Plan rozwoju zależy od stanu finansów publicznych

Stan finansów publicznych może okazać się jedną z podstawowych determinant realizacji strategii nowego rządu. Poświęcono mu jednak jedynie niewielki wycinek rządowego „Planu na rzecz odpowiedzialnego rozwoju” (tzw. Plan Morawieckiego) - zwraca uwagę Instytut Badań Strukturalnych w raporcie „Finanse publiczne w Polsce – diagnoza na tle innych krajów”.
Plan rozwoju zależy od stanu finansów publicznych

Utrzymanie stabilności finansów publicznych może okazać się jednym z największych wyzwań polskiej polityki gospodarczej w perspektywie najbliższych kilku lat. Tematyka ta była wielokrotnie podejmowana w trakcie kampanii wyborczej w 2015 roku. Wydaje się, że w debacie publicznej wciąż jednak brakuje merytorycznej diagnozy stanu polskich finansów publicznych. W opracowaniu podjęto próbę częściowego zapełnienia tej luki. Wyodrębniono cechy charakterystyczne polskich finansów publicznych poprzez porównanie ich z finansami publicznymi innych krajów UE i OECD.

W Polsce udział wydatków publicznych w PKB w 2014 roku wyniósł 42,1 proc. Wysokość tego wskaźnika była niższa zarówno od średniej w krajach UE i OECD, jak i mediany dla wszystkich analizowanych krajów (43,5 proc.). Umiarkowana stopa fiskalizmu w Polsce jest widoczna szczególnie na tle innych krajów UE. W 2014 roku udział wydatków publicznych w PKB w Polsce był o 4,2 pkt. proc. niższy niż średni udział w UE. Na 28 krajów UE tylko w sześciu wskaźnik ten był niższy. Polska nie odbiega jednak znacząco od krajów naszego regionu. Większość krajów Europy Środkowo-Wschodniej charakteryzuje się bowiem niższą stopą fiskalizmu niż kraje tzw. starej Unii.

Największe znaczenie w wydatkach publicznych zarówno w Polsce, jak i innych krajach UE, mają wydatki na ochronę socjalną. W 2014 roku stanowiły one 38,2 proc. wydatków publicznych w Polsce, co odpowiadało 16,1 proc. PKB. W porównaniu do średniej w krajach UE udział wydatków na ochronę socjalną w PKB w Polsce był niższy o 1,3 pkt. proc., ale ich udział w wydatkach ogółem – wyższy o 0,9 pkt. proc. Polska wyróżnia się zakresem wydatków socjalnych na tle innych krajów Europy Środkowej i Wschodniej. Ich udział w PKB w 2014 roku przewyższał średnią dla krajów CEE o 1,8 pkt. proc. Polska ustępowała w tym aspekcie jedynie trzem krajom CEE – Słowacji (20,0 proc.), Słowenii (18,0 proc.) i Węgrom (16,6 proc.). Udział wydatków na ochronę socjalną w całości wydatków publicznych był wyższy tylko na Słowacji (48,1 proc.), a średnia w krajach CEE – niższa o 4,2 pkt. proc. Polska wspólnie ze Słowacją i Słowenią należy do tych krajów CEE, w których znaczenie wydatków socjalnych w strukturze wydatków publicznych bliższe jest krajom „starej piętnastki”, niż średniej dla regionu Europy Środkowej i Wschodniej.

Przeprowadzona analiza porównawcza pozwoliła na sformułowanie następujących wniosków:

– Stopa fiskalizmu w Polsce jest niższa niż średnio w UE, ale nie odbiega znacząco od średniej stopy fiskalizmu w krajach CEE. Polskie finanse publiczne zachowywały się niestandardowo w okresie globalnego kryzysu finansowego. Udział wydatków publicznych w PKB wzrósł znacznie mniej niż w innych krajach UE i OECD, ale jednocześnie miał miejsce istotny spadek relacji dochodów publicznych do PKB (o 3,3 proc. PKB w 2009 roku w stosunku do 2007 roku). Do 2014 roku wydatki publiczne w relacji do PKB powróciły poniżej poziomu odnotowanego przed kryzysem, ale dochody publiczne nie zostały odbudowane.

– Dochody publiczne w Polsce charakteryzuje wysoki udział składek na ubezpieczenia społeczne. Polskę wyróżnia w szczególności wysokość wpływów ze składek płaconych przez osoby samozatrudnione – w 2014 roku wielkość wpływów z tego tytułu w relacji do PKB była najwyższa w UE. Od 2009 roku w polskich finansach publicznych widoczne jest załamanie dochodów z podatków pośrednich, na co znaczący wpływ ma pogarszająca się ściągalność podatku VAT.

– Relacja dochodów podatkowo-składkowych w stosunku do potencjalnej bazy podatkowej w Polsce jest stosunkowo niska w przypadku konsumpcji i porównywalna do innych krajów UE w przypadku pracy. Opodatkowanie pracy należy jednak do najbardziej liniowych wśród krajów OECD. Opodatkowanie kapitału (wskaźnik ITR) oraz inwestycji (wskaźnik EATR) jest w Polsce wyższe niż średnio w innych krajach CEE, ale niższe niż średnia dla całej UE.

– Strukturę wydatków publicznych w Polsce charakteryzuje wysoki udział wydatków na ochronę socjalną, w tym przede wszystkim na świadczenia związane ze starzeniem się i świadczenia dla rodzin osoby zmarłej. Relatywnie wysokie wydatki publiczne są przeznaczane również na edukację, w tym głównie na szkolnictwo wyższe, oraz obronę narodową. Na drugim biegunie, wśród kategorii na które wydaje się w Polsce relatywnie mało, znajdują się: ochrona zdrowia, gdzie szczególnie widoczny jest niski poziom wydatków inwestycyjnych, oraz działalność ogólnopaństwowa (administracja publiczna i odsetki od długu publicznego).

– Pomiędzy 2004 a 2014 rokiem udział wydatków na transfery socjalne w PKB w Polsce spadł o 1,8 pkt. proc. co było największym spadkiem wśród wszystkich krajów UE. W większości krajów UE istotny wzrost wydatków na transfery socjalne nastąpił w 2009 roku w związku z globalnym kryzysem finansowym. W Polsce zjawisko to nie wystąpiło. Cechą charakterystyczną ewolucji finansów publicznych w Polsce w latach 2004-2014 był natomiast dwukrotny wzrost wydatków publicznych na inwestycje, w tym głównie na inwestycje w infrastrukturę transportową. W 2010 i 2011 roku Polska była krajem o najwyższym udziale wydatków publicznych na inwestycje w PKB w UE, a w kolejnych latach także utrzymywała się w czołówce.

– Niemal w całym badanym okresie (lata 2004-2014) deficyt sektora general government w Polsce był wyższy niż średnia w krajach UE i CEE. Polską politykę fiskalną charakteryzuje duże znaczenie działań dyskrecjonalnych władzy publicznej i stosunkowo niewielki wpływ komponentu cyklicznego na saldo sektora finansów publicznych.

– Relatywnie wysoka nierównowaga sektora publicznego w Polsce nie przełożyła się na równie szybki jak w większości krajów UE wzrost relacji długu publicznego do PKB po 2008 roku. Głównym czynnikiem, który pozwolił utrzymać dług publiczny w ryzach było stosunkowo wysokie tempo wzrostu polskiego PKB. Polskie finanse publiczne wydają się jednak nieprzygotowane na ewentualne załamanie koniunktury gospodarczej, na co wskazuje między innymi poziom deficytu strukturalnego, który od 2009 roku jest wyraźnie wyższy niż średnia w krajach UE i CEE.

>>Cały raport Instytutu Badań Strukturalnych 

Otwarta licencja


Tagi


Artykuły powiązane

Tydzień w gospodarce

Kategoria: Raporty
Przegląd wydarzeń gospodarczych ubiegłego tygodnia (11-15.04.2022) – źródło: dignitynews.eu
Tydzień w gospodarce

Nie chcemy płacić podatków, bo nie wiemy, co nam dają

Kategoria: Analizy
Jesteśmy sceptyczni wobec płacenia podatków a jednocześnie oczekujemy dużego zaangażowania państwa w sprawy socjalne i gospodarkę – i nie widzimy w tym sprzeczności.
Nie chcemy płacić podatków, bo nie wiemy, co nam dają