(infografika Dariusz Gąszczyk/ CC by Bud Ellison)
Olbrzymie spadki wartości rosyjskiego rubla i ukraińskiej hrywny w 2014 r. oraz odnotowana 15 stycznia 2015 r. błyskawiczna 20-procentowa aprecjacja franka szwajcarskiego w stosunku do najważniejszych światowych walut to tylko najnowsze z wydarzeń przypominających o tym, że wielkie wahania kursów walutowych pozostają ważną i nawracającą cechą światowej gospodarki. W programach polityki często przyjmuje się działania mające wpływać na kursy walutowe (to np. powiązanie własnej waluty z inną lub interwencje na rynkach walutowych), należy więc zdawać sobie sprawę z konsekwencji takich decyzji.
Ukazało się wiele publikacji omawiających dostosowanie w skali makro występujące po poważnych zmianach realnych kursów walutowych. Autorzy tych analiz ukazują, jak zmiany kursów przenoszą się na ceny w danym kraju, a także badają, jak na te zmiany reagują agregaty skali makro, takie jak import, eksport i PKB. Niedawny przegląd piśmiennictwa można znaleźć w International prices and exchange rates, oraz w Handbook of International Economics, t. 4 (rozdział 7, s. 391-451).
Bardzo mało natomiast prowadzono badań nad tym, czy zmiany kursów walutowych odmiennie wpływają na sytuację różnych rodzajów gospodarstw domowych. Sprawa ta może tymczasem należeć do kwestii o wielkim znaczeniu. Poważna zmiana kursu walutowego wywołuje zmiany cen względnych w danej gospodarce (chociaż przenoszenie zmian kursu na krajowe ceny znacznie się różni od pełnego). Doskonale wiadomo, że gospodarstwa domowe o różnych dochodach konsumują bardzo odmienne koszyki dóbr. Zmiana cen względnych następująca po poważnej zmianie kursu walutowego wpłynie więc odmiennie na gospodarstwa domowe. A to oznacza, że zmiany kursu walutowego nie tylko ogólnie wpływają na dobrobyt społeczny, ale także przynoszą konsekwencje dystrybucyjne.
W opublikowanej niedawno pracy omawiamy konsekwencje dystrybucyjne wielkich zmian kursów walutowych, wykorzystując do tej oceny dane w skali mikro dotyczące wydatków konsumentów oraz cen. Wykorzystaliśmy przede wszystkim deprecjację meksykańskiego peso w czasie kryzysu tequila z 1994 r. Ten meksykański kryzys był dla nas „laboratorium” pozwalającym analizować konsekwencje.
Aby zbadać ten epizod, bierzemy pod uwagę dane z kolejnych miesięcy mniej więcej o 30 tysiącach unikatowych cen różnorodnych dóbr w różnych miejscach, które Bank Meksyku wykorzystuje do ustalania wskaźnika zmian cen towarów i usług konsumpcyjnych, oraz wyniki ankiet dotyczących wydatków konsumenckich na poziomie gospodarstw domowych, przeprowadzonych bezpośrednio przed kryzysem i po nim.
Wyróżniamy dwa rodzaje różnic między koszykami dóbr konsumowanych przez gospodarstwa domowe. Nazwaliśmy je różnicami między kategoriami oraz różnicami wewnątrz kategorii. Jeśli chodzi o różnice między kategoriami dóbr, gospodarstwa domowe o niskich dochodach wydają stosunkowo więcej na dobra handlowe (np. żywność), natomiast gospodarstwa o dochodach wysokich wydają stosunkowo więcej na dobra niehandlowe (np. usługi osobiste).
Co do różnic wewnątrz kategorii produktów, gospodarstwa domowe o niskich dochodach wydają stosunkowo więcej na dobra tańsze i nabywane w punktach sprzedaży detalicznej należących do niższego segmentu rynku. Zmiany ceny względnej dóbr handlowych i tanich rodzajów produktów po wielkim spadku wartości waluty będą wobec tego odmiennie wpływały na sytuację różnych gospodarstw domowych. Skutkiem tego będzie zmiana dystrybucyjna wpływająca na dobrobyt społeczny.
Wskaźnik cen wyznaczony na podstawie różnic między kategoriami dóbr ukazuje, że w dwóch latach po deprecjacji konsumentom należącym do najniższego decyla rozkładu dochodu w Meksyku koszty utrzymania wzrosły mniej więcej 1,25 raza bardziej niż konsumentom z najwyższego decyla dochodowego. Wzrost wskaźnika cen wyniósł 95 proc. w decylu najuboższym, a w decylu najzamożniejszym było to 76 proc.
We wszystkich decylach dochodowych efekt obrazuje krzywa o przebiegu monotonicznym.
(infografika Dariusz Gąszczyk)
Następnie wyznaczyliśmy wskaźnik cen dla produktów wewnątrz kategorii dóbr, przy założeniu, że gospodarstwa domowe o dochodach wysokich i niskich wydają taką samą część dochodu na dobra z poszczególnych kategorii, ale w obrębie każdej z tych kategorii gospodarstwa o dochodach wysokich konsumują droższe rodzaje dóbr, a gospodarstwa o dochodach niskich – rodzaje tańsze. W naszym referencyjnym wskaźniku efekt wyznaczany w obrębie kategorii prowadził do wniosku, że stopa inflacji ustalona dla konsumentów o dochodach niższych była od 13 do 21 punktów procentowych wyższa od stopy inflacji wyznaczonej dla konsumentów o dochodach wyższych.
Konsekwencje ukazujące się przy porównaniu różnych kategorii i analizy zmian zachodzących wewnątrz kategorii to w przybliżeniu efekty, które się kumulują, wzajemnie się wzmacniając. Poniższy wykres ukazuje zmiany wskaźników cen dóbr konsumpcyjnych wyznaczonych dla hipotetycznego gospodarstwa domowego o niskim dochodzie oraz hipotetycznego gospodarstwa o dochodzie wysokim.
W naszych definicjach za gospodarstwo o dochodzie niskim przyjęliśmy gospodarstwo, które na poszczególne kategorie dóbr wydaje części dochodu charakterystyczne dla gospodarstw z najniższego decyla dochodowego, a do tego konsumuje tańsze rodzaje dóbr z każdej kategorii produktów. Natomiast gospodarstwo o dochodzie wysokim to gospodarstwo, które na poszczególne kategorie dóbr wydaje części dochodu charakterystyczne dla gospodarstw z najwyższego decyla dochodowego i konsumuje droższe rodzaje dóbr z każdej kategorii produktów.
Nasza preferowana szacunkowa wielkość wskaźnika cen, w której te dwa efekty zostały połączone, prowadzi do wniosku, że w przypadku gospodarstw należących do najniższego decyla rozkładu dochodu w Meksyku koszty utrzymania w dwóch latach po deprecjacji wzrosły od 1,46 do 1,6 raza bardziej niż koszty utrzymania gospodarstw należących do najwyższego decyla.
(infografika Dariusz Gąszczyk)
Naszą najważniejszą konstatacją jest obserwacja, że po deprecjacji meksykańskiego peso z 1994 r. konsekwencje dystrybucyjne zarówno różnic widocznych pomiędzy kategoriami produktów, jak i występujących w obrębie tych kategorii były duże i znaczące gospodarczo. Dlaczego ta deprecjacja spowodowała pogorszenie warunków życiowych osób ubogich?
Wykazaliśmy, że ubodzy przeznaczają większą część dochodu na produkty należące do kategorii dóbr handlowych, a spośród kategorii dóbr handlowych na te kategorie, które mają systematycznie niższy składnik niehandlowy. Powodują to nie różnice powszechności występowania dóbr lokalnych we wszystkich kategoriach produktów, lecz przede wszystkim różnice między marżami dystrybucyjnymi (nakładanymi za transport oraz przy sprzedaży hurtowej i detalicznej). Ponieważ cena względna dóbr handlowych w stosunku do dóbr niehandlowych wzrasta po deprecjacji, ceny, które muszą płacić gospodarstwa domowe o niskich dochodach, wzrastają proporcjonalnie bardziej niż ceny, które płacą gospodarstwa o dochodach wysokich.
Inny mechanizm, który zasadnie można uważać za element przyczyniający się do efektu występującego w obrębie kategorii produktów, to prawidłowość, że na lepsze rodzaje dóbr nakłada się bardziej zmienne marże, a przez to zmaleją one bardziej po deprecjacji. Mechanizm ten spowodowałby spadek cen względnych drogich rodzajów dóbr, co sprzyjałoby konsumentom zamożniejszym. Raphael Auer, Thomas Chaney i Philip Sauré oraz Alexis Antoniades i Nicola Zaniboni przedstawili dowody empiryczne, że przenoszenie kursu walutowego na ceny istotnie jest mniejsze przy dobrach wysokiej jakości (zob. R. Auer, Th. Chaney i Ph. Sauré, Quality pricing-to-market; A. Antoniades, N. Zaniboni, Exchange rate pass-through into retail prices, „International Economic Review”, w przygotowaniu).
Konsekwencje dystrybucyjne zmian kursu walutowego są stosunkowo słabo zbadanym aspektem polityki walutowej, zarówno pod względem normatywnym, jak i opisowym. Jeżeli mają znaczenie kwestie sprawiedliwości społecznej, w optymalnej polityce należy brać pod uwagę odmienne skutki zmian kursu walutowego widoczne w różnych grupach dochodowych.
Na tej samej zasadzie ustalenie, w jaki sposób poważne zmiany kursu walutowego wpływają na różnych konsumentów, może coś powiedzieć o konfiguracji poparcia dla takich programów politycznych jak Grexit czy Brexit, które zapewne spowodują znaczne konsekwencje związane z kursem walutowym.
Javier Cravino jest wykładowcą ekonomii na Uniwersytecie Stanowym Michigan.
Andrei Levchenko jest wykładowcą ekonomii na Uniwersytecie Stanowym Michigan i członkiem zespołu badawczego Ośrodka Badań Polityki Gospodarczej (CEPR).
Artykuł po raz pierwszy ukazał się w VoxEU.org (tam dostępna jest pełna bibliografia) i można go przeczytać tutaj. Tłumaczenie i publikacja za zgodą wydawcy.
W ostatnich miesiącach ceny ropy naftowej utrzymywały się w relatywnie wąskim przedziale wahań. Główne czynniki wpływające na rynek tego strategicznego surowca to eskalacja działań wojennych w kilku regionach świata oraz polityka krajów OPEC.
W styczniu 2020 roku Wielka Brytania formalnie opuściła Unię Europejską. Oczekiwane korzyści z brexitu, poza odzyskaniem suwerenności w zakresie kształtowania prawa i zewnętrznych relacji gospodarczych, jednak się nie zmaterializowały. Widoczny jest natomiast spadek wydajności i konkurencyjności brytyjskiej gospodarki, co wpływa także na kondycję rynku pracy.
