Autor: Andrzej Dżuryk

Autor publikacji z zakresu problematyki listów zastawnych, banków hipotecznych i stabilności finansowej.

Wyzwania regulacyjne bankowości cienia

Bankowość cienia tworzą podmioty prowadzące działalność pośrednictwa finansowego, czyli łączące dostarczycieli kapitału z jego konsumentami, poza regulowanym systemem bankowym.
Wyzwania regulacyjne bankowości cienia

(Envato)

Rada Stabilności Finansowej wskazała, że to właśnie bankowość cienia była główną przyczyną ostatniego globalnego kryzysu finansowego.

Szerokie spektrum

Podobnie jak tradycyjne banki, podmioty zaliczane do bankowości cienia (shadow banking) pozyskują środki od deponentów i dokonują transformacji terminu zapadalności poprzez wykorzystanie krótkoterminowych depozytów do finansowania długoterminowych kredytów oraz transformacji płynności poprzez użycie płynnych instrumentów do finansowania niepłynnych aktywów. Bankowość cienia obejmuje cały wachlarz instrumentów: sekurytyzację, transakcje repo, pożyczanie papierów wartościowych, crowdfunding, pożyczki wewnątrz-korporacyjne, itp. Gracze na tym rynku działają w wielu segmentach, na które składają się: fundusze rynku pieniężnego, nieprofilowane fundusze inwestycyjne, wehikuły sekurytyzacyjne, fundusze private equity, fundusze hedgingowe, podmioty udzielające gwarancji kredytowych, kredytów konsumenckich, mikro-kredytów, pożyczek samochodowych, firmy faktoringowe, portale crowdfundigowe, platformy walut wirtualnych, z ich najbardziej spektakularnym przedstawicielem, roszczącym sobie prawo do bycia walutą – bitcoinem.
Rynek ten jest trudny do nadzorowania z uwagi na bardzo szerokie spektrum działalności, różnorodność zaangażowanych podmiotów, złożoność struktur i dużą ilość parametrów. Po części z uwagi na brak transparentności, w przeciwieństwie do klasycznego systemu finansowego, obecne podejście regulatorów do bankowości cienia jest fragmentaryczne, a w efekcie wiele z jej obszarów pozostaje nieuregulowane lub słabo uregulowane.

Wady i zalety

Bankowość cienia kreuje szereg zagrożeń. Stwarza możliwość arbitrażu, który podważa istotę regulacji bankowych i zakłóca konkurencję z uszczerbkiem dla tradycyjnych banków, które poddane są ścisłym regulacjom. Ponadto generuje ona ryzyko systemowe – zarówno bezpośrednio poprzez potencjalną podatność niektórych jego komponentów na gwałtowne wycofanie się inwestorów, a także poprzez swoje powiązania z tradycyjnym systemem bankowym. Powiązania te tworzą transakcje finansowania, linie kredytowe i płynnościowe, inwestycje oraz zależności właścicielskie klasycznych banków, przejmujących podmioty działające w obszarze bankowości cienia.

Z drugiej strony, bankowość cienia odgrywa ważną rolę w systemie finansowym, oferując przede wszystkim alternatywę dla klasycznego finansowania bankowego. Zwiększa ona potencjał finansowania gospodarki, przyczyniając się tym samym do stymulowania wzrostu gospodarczego i umożliwia generowanie wyższych zwrotów wobec aktualnie oferowanych przez tradycyjny system bankowy.

Dynamiczny rozwój

Bankowość cienia, która pojawiła się w latach 80. XX wieku wraz z liberalizacją rynków i rozwojem systemów informatycznych, intensywnie rozwija się od 2010 r. Przyczyniły się do tego przede wszystkim niskie stopy procentowe, które skłaniają inwestorów do poszukiwania wyższych stóp zwrotu poza tradycyjnym systemem bankowym. Drugą przesłanką dla dynamicznego rozwoju bankowości cienia były i są coraz bardziej rygorystyczne regulacje ostrożnościowe – Bazylea III wymaga aby banki utrzymywały więcej kapitałów na zabezpieczenie aktywów ważonych ryzykiem. Skłania to banki do podejmowania różnych aktywności z obszaru bankowości cienia, jak sekurytyzacja aktywów, która umożliwia odciążenie bilansu z bardziej ryzykownych, a tym samym bardziej kapitałochłonnych działalności. Jak podaje Rada Stabilności Finansowej, aktywa bankowości cienia osiągnęły w 2017 r. wielkość 116,6 bln dol., co stanowi ponad 30 proc. globalnych aktywów finansowych.

Narastanie ryzyka systemowego

Instrumenty bankowości cienia wykorzystują lewarowanie i są wystawione na zagrożenia: kredytowe, płynności i terminu zapadalności, a tym samym kreują ryzyko systemowe. W 2017 r. aktywa bankowości cienia tworzące ryzyko systemowe wynosiły 51,5 bln dol., co stanowiło 14 proc. globalnych aktywów finansowych (wzrost o 8,5 proc. rdr). Instrumenty te sięgały 75 proc. PKB krajów objętych badaniem.

Największy udział w kreowaniu ryzyka systemowego tworzą wehikuły zbiorowego inwestowania (71,2 proc. całkowitej wielkości bankowości cienia), których aktywa wzrosły o 9,1 proc. w 2017 r. (w porównaniu ze średnim rocznym wzrostem 13,2 proc. w latach 2011 – 2016). Są to głównie fundusze pieniężne, obligacyjne, mieszane, hedgingowe, nieruchomościowe, fundusze funduszy, ETF-y i fundusze statutowe o zmiennym kapitale akcyjnym. Kolejne największe kategorie podmiotów systemowych stanowią wehikuły sekurytyzacyjne (9,6 proc. całkowitej wielkości bankowości cienia), które zanotowały wzrost o 9,1 proc. rdr oraz pośrednictwo w zakresie papierów wartościowych (8,2 proc. całkowitej wielkości bankowości cienia), które wzrosło o 5,2 proc. rdr.

Blisko trzy czwarte potencjalnie bardziej ryzykownych działalności skoncentrowane było w sześciu krajach: Stanach Zjednoczonych (29 proc.), Chinach (16 proc.), Kajmanach (10 proc.), Luksemburgu (7 proc.), Japonii (6 proc.) i Irlandii (5 proc.).

Pierwsze regulacje

Sporym wyzwaniem dla regulacji bankowości cienia są kwestie prawne i podatkowe, a globalny charakter rynku finansowego komplikuje mnogość jurysdykcji. W następstwie szczytu w Londynie w 2009 r. kraje G20 powołały do życia Radę Stabilności Finansowej (Financial Stability Board, FSB), międzynarodowe ciało, które tworzą banki centralne i podmioty stanowiące standardy branżowe dla monitorowania stabilności systemu finansowego. Rada nie tylko monitoruje, ale i konsultuje i rekomenduje dobre praktyki, które następnie są implementowane w lokalnych jurysdykcjach. Ponadto poszczególne kraje coraz bardziej skutecznie walczą w skali międzynarodowej z agresywną optymalizacją podatkową i unikaniem opodatkowania (np. amerykańska FATCA czy jej unijny odpowiednik CRS).

Dobrym przykładem regulacji pewnego wycinka bankowości cienia jest unijna Dyrektywa PSD 2. Regulacja ta umożliwia dopuszczenie podmiotów trzecich do czynności, które dotąd zastrzeżone były jedynie dla banków. Rozszerza ona ramy prawne określające zasady świadczenia usług płatniczych, określając działalność m.in. banków, instytucji płatniczych, podmiotów oferujących karty sklepowe, karty paliwowe, niezależnych operatorów bankomatów czy innych niebankowych dostawców usług płatniczych. Regulacja ta jest wyjściem naprzeciw znaczącym zmianom i innowacjom na rynku płatności detalicznych przejawiających się m.in. gwałtownym wzrostem płatności elektronicznych i płatności realizowanych za pośrednictwem urządzeń przenośnych oraz pojawieniem się na rynku nowych rodzajów usług płatniczych. PSD 2 standaryzuje i integruje europejski rynek płatności, co ma przyczynić się do wzrostu unijnej gospodarki, zapewniając jednocześnie większe bezpieczeństwo konsumentom i przyczyniając się do powstania przejrzystych oraz tanich usług płatniczych.

Przyszłość bankowości cienia

Mimo, że to bankowość cienia była główną przyczyną ostatniego globalnego kryzysu finansowego, to wzrost regulacji i wymogów kapitałowych dotyczy przede wszystkim sektora bankowego, który pod wpływem rosnących wymogów traci rentowność i zdolność do finansowania gospodarki, oddając pola bankowości cienia, a ta nieskrępowana ramami regulacyjnymi zyskuje coraz to nowe obszary ekspansji, w tym w ramach ponadnarodowych globalnych koncernów technologicznych (GAFA), które do tego na szeroką skalę wykorzystują optymalizację podatkową.

Bankowość cienia stanowi już niemal 1/3 globalnych aktywów finansowych, z czego aż około połowa kreuje ryzyko systemowe, a blisko 1/3 z tych bardziej ryzykownych działalności ma miejsce w Stanach Zjednoczonych, gdzie zaczął się ostatni kryzys finansowy, a następnie rozprzestrzenił się na cały świat, siejąc spustoszenie w finansach państw. Do tego, pozostająca poza regulacjami, bankowość cienia kreująca ryzyko systemowe stanowi już ¾ PKB badanych gospodarek, co sprawia że nie będą one w stanie poradzić sobie z ewentualnym szokiem. Wydaje się, że problem ten będzie dalej narastał, mogąc stanowić źródło kolejnego poważnego kryzysu. Globalny charakter rynków, w zderzeniu z narodowym i rozproszonym sektorowym nadzorem finansowym, stawia przed regulatorami nie lada wyzwanie.

Brak odpowiednich regulacji stwarza zagrożenie kryzysu, zaś z drugiej strony, nadmierna regulacja prowadzi do spowolnienia rozwoju gospodarczego, dlatego tak ważne jest właściwe wyważenie ram regulacyjnych. Obecnie mamy do czynienia z daleko idącą regulacją sektora bankowego, podczas gdy duża część rynku finansowego, która stwarza zagrożenie systemowe, pozostaje poza podobnym gorsetem. Z punktu widzenia bezpieczeństwa systemu finansowego regulacje stabilnościowe powinny obejmować wszystkie segmenty rynku, z bankowością cienia włącznie.

Niezależnie więc od istniejących trudności, szybko rosnące rozmiary i osiągnięta już skala wielkości bankowości cienia oraz narastające zagrożenie systemowe, zdają się nieuchronnie prowadzić do konieczności objęcia tego obszaru parasolem regulacyjnym, zbliżonym do obecnie obowiązującego w klasycznym systemie finansowym, co powinno prowadzić do zrównania zasad gry dla wszystkich jej uczestników, znosząc obecny handicap bankowości cienia i przyczyniając się do poprawy stabilności finansowej.

Unijna Dyrektywa PSD 2, mająca na celu podniesienie konkurencyjności na rynku usług finansowych poprzez szersze dopuszczenie podmiotów technologicznych do usług, które wcześniej zastrzeżone były dla banków wydaje się być krokiem we właściwą stronę, gdzie otwarcie rynku spotyka się z regulacją i dbałością o wzrost gospodarczy.

(Envato)

Tagi