„Zwiększanie bezproduktywnych wydatków na koszt wzrastającego długu, który musiałby spłacać nasze dzieci i wnuki nie byłoby etyczne”. Czy wiesz Czytelniku kto jest autorem tych słów? Może Milton Friedman, Alan Greenspan, Angela Merkel, George Bush czy Donald Tusk? Zadna z wymienionych osób. To obecnego przywódcy kubańskiego: Raoula Castro! (No sería ético aumentar los gastos no productivos a costa de contraer deudas que tendrían que pagar nuestros hijos y nietos).
Niewielu specjalistów spodziewało się w tym roku przewrotów na Bliskim Wschodzie, ale część oczekiwała na zmiany gospodarcze na Kubie. Za niecałe dwa tygodnie VI Kongres Partii Komunistycznej Kuby ma przyjąć zupełnie nowe zasady handlu. Czy będą zbliżone do wolnego rynku, gospodarki mieszanej czy kapitalizmu a la chiński model?
Od 50 lat Kuba zwracała uwagę bardziej na militaryzację niż na industrializację gospodarki. Wystarczy tylko wspomnieć, że kubański Bank Centralny (Banco Central de Cuba) powstał dopiero w 1997 r. Wcześniej jego rolę wraz z rolą banku inwestycyjnego i komercyjnego pełnił od 1961 r Banco Nacional de Cuba. Za pośrednictwem tego banku zawierane były wszystkie transakcje: krajowe i międzynarodowe.
The Economist Intelligence Unit szacuje, że całkowity dług publiczny wynosi 34 proc. PKB i ocenia go w kategorii wysokiego ryzyka. Ta wartość nie uwzględnia zadłużenia względem Związku Sowieckiego (Rosji), który w 1990 r. wynosił 20 mld rubli transferowych, które obecnie są szacowane przez EIU na 1 mld dol.
arrears account for around 35% of the public-debt stock (an estimated US$8bn) following a moratorium on external debt payments in 1986—described as „immobilised” debt by the authorities.
Jak dodaje prof. Vidal Alejandro z University La Habana w 2008 r. deficyt zwiększył się dwukrotnie, a podaż pieniądza wzrosła o 40 proc.
W tym roku wydatki kubańskiego budżetu zostały obcięte o 27 proc. Według Business Monitor ceny żywności skoczyły aż o 700 proc. Ale ponieważ 45 proc. budżetu to subsydia dla systemu opieki zdrowotnej ekonomiści przewidują wzrost deficytu z 5,3 do 5,7 proc. PKB w 2011 w stosunku do roku poprzedniego.
Jak pokazuje wykres kubański PKB drastycznie spada:
Jednak zapowiedzi, tezy do dyskusji w czasie obrad Kongresu świadczą, iż zmiany mogą być fundamentalne w stosunku do dotychczasowych reguł jakimi kierował się system:
Warto zapoznać się z krytyczną analizą tez partii komunistycznej na temat zmian systemu gospodarczego pod znamiennym tytułem „Cambios en Cuba: Pocos, Limitados y Tardios” (Zmiany na Kubie: małe, ograniczone i opóźnione) z punktu widzenia ekonomisty-opozycjonisty Oscara Espinose Chepe.
Chepe krytykuje system racjonowania i podwójnej waluty. Ujawnia, że pomiędzy 1989 a 2006 r. realna siła nabywcza ludności spadła o 26 proc. W zeszłym roku renta miała mniejszą o 33 proc. siłę nabywczą niż w 1990 r. Ale jak podkreśla Chepe jedyną drogą wzmocnienia gospodarki jest zwiększenie produkcji oraz podaży usług wraz z koniecznymi reformami fiskalnymi i strukturalnymi. Należy zachęcić do tworzenia zarówno przedsiębiorstw prywatnych jak i publicznych. Potrzebny jest też impuls, by zachęcić do oszczędzania w bankach.
Las consecuencias de esta situación ha sido la persistencia del racionamiento desde marzo de 1962 y la dualidad monetaria resultante en la década de 1990, entre otros males que tanto afectan la economía. También estas nocivas prácticas han incidido en la continuada desvalorización del salario real, que en 2009 representaba el 26,0% del poder de compra del salario de 1989. Las pensiones también se han erosionado sustancialmente; el pasado año constituían en términos reales el 33,0% del nivel medio mensual de 1990.La solución verdadera para estos desequilibrios financieros radica en la posibilidad de incrementar los niveles de producción y de servicios, acompañada de una política financiera sensata que evite gastos que el país no pueda afrontar. Esto significa que debe buscarse un equilibrio monetario interno y externo para que se recobre el valor de la moneda nacional. Deben prevalecer las concepciones que favorezcan el desarrollo de las empresas, tanto públicas como privadas.En el campo financiero es necesario motivar a la población a depositar sus ahorros en los bancos, en especial aquellos en moneda convertible, dándosele las debidas garantías y el pago de intereses estimulantes y acordes con la situación financiera del país
Pięciu kubańskich ekonomistów, których wypowiedzi zanalizował autor opracowania opublikowanego przez University of Texas, zgadza się co do konieczności zakończenia polityki sztywnego kursu wymiany i wprowadzenie kursu elastycznego. Prof. Pavlo Alejandro Vidal z University La Habana twierdzi, że taka decyzja pomogłaby wzbudzić ruch turystyczny. A sztywny kurs jest przyczyną także kryzysu płynności finansowej.
To maintain the fixed exchange rate on the face of growing external imbalances, the Banco Central had to cover with its international reserves the deficit in the supply for foreign exchange. This intervention by the Banco Central resulted in the loss of the country’s international reserves and reduced the liquidity that the Banco Central needed in order to back up the “convertible Cuban peso” and to act as lender of last resort to help meet the banking system’s liquidity crisis.
Podobnego zdania jest dr Joaquin Infante, który w latach 80 pełnił funkcję dyrektora ds budżetu państwa ma podobny pogląd:
Given the urgency of increasing exports and substituting imports, there must be a true exchange, not this fallacy of one [regular Cuban] peso, one dollar. In this way, exports will be stimulated and imports will become more costly. In a decentralised fashion, the enterprise analyses and decides on the basis of its real costs, and the exchange rate has a bearing on the firm’s analysis because this is the starting point for measuring its real costs.
Infante przyznaje, że budżet kubański był jednym wielkim źródłem subsydiów.
Warto zauważyć, że mimo swoich niemałych kłopotów, rząd Hiszpanii widzi ekonomiczny sens w udzieleniu pomocy rolnikom kubańskim. W tym roku do kubańskiego banku ma trafić 4 mln euro, które ma służyć na cele mikrokredytów. Taką pomoc rozważa też cała Unia – wówczas wyasygnowano by dodatkowe 2 mln euro.
Hard currency loans would allow groups of Cuban farmers, who lease land from the state, to buy the imported supplies, ranging from irrigation systems to seeds,they badly need to increase production
Rząd kubański może zaoferować partnerom eksploatację swoich złoż ropy i gazu. Kuba produkuje dziś 60 tys. baryłek ropy dziennie. Ale amerykańscy eksperci szacują, że w dnie Zatoki Meksykańskiej znajduje się 5-20 mld baryłek ropy i 20 bln m3 gazu naturalnego (LNG). (Rezerwy USA to 29 mld baryłek ropy). Aby stwierdzić ile zasobów znajduje się w dnie Zatoki potrzebna jest technologia high-tech i know-how jaki posiada USA.
Kuba posiada także duże złoża niklu – ten biznes jest rentowny, twierdzi Stuart Burns z Metal Miner.
W bardzo ciekawym eseju Philip Peters tłumaczy, że sukces zmian będzie zależeć od polityki wobec prywatnego sektora. Już teraz pewne zmiany dają nadzieje na lepsze: przedsiębiorcy samodzielnie mogą zatrudniać pracowników bez konieczności uzyskiwania zezwoleń od władz centralnych, moga odliczać większą kwotę od podatku, wynajmować urządzenia i pomieszczenia od osób prywatnych, a także jak brzmi obietnica będą mogli wraz z nowymi partnerami zawierać kontrakty z kimkolwiek chcą. A zatem tworzyć spółki joint-ventures oraz współpracować z rządem.
Two critical changes—creating wholesale supply stores and providing bank loans for entrepreneurs—have been promised but not delivered. A new tax system took effect recently; its design is simple for one-person businesses, less so for those with employees, and its real impact on business incentives remains to be seen. In the Catholic Church’s publications and occasionally in the official press, economists have argued that stronger reforms are needed to meet job creation and deficit reduction goals.
Do zapowiedzianych reform dochodzi fala prywatyzacji. I zdaniem specjalisty ds gospodarki kubańskiej prof. Arch Rittera z University Carleton w Kanadzie wzrost gospodarczy może przyspieszyć w nadchodzących latach (jego obszerny przegląd sytuacji gospodarczy Kuby znajduje się tutaj (plik doc)):
“Economic growth could pick up if Cuba continues to open itself to privatization in coming years, but the process will be a slow one … Growth would ‘require a major change in the way the private sector is treated’ … Critical steps would be lowering taxes and loosening regulations for small businesses”.
Oprac. Tomasz Pompowski
W styczniu 2020 roku Wielka Brytania formalnie opuściła Unię Europejską. Oczekiwane korzyści z brexitu, poza odzyskaniem suwerenności w zakresie kształtowania prawa i zewnętrznych relacji gospodarczych, jednak się nie zmaterializowały. Widoczny jest natomiast spadek wydajności i konkurencyjności brytyjskiej gospodarki, co wpływa także na kondycję rynku pracy.
