(CC BY-NC-ND HelpAge)
Występująca od dawna tendencja do obniżania wieku emerytalnego oraz wyższa średnia długość życia grożą tym, że obecnych systemów emerytalnych nie uda się utrzymać. Reformy są tym bardziej potrzebne z powodu wzrastającego zadłużenia publicznego, które jest skutkiem obecnego kryzysu w wielu krajach, a nawet recesji.
Gdy proponuje się ograniczenie wydatków budżetowych poprzez wprowadzenie późniejszych emerytur, na ogół wywołuje to ostre sprzeciwy polityczne. Na przykład we Francji reakcją na plan wydłużenia wieku emerytalnego o dwa lata był „strajk narodowy […], podczas którego wyszło na ulicę ponad milion osób w największej od lat manifestacji niezadowolenia społeczeństwa”, jak napisano w wydaniu New York Times z 15 września 2011 roku.
Takie wywołujące kontrowersje plany reform wydadzą się jednak umiarkowane, gdy na sprawę spojrzy się w kontekście różnic między faktycznym średnim wiekiem, w którym przechodzą na emeryturę zatrudnieni w różnych państwach. Na rys. 1 przedstawiono różnice między wiekiem przechodzenia na emeryturę mężczyzn w państwach zrzeszonych w OECD. Granice przedziału wyznaczają Meksyk, gdzie mężczyźni przeciętnie przechodzą na emeryturę w wieku 75 lat, oraz Bułgaria, gdzie jest to 58,2 roku.
(Opr. DG)
Różnice między państwami co do tego, kiedy zatrudnieni faktycznie przechodzą na emeryturę, tłumaczy się zwykle odmiennościami instytucjonalnymi, które w różnym stopniu wpływają na to, czy zatrudniony chce lub może przejść na emeryturę. Bodźce wynikające z zasad bezpieczeństwa socjalnego nie są jednak jedyną przyczyną odmienności między różnymi państwami. Proponujemy wobec tego odmienne wyjaśnienie obserwowanych różnic.
Na to, w jakim wieku faktycznie przechodzi w jakimś państwie przeciętny pracownik, ma wpływ struktura zatrudnienia w tym państwie. Wykazujemy, że odmienności struktury zatrudnienia tłumaczą nawet do 40 proc. obserwowanych różnic między faktycznym wiekiem przechodzenia na emeryturę w badanej grupie złożonej z 38 państw.
Konkretnie przedstawia się to tak, że średni faktyczny wiek emerytalny ustalamy na podstawie danych dotyczących zatrudnienia przedstawicieli 179 różnych grup zawodowych w Stanach Zjednoczonych. Sytuacja w USA będzie tu punktem odniesienia. Na przykład amerykański psycholog przechodzi na emeryturę średnio dopiero w wieku 71 lat, natomiast w wypadku pilotów lotniczych średni wiek to 60,2 roku.
Dokonujemy następnie ważenia danych, wykorzystując amerykańskie dane dotyczące faktycznego wieku emerytalnego w różnych grupach zawodowych oraz procentowe udziały przedstawicieli danego zawodu w łącznej liczbie zatrudnionych w grupie innych państw. Otrzymujemy w ten sposób uproszczoną zmienną (raw predictor) pozwalającą przewidywać faktyczny wiek emerytalny w dowolnym państwie na całym świecie.
Nasza uproszczona zmienna objaśniająca została więc utworzona wyłącznie na podstawie struktury zatrudnienia w danym państwie oraz decyzji o przejściu na emeryturę podejmowanych przez zatrudnionych w USA. Ta zmienna tworzy wartość referencyjną, z którą porównujemy faktyczny wiek przechodzenia na emeryturę zatrudnionych w różnych państwach.
Analizując sytuację w grupie państw zrzeszonych w OECD, dokonaliśmy porównania wieku, w którym zatrudnieni faktycznie przechodzą na emeryturę, z naszą przybliżoną zmienną niezależną poprzez obliczenie różnic między obiema wielkościami. Uzyskane różnice naniesione zostały na wykres słupkowy przedstawiony na rys. 2.
Okazuje się, że w Islandii, Korei Południowej i Szwajcarii zatrudnieni przechodzą na emeryturę znacznie później, niż należałoby się spodziewać wskutek estymacji dokonywanej na podstawie wykonywanego zawodu. Węgrzy natomiast, Belgowie i Bułgarzy idą na emeryturę wcześniej, niż należałoby zakładać. Co ciekawe, średni wiek, w którym faktycznie przechodzi na emeryturę mężczyzna w Hiszpanii, jest niemal taki sam jak w wypadku Amerykanina, gdy uwzględni się strukturę zatrudnienia.
Interesujące jest również to, że w Czechach i w Polsce wiek, w którym zatrudnieni faktycznie przechodzą na emeryturę, jest praktycznie identyczny, ale okazuje się, że Czesi przechodzą na nią niemal dziesięć miesięcy później, gdy dokona się korekty z powodu odmienności struktury zatrudnienia.
(Opr. DG)
Na rys. 2 ukazano różnice między wiekiem, w którym zatrudnieni faktycznie przechodzą na emeryturę, a wartościami estymowanymi. Przybliżoną zmienną niezależną (raw predictor) skonstruowaną przez nas na podstawie danych dotyczących sytuacji na rynku pracy w USA wykorzystujemy w tym wypadku bez dokonywania żadnych korekt. Nie uważamy jednak tej zmiennej za miernik absolutny, lecz za miernik względny. Z tego powodu dokonujemy standaryzacji tego miernika poprzez ustalenie najlepszego dopasowania liniowego dla zbioru danych dotyczących faktycznego wieku emerytalnego w różnych państwach.
Na rys. 3 przedstawiono dane dotyczące sytuacji w grupie większej, gdyż składającej się z 38 państw, ukazując także wspomniane dopasowanie liniowe. Dane te zostały naniesione na układ współrzędnych złożony z osi faktycznego wieku emerytalnego oraz wieku estymowanego. Uderzająca jest duża dokładność estymacji w wypadku bardzo odmiennych państw, na przykład Ugandy, Pakistanu, Gabonu i Iranu.
Ukazane na rys. 3 dopasowanie liniowe zastosowane do zbioru danych dotyczących sytuacji w całej grupie badanych państw pozwala wytłumaczyć około 40 proc. obserwowanych różnic między państwami w wypadku faktycznego wieku emerytalnego.
(Opr. DG)
Okazuje się ponadto, że zachowana zostaje znaczna pozytywna korelacja między wiekiem, w którym zatrudnieni faktycznie przechodzą na emeryturę, a naszą przybliżoną zmienną niezależną, wykorzystywaną do estymowania wieku emerytalnego. Widać też jej korelację z wielkością PKB per capita, średnią długością życia, odsetkiem ludności żyjącej w miastach oraz przeciętnym wykształceniem.
Wyniki te wskazują, że struktura zatrudnienia, czyli w naszym wypadku procentowy udział poszczególnych grup zawodowych w ogólnej liczbie zatrudnionych, to jeden z najważniejszych czynników decydujących o różnicach między faktycznym wiekiem emerytalnym w różnych państwach.
Zastosowana przez nas metoda zapewnia dwa instrumenty do pomiaru, czy w jakimś państwie zatrudnieni przechodzą na emeryturę w wieku „naturalnym”. Są to przybliżona zmienna niezależna przedstawiona na rys. 2 oraz dopasowanie liniowe ukazane na rys. 3.
Oba te referencyjne wskaźniki zapewniają pewien instrument pomiarowy, który pozwala ocenić zasadność argumentów często obecnie wysuwanych w debatach politycznych. Na przykład wielokrotnie słychać zarzut, że zbyt wcześnie się przechodzi na emeryturę w Grecji, Hiszpanii i Portugalii. Szczególnie niemiecka kanclerz Angela Merkel twierdziła, że nie powinno być tak, iż mieszkańcy Europy Południowej „mogą przechodzić na emeryturę wcześniej niż Niemcy”.
Argument Merkel wyda się jednak bezzasadny i przesadny, gdy weźmie się pod uwagę, że faktycznie Grecy przechodzą na emeryturę mniej więcej o 27 miesięcy później niż Niemcy. Z powodu nietrafności tej wypowiedzi niemieckiej kanclerz w Financial Times Deutschland napisano: „Domaganie się przez Merkel porównań w tej dziedzinie jest nie tylko zbyteczne, ale i absurdalne”.
Kiedy jednak uwzględni się różnice między strukturami zatrudnienia w wymienionych państwach, obraz się nieco zmieni. Różnica między wiekiem, w którym na emeryturę przechodzi Grek, a faktycznym wiekiem emerytalnym Niemca znacznie się skurczy i wyniesie niecałe 20 miesięcy (zob. rys. 2). Co więcej, gdy za pomocą dopasowania liniowego doprecyzowany zostanie estymowany rozkład danych dotyczących różnych grup zawodowych, jak to ukazano na rys. 3, okaże się, że całość przedstawia się zupełnie inaczej.
Wiek emerytalny w Niemczech znajduje się dokładnie na prostej odwzorowania liniowego, natomiast w wypadku Grecji ta wartość leży znacznie poniżej prostej ukazującej tendencję występującą w zbiorze danych dotyczących grupy badanych państw. Położenie Grecji względem tej prostej każe wnioskować, że Grecy przechodzą na emeryturę znacznie prędzej niż Niemcy, gdy dokona się odpowiedniej korekty, aby uwzględnić strukturę zatrudnienia.
(Różnica widoczna na rys. 3 jest nieco wyolbrzymiona z tego powodu, że dokonano adaptacji metody obliczeniowej, aby estymować faktyczny wiek emerytalny w grupie państw większej od pierwotnej. Metodę opracowano bowiem dla państw zrzeszonych w OECD, natomiast badano sytuację w 38 państwach).
Po uwzględnieniu odmienności struktur zatrudnienia w różnych państwach okaże się, że stwierdzenie Angeli Merkel jest zdecydowanie mniej absurdalne, nawet jeśli komuś może się wydawać zbędne.
Sprawa przedstawia się jednak odmiennie w wypadku Hiszpanii i Portugalii. Z rys. 2 wynika, że Hiszpanie pracują tak samo długo jak Amerykanie, gdy dokona się niezbędnej korekty ze względu na strukturę zatrudnienia. Na podstawie rys. 3 należy stwierdzić, że to stwierdzenie pozostaje prawdziwe, gdy wyznacza się tendencję, ukazaną tu za pomocą dopasowania liniowego, na podstawie analizy zbioru danych dotyczących sytuacji w 38 państwach.
Można również dostrzec, że Hiszpanie nie przechodzą na emeryturę później niż Niemcy. Należy też dodać, że nie ma powodu do krytykowania Portugalii. Z rys. 2 i 3 wynika, że Portugalczycy przechodzą na emeryturę o wiele później niż Amerykanie oraz Niemcy. Tak więc Angela Merkel popełnia błąd, gdy wysuwa zarzuty pod adresem Hiszpanii i Portugalii.
Philip Sauré pracuje w Narodowym Banku Szwajcarii (SNB), a Hosny Zoabi jest doktorem w The Hebrew University of Jerusalem.
Artykuł po raz pierwszy ukazał się w VoxEU.org (tam dostępna jest pełna bibliografia). Tłumaczenie i publikacja za zgodą wydawcy.
W styczniu 2020 roku Wielka Brytania formalnie opuściła Unię Europejską. Oczekiwane korzyści z brexitu, poza odzyskaniem suwerenności w zakresie kształtowania prawa i zewnętrznych relacji gospodarczych, jednak się nie zmaterializowały. Widoczny jest natomiast spadek wydajności i konkurencyjności brytyjskiej gospodarki, co wpływa także na kondycję rynku pracy.
