Jak globalizacja wpłynęła na przemysł na świecie

Najistotniejszym skutkiem globalizacji dla krajów rozwiniętych było przyspieszenie spadku zatrudnienia w przemyśle wytwórczym, zwłaszcza wśród osób mniej wykwalifikowanych. Brak wystarczającej uwagi rządów dla wynikających z tego problemów społecznych doprowadził do sprzeciwu wobec globalizacji.
Jak globalizacja wpłynęła na przemysł na świecie

W regionach o wysokiej podaży wykwalifikowanych kadr przemysł wytwórczy stał się bardziej wymagający pod względem umiejętności, w Azji, która jest regionem o niskiej podaży wykwalifikowanych kadr i niedoborze gruntów rozwinął się pracochłonny przemysł wytwórczy. W zasobnych w grunty rozwijających się krajach Afryki, Ameryki Łacińskiej i Bliskiego Wschodu przeciwnie – przemysł wytwórczy skurczył się.

Broniąc handlu przed nietrafionym protekcjonizmem prezydenta Trumpa, ekonomiści twierdzą, że dezindustrializacja jest nieunikniona w gospodarkach zaawansowanych i nie jest ona wynikiem globalizacji oraz że we wszystkich krajach głównym zabójcą zatrudnienia w przemyśle wytwórczym jest technologia, a nie handel (DeLong 2017, Sandbu 2017, Wolf 2017). Rodrik (2016) twierdzi, że kraje rozwijające się również uległy przedwczesnej dezindustrializacji i przypisuje ten rezultat bardziej handlowi niż technologii, chociaż rolą handlu jest częściowo propagowanie trendu cen względnych stymulowanych technologią, który pochodzi z gospodarek zaawansowanych.

Analiza globalna zmian strukturalnych w ciągu ostatnich trzech dziesięcioleci pokazuje raczej inny i wyraźniejszy obraz. Dla świata jako całości udziały przemysłu wytwórczego w eksporcie, produkcji i zatrudnieniu nie uległy dużej zmianie. W niektórych krajach nastąpił ich spadek, w innych – wzrost. Ponadto wzorzec zmian był zgodny z prognozami teorii handlu – wzrosty w przypadku, kiedy wyposażenie w czynniki statyczne przynosiła przewagę komparatywną w przemyśle wytwórczym i spadki, kiedy sytuacja była przeciwna. Oprócz innych zmian globalizacja spowodowała ograniczenie pracochłonnej produkcji opartej na niewykwalifikowanej sile roboczej i związanego z tym zatrudnienia takiej siły roboczej w krajach Północy z wysoką podażą wykwalifikowanych kadr oraz ich rozszerzenie w krajach Południa z niedoborem wykwalifikowanych kadr.

Zbiorcze wyniki globalne

Od roku 1985 do roku 2014 udział przemysłu wytwórczego w eksporcie towarów niewiele się zmienił na świecie jako całości, ale istotnie wzrósł we wszystkich krajach rozwijających się traktowanych łącznie. Jego udział w globalnej produkcji towarów spadł o cztery punkty procentowe na poziomie światowym, ale wzrósł o dziewięć punktów procentowych w krajach rozwijających się.

Te zmiany wyglądałyby mniej pozytywnie dla przemysłu wytwórczego, gdyby wskaźniki udziałów obejmowały usługi, które rozwinęły się wszędzie, ale bardziej pozytywnie, gdyby były obliczane według cen stałych, ponieważ względna cena produkcji spadła. Na przykład dla krajów rozwijających się traktowanych łącznie udział przemysłu wytwórczego w PKB według aktualnych cen prawie się nie zmienił. Natomiast przy cenach stałych istotnie wzrósł (Haraguchi i in. 2017).

Na całym świecie udział przemysłu wytwórczego w zatrudnieniu nieco spadł w tym okresie, ale wzrósł w krajach rozwijających się. Obliczenia z wykorzystaniem danych dla całego zatrudnienia w przemyśle wytwórczym dają podobne wyniki – niewielki spadek na całym świecie i wzrost w krajach rozwijających się – i są odporne na różne metody uzupełniania licznych braków w podstawowych źródłach (Felipe i Mehta 2016, Haraguchi i in. 2017).

Zróżnicowanie pomiędzy regionami

Nawet na początku okresu struktury sektorowe regionów były zróżnicowane zgodnie z ich komparatywną przewagą związaną z wyposażeniem w czynniki produkcji. Zgodnie z przewidywaniami opartymi na teorii Heckschera-Ohlina – i zgodnie ze zdrowym rozsądkiem – regiony o wyższych wskaźnikach gruntu w stosunku do siły roboczej produkowały i eksportowały więcej produktów podstawowych i mniej towarów przetworzonych niż regiony z niższymi wskaźnikami gruntu w stosunku do siły roboczej. Regiony z wyższymi wskaźnikami umiejętności w stosunku do siły roboczej również produkowały więcej towarów przetworzonych, a w ramach przemysłu wytwórczego produkowały więcej towarów opartych o kadrę wysoko wykwalifikowaną i mniej towarów opartych na pracochłonności.

W latach 1985-2014 wzorzec specjalizacji sektorowej związany z wyposażeniem w czynniki produkcji stał się bardziej intensywny. Zmiany udziału przemysłu wytwórczego w eksporcie i produkcji są negatywne we wszystkich regionach bogatych w grunty i pozytywne w regionach z niedoborem gruntów. Udziały te odnoszą się wyłącznie do towarów, ale dodanie usług do ich wskaźników nie zmienia kierunku zmian, za wyjątkiem krajów OECD z niedoborem gruntów i Chin, gdzie udział usług gwałtownie wzrósł (w przypadku Chin z uwagi na niezwykle niski punkt wyjścia tego kraju).

McMillan i in. (2014) zwrócili uwagę na kombinację dezindustrializacji w rozwijającej się Afryce i Ameryce Łacińskiej oraz industrializacji w rozwijającej się Azji (podobnie jak Rodrik 2016) i powiązali te różnice z komparatywną przewagą i wyposażeniem w czynniki produkcji, ale oparli się głównie na nieważonych średnich i nieważonych regresjach dla kilku regionów. Haraguchi (2014) po raz pierwszy zastosował zbiorcze dane globalne i odkrył, że kraje rozwijające się nie zdezindustrializowały się kolektywnie – to kluczowe spostrzeżenie zostało następnie rozwinięte przez Felipe i Mehta (2016) oraz w pracy Haraguchi i in. (2017).

Zmiany regionalne w udziale przemysłu wytwórczego w zatrudnieniu w trzeciej kolumnie pokazują ten sam wzorzec – spadki w regionach bogatych w grunty i wzrosty w regionach z niedoborem gruntów – z dwoma wyjątkami. Jednym z nich jest brak zmian w Indiach, pomimo wzrostu udziału przemysłu wytwórczego w eksporcie i produkcji, co odzwierciedla brak ekspansji eksportu pracochłonnych towarów przemysłowych z powodu wysokiego poziomu analfabetyzmu i restrykcyjnej polityki. Dwa regiony z niedoborem gruntów i największym wzrostem zatrudnienia w przemyśle wytwórczym (Chiny i pozostałe kraje Południowej Azji) były również regionami o najwyższym wzroście eksportu towarów przemysłowych.

Podobnie w Ameryce Łacińskiej nie odnotowano znaczącego spadku zatrudnienia w przemyśle wytwórczym ani spadku eksportu, pomimo dużego spadku produkcji, z powodu ekspansji eksportu pracochłonnych towarów przemysłowych z krajów w pobliżu USA, w szczególności z Meksyku. Zatrudnienie w przemyśle wytwórczym w Afryce i krajach MENA (Bliski Wschód i Północna Afryka) spadło jeszcze mniej, pomimo dużych spadków w eksporcie towarów przemysłowych, lecz tylko z powodu początkowo niskiego zatrudnienia w przemyśle.

Drugim wyjątkiem jest spadek w krajach OECD z niedoborem gruntów (podobnie jak w krajach OECD bogatych w grunty), co odzwierciedla przesunięcie w krajach rozwiniętych z działalności pracochłonnej w kierunku działalności wytwórczej opartej na wysoko wykwalifikowanej sile roboczej.

Wzmocniona teoria Heckschera-Ohlina

Na pierwszy rzut oka, uwzględniając wzrosty wskaźników handlu do PKB we wszystkich regionach, ten wzorzec wygląda jak prosta teoria Heckschera-Ohlina, w której ograniczenie barier dla handlu związało struktury sektorowe regionów ściślej z ich wyposażeniem w czynniki produkcji. Regresje z wykorzystaniem danych na poziomie kraju wspierają tę teorię w sensie generowania wyników podobnych do wyników dla regionów zawartych w tabeli.

Jednakże wyniki regresji pokazują również, że nie może to być wszystko, z dwóch powiązanych ze sobą przyczyn. Po pierwsze, bliskość dopasowania pomiędzy strukturami sektorowymi i wyposażeniem w czynniki produkcji nie zawsze ulegała poprawie. Po drugie, niektóre zmiany w strukturze sektorowej wystąpiły z powodu zmian w relacjach bazowych pomiędzy strukturą i wyposażeniem w czynniki produkcji. Komparatywna przewaga krajów z niedoborem gruntów w przemyśle wytwórczym stała się silniejsza, podobnie jak komparatywna przewaga krajów o wysokiej podaży wykwalifikowanej siły roboczej w rodzajach przemysłu wytwórczego wymagających wyższych kwalifikacji siły roboczej.

Stało się to z powodu obniżenia „kosztów współpracy”, a także kosztów handlu przez globalizację. Łatwiejsze podróżowanie, lepsza komunikacja i systemy zarządzania umożliwiły wysoko wykwalifikowanym pracownikom w krajach rozwiniętych szerszą i bardziej efektywną współpracę z pracownikami w krajach rozwijających się poprzez międzynarodowe firmy i łańcuchy wartości. Ich współpraca spowodowała międzynarodowy transfer technologii uzależniony od wyposażenia w czynniki produkcji.

Mówiąc konkretnie spowodowała ona przepływ know-how w pracochłonnym przemyśle wytwórczym z krajów rozwiniętych o wysokiej podaży wykwalifikowanej siły roboczej do krajów rozwijających się z niedoborem wykwalifikowanej siły roboczej (lecz umiejącej czytać i pisać), a w ramach tej drugiej grupy głównie do krajów z niedoborem gruntów, w których mieszanka czynników produkcji zapewniała lepsze perspektywy wdrożenia tego know-how do opłacalnego wykorzystania na rynku światowym. Ten przepływ wzmocnił wzorzec HO specjalizacji sektorowej, chociaż jego wpływ na wynagrodzenia i inne czynniki cen różnił się w kilku istotnych aspektach od prognoz HO.

Niektóre kraje z niedoborem wykwalifikowanej kadry i niedoborem gruntów nie uczestniczyły w tym procesie. Indie są tego największym przykładem, ale inne, mniejsze kraje z odpowiednim wyposażeniem w czynniki produkcji również zostały wykluczone z powodu braku podstawowej edukacji i infrastruktury lub z powodu niestabilności i konfliktów.

Na wyniki miały również silny wpływ Chiny, których pominięcie zredukowałoby wzrost udziału przemysłu wytwórczego w eksporcie, produkcji i zatrudnieniu. Pominięcie Chin ma natomiast niewielki wpływ na regresje – sposób zmiany udziałów sektorowych w stosunku do wyposażenia w czynniki produkcji był wspólny dla większości krajów. Gdyby jednak Chiny pozostały zamknięte, inne kraje rozwijające się traktowane łącznie stałyby się bardziej zindustrializowane (Wood i Mayer 2011).

Co z tego wynika

Fakt, że kierunki zmian strukturalnych na całym świecie przez ostatnie trzy dziesięciolecia były tak wyraźnie związane z wyposażeniem w czynniki produkcji potwierdza wpływ globalizacji. W przyszłości bariery dla handlu i współpracy wciąż będą się zmieniać, robotyzacja zmieni relatywną intensywność czynników produkcji dóbr, a relatywne wyposażenie krajów w czynniki produkcji ulegnie przesunięciu. A zatem struktury sektorowe w najbliższych dekadach będą podlegały znacznej niepewności, ale będą nadal kształtowane przez różnice pomiędzy krajami w zakresie podaży gruntów i kwalifikacji.

Najistotniejszym skutkiem globalizacji dla struktury sektorowej krajów rozwiniętych w latach 1985-2014 było przyspieszenie spadku zatrudnienia w przemyśle wytwórczym, w szczególności wśród mniej wykwalifikowanych pracowników. Brak wystarczającej uwagi rządów poświęcanej wynikającym z tego problemom społecznym doprowadziło ostatecznie do gwałtownej reakcji politycznej przeciwko globalizacji.

W krajach rozwijających się najistotniejszym skutkiem globalizacji dla struktury sektorowej było powiększenie się różnic pomiędzy ścieżkami rozwoju krajów z niedoborem gruntów i wysoką podażą gruntów, z tendencją do rozwoju przemysłu wytwórczego w tej pierwszej grupie i kurczenia się go w drugiej grupie. Jak pokazuje rysunek 1, ta rozbieżność była związana z nadrabianiem zaległości w zakresie PKB per capita przez regiony rozwijające się z niedoborem gruntów, zarówno w stosunku do regionów rozwijających się z nadwyżką gruntów (które początkowo były bogatsze), jak i w stosunku do krajów rozwiniętych. Regiony z niedoborem gruntów korzystały z niesymetrycznego transferu technologii, a także z szybszej realokacji zasobów do sektorów bardziej produktywnych (McMillan i in. 2014), chociaż regiony z nadwyżką gruntów korzystały z kompensującej poprawy swoich warunków handlu (które nie są objęte niniejszymi danymi).

Jak pokazuje również rysunek 1 średnie dochody zarówno regionów z niedoborem gruntów, jak i regionów z nadwyżką gruntów w krajach rozwijających się nadal znacząco odstają od dochodów krajów rozwiniętych i w celu nadrobienia tych różnic obie grupy musiałyby uzyskać poprawę w wielu takich samych obszarach. Jednakże występują różnice w niektórych szczegółach polityki rozwojowej pomiędzy krajami z niedoborem gruntów i krajami z nadwyżką dochodów, m.in. większa potrzeba działań po stronie podażowej w celu zwiększenia edukacji w krajach z nadwyżką gruntów, ponieważ produkcja podstawowa generuje mniejszy popyt na edukację. Pod tymi względami, a także w obszarach, gdzie priorytety się zazębiają, inteligentne wsparcie społeczności międzynarodowej może pomóc obu grupom krajów rozwijających się.

Artykuł po raz pierwszy ukazał się w VoxEU.org (tam dostępna jest pełna bibliografia). Tłumaczenie i publikacja za zgodą wydawcy.

 


Tagi