klient zamożny.

Czechy :

– Dojrzały sektor bankowy ze stabilna ale niską marżą odsetkową.

– Stały wzrost konkurencyjności na rynku usług bankowych z uwagi na nowych uczestników, operatorów rynku, brokerów, agencje nieruchomości, sieci detaliczne.

– Niespotykana w innych krajach regionu Europy Centralnej i Wschodniej – presja na obniżkę opłat bankowych ze strony regulatorów rynku.

– Dominacja usług doradztwa (bankowość detaliczna, korporacyjna) w miejsce tradycyjnej bankowości transakcyjnej.

– Centralizacja procesów decyzyjnych w obsłudze korporacji, likwidacja kompetencji regionalnych, lokalnych, lepsza dbałość o jakość zarządzania ryzykiem kredytowym.

Rekomendacje dobre dla wszystkich krajów

Rekomendacje zasadne dla wszystkich banków regionu Europy Centralnej i Wschodniej dotyczą  wzmocnienia i poprawy :

– Niskiej efektywności działania ; można tego dokonać poprzez koncentrację działalności banków zarówno po stronie pasywów i aktywów na potrzebach rynku działania oraz poprzez efekt skali (przejęcia, wykupy, zamiany rodzajów działalności z innymi bankami),

– Regionalizacji działalności i  tworzenia centrów operacyjnych bankowości,

– Oferty produktów i usług oraz strategii sprzedażowych banków :  przejścia z obecnej standardowej oferty produktów i standardowej obsługi na produkty i obsługę  dopasowaną do właściwie zdefiniowanych segmentów klientów, w tym najważniejszego dla przyszłej dochodowości banków – segmentu zamożnych klientów indywidualnych i perspektywicznych firm,

– Struktury kosztów operacyjnych : mniejsze powierzchniowo i liczebnie placówki bankowe, outsourcing sprzedaży – to zasadnicze kierunki dla wzrostu wartości banków,

Niektóre rozwiązania do zastosowania w bankach regionu funkcjonują już z powodzeniem na innych rynkach wschodzących. Dobre przykłady do naśladowania w bankach regionu analizowanego to :

– Niskie koszty bankowe, micro oddziały, proste procesy i technologie – dotyczy banków RPA,

– Innowacyjne kanały sprzedaży produktów bankowych – casus rynku bankowego w Brazylii,

– Nowe, efektywne procesy kredytowe, bankomaty, IT aplikacje –  aktualnie w bankach tureckich,

– Skuteczne aplikacje dla bankowości mobilnej – stosowane w bankach Korei Płd.,

– Racjonalne kosztowo procesy kredytowe i płatności – stały progres w bankowości Indii,

Rekomendacje i wnioski z analizy będą trudne do powszechnej implementacji w bankach Europy Centralnej i Wschodniej. Jestem przekonany, że są jednak niezbędne dla stabilizacji wartości rynkowej banków w okresie do roku 2020. Obecna wartość rynkowa tych banków podlega niespotykanie dużym wahaniom.

Autor jest specjalistą w zakresie bankowości, finansów, makroekonomii. Pracował w Banku Handlowym i w Grupie KBC Polska

(Opr. DG)

Otwarta licencja


Tagi