Prof. Leon Podkaminer (fot. WIIM)
– Mamy do czynienia z aksjomatem, że handel napędza wzrost. Nawet praktyka działania Światowej Organizacji Handlu czy negocjacje umowy TTIP biorą się z tego, że ten aksjomat jest traktowany jako pewnik – tak rozpoczął swój wykład w Narodowym Banku Polskim prof. Leon Podkaminer, polski ekonomista pracujący od lat w Wiedeńskim Instytucie Międzynarodowych Porównań Gospodarczych, były współpracownik prof. Kazimierza Łaskiego.
Zdaniem Podkaminera aksjomat ten należy obalić. Handel, owszem, napędza wzrost w niektórych krajach, ale dzieje się to kosztem ich partnerów gospodarczych. Nikt zaś nie bada czy korzyści tych, którzy na handlu zyskują przewyższają straty tych, którzy na nim tracą. Słowem nikt nie bada czy cała globalna gospodarka wychodzi z tego na plus.
Tymczasem nawet proste zebranie danych Banku Światowego pokazuje, że choć handel (wyrażony jako eksport w stosunku do Produktu Światowego Brutto) w ostatnich latach rósł, to tempo wzrostu Produktu Światowego Brutto na głowę systematycznie się obniżało.
Profesor Podkaminer zbadał to dokładniej na szeregu czasowym lat 1987-2008, a potem 1987 – 2014 (tak aby pominąć nadzwyczajne wydarzenia jak choćby szok naftowy lat 70.). Doszedł do wniosku, że handel może mieć nawet lekko negatywny wpływ na PKB. Małe sprzężenie zwrotne pojawia się tylko jeśli ceny nominalne zamienimy na realne (a więc z parytetem siły nabywczej), ale dotyczy to tylko krótkiego okresu. W dłuższym potwierdza się zasada, że handel nie przyczynia się do wzrostu PKB.
Wyjaśnień profesor Podkaminer szuka w naturze obecnej globalizacji. Po pierwsze w rosnącej niestabilności handlu, który zamiast wymiany towarowej często jest wymianą towarów za długi. Po drugie w zjawisku nazwanym race to the bottom, czyli pędzie do jak najniższych płac i inwestycji publicznych, którego skutkiem jest chroniczny deficyt zagregowanego popytu.
Do tych wniosków można też dojść drogą eliminacji, bo szukanie wyjaśnień po stronie podażowej zawodzi. Ciężko o deficycie siły roboczej przy dużym światowym bezrobociu, albo nadzwyczajnej stagnacji produktywności, gdy według prawa Kaldora-Verdoorna ją też określa PKB, albo o wyczerpywaniu się jakichś niezastępowalnych zasobów naturalnych.
Z korelacji prof. Podkaminera wynika też, że wiele przesady jest w mówieniu o tym, że gdy Chiny kichają reszta świata łapie katar. Owszem – mogą tak reagować rynki finansowe, ale wyizolowana teoretycznie realna gospodarka nie powinna. Okazuje się bowiem, że związek pomiędzy PKB Chin a PKB reszty świata jest ujemny – gdy PKB Chin rośnie, PKB reszty świata spada i odwrotnie – gdy Chiny zwalniają, PKB reszty świata teoretycznie powinien rosnąć. Chiny i świat są bowiem obszarami konkurencyjnymi, a nie współpracującymi.
– Nie proponuję pełnego protekcjonizmu. Handel może być rzeczą pozytywną, ale należy go realizować w taki sposób aby zapobiegać narastaniu wzajemnie niezbilansowanych deficytów. To jest zresztą oryginalnie idea Keynesa, który chciał karać kraje, które mają nadwyżkę, a nie te które mają deficyt – mówił naukowiec w części poświęconej rekomendacjom.
– To rada niemożliwa do zrealizowania w skali jednego kraju, może z wyjątkiem Stanów Zjednoczonych. To powinno być nowe podejście globalne, nowe Bretton Woods, które ureguluje nadwyżki handlowe, ale też przepływy kapitałowe i skończy z konkurencją płacami. Oczywiście w obecnej sytuacji ciężko sobie wyobrazić jego powstanie – podsumował.
>>Prezentacja z seminarium na stronie NBP
W ostatnich miesiącach ceny ropy naftowej utrzymywały się w relatywnie wąskim przedziale wahań. Główne czynniki wpływające na rynek tego strategicznego surowca to eskalacja działań wojennych w kilku regionach świata oraz polityka krajów OPEC.
W styczniu 2020 roku Wielka Brytania formalnie opuściła Unię Europejską. Oczekiwane korzyści z brexitu, poza odzyskaniem suwerenności w zakresie kształtowania prawa i zewnętrznych relacji gospodarczych, jednak się nie zmaterializowały. Widoczny jest natomiast spadek wydajności i konkurencyjności brytyjskiej gospodarki, co wpływa także na kondycję rynku pracy.
