Dziennikarz ekonomiczny, autor recenzji książek i przeglądów najnowszych badań ekonomicznych
Rynek wyszukiwania w internecie jest zdominowany (prawie 90 proc. udziałów) przez Google. Sektor portali społecznościowych (prawie 80 proc. rynku) należy do Facebooka. Obie firmy mają duopol na rynku reklamy w internecie. Z kolei branżę sklepów internetowych zdominował Amazon.
Ale koncentracja nie dotyczy tylko internetu. Dwie firmy w USA mają 90 proc. rynku piwa. Czterech graczy kontroluje rynek amerykańskiej wołowiny. Cztery linie lotnicze przejęły za oceanem sektor lokalnych połączeń lotniczych. Pięć banków kontroluje ponad połowę aktywów sektora bankowego. 75 proc. gospodarstw domowych w USA ma możliwość uzyskania dostępu do internetu tylko od jednego operatora.
Po serii ostatnich fuzji trzy firmy kontrolują 70 proc. światowego rynku pestycydów i 80 proc. amerykańskiego rynku kukurydzy. Tę listę można ciągnąć bardzo długo.
Autor cytuje w publikacji (jej polski tytuł to „Mit kapitalizmu. Monopole i śmierć konkurencji”) polskiego ekonomistę Michała Kaleckiego: „Monopole wydają się być głęboko zakorzenione w naturze systemu kapitalistycznego: wolna konkurencja, jako założenie, może być użyteczna na pierwszym etapie pewnych badań, ale jako opis normalnego stanu ekonomii kapitalistycznej to zaledwie mit”.
Jeżeli obecne trendy się utrzymają, to w 2070 r. w każdej branży będzie tylko po jednej firmie.
W USA liczba giełdowych firm jest taka, jaka była w latach 70. XX w., gdy PKB był na poziomie jednej trzeciej obecnego. W ciągu ostatnich 20 lat w 75 proc. sektorów gospodarki USA doszło do koncentracji. Jeżeli obecne trendy się utrzymają, to w 2070 r. w każdej branży będzie tylko po jednej firmie. Zresztą amerykański kapitaliści coraz częściej otwarcie przyznają, że nie lubią konkurować a ich docelowym stanem prowadzenia biznesu jest monopol.
Założyciel PayPala Peter Thiel napisał w swojej ostatniej książce: „Amerykanie mitologizują konkurencję i przyznają jej zasługi za uratowanie nas przed kolejkami po chleb. Tak naprawdę kapitalizm i konkurencja to przeciwieństwa”. Thiel argumentuje, że bez silnej pozycji rynkowej nie można mieć wysokich zysków, które są konieczne do inwestowania i innowacji.
Ale z drugiej strony nikt nie może zmusić prywatnej firmy o mocnej pozycji rynkowej, by przeznaczała zyski na inwestycje, zamiast wypłacać je akcjonariuszom. Legendarny amerykański inwestor Warren Buffet swój sukces upatruje właśnie w tym, że inwestuje w firmy mające „możliwość swobodnego narzucania cen, najlepiej takie, które są monopolami”.
Stąd wśród wielu jego spółek były na przykład lokalne gazety – jeszcze w czasach sprzed ery internetu – działające na rynkach, gdzie nie ma innych gazet. „Jeżeli masz wystarczająco dobry biznes, jeżeli masz faktyczny monopol na wydawanie gazet, to nawet twój siostrzeniec – idiota będzie mógł go prowadzić z sukcesem” – mawiał.
Wśród innych inwestycji Buffeta jest agencja ratingowa „Moody`s Corporation”, która tworzy rynkowy duopol razem z agencją Standard`s & Poor, firma DaVita, która wraz z inną spółką kontrolują amerykański rynek dializ nerek oraz korporacja kart płatniczych Visa, która rządzi rynkiem razem z Mastercard.
Co z tej tendencji do koncentracji branżowej wynika? Autor zwraca uwagę, że przede wszystkim zawyżone ceny. John Connor z Prude University dokonał analizy 1040 karteli na przestrzeni 235 lat. Oszacował, iż mediana (wartość poniżej i powyżej której znajduje się połowa danych) zawyżenia ceny przez kartel wynosiła 25 proc.
Od 1996 r. do 2010 r. tylko w USA Departament Sprawiedliwości skazał za to 128 korporacji. A to tylko wierzchołek góry lodowej. Autor szacuje, iż można zakładać, że ujawnione przypadki stanowią nie więcej niż 20 proc. wszystkich. A zatem globalne koszty z tytułu kartelizacji i oligopolizacji gospodarek można szacować na 600 mld dol.
Kolejnym skutkiem postępującej koncentracji na rynku firm jest coraz słabsza pozycja negocjacyjna pracowników. Autor powołuje się na pracę ekonomistów Marshalla Steinbauma, Ioany Marinescu i José Azara, którzy wyliczyli, że tylko z powodu przejścia z rynku bardzo konkurencyjnego na bardzo skoncentrowany pracownicy tracą od 15 proc. do do 25 proc. pensji. Oczywiście niektóre monopole mają tyle pieniędzy, że mogą sobie pozwolić na płacenie swoim pracownikom bardzo dobrze, ale to wyjątek potwierdzający regułę.
Prof. Holger M. Mueller wyliczył, że różnica między płacami pracowników o niskich i wysokich kwalifikacjach zwiększa się wraz z wielkością firmy. Autor książki kąśliwie zauważa, że w monopolistycznym koncernie Google wprowadzono nawet oznaczania pracujących charakterystyczne dla systemu kastowego. I tak normalni pracownicy mają białe plakietki, praktykanci zielone, a pracownicy kontraktowi – czerwone.
Książka „The Myth of Capitalism” traktuje kwestie rosnącej koncentracji w gospodarkach krajów kapitalistycznych jako coś negatywnego. To o tyle ciekawe, że niedawno ukazała się książka „Big is Beautiful: Debunking the Myth of Small Business” (jej polski tytuł to „Duże jest piękne. Obalając mit małego biznesu) autorstwa Roberta D. Atkinsona i Michaela Linda, w której pokazuje się wielki i rosnący biznes jako coś pozytywnego.
Czytając jedną książkę po drugiej, można się poczuć jak w czasie procesu sądowego, w którym oskarżone są wielkie korporacje, a następnie prokurator i obrońca mają szanse wyłożyć swoje racje. Mnie osobiście bardziej przekonują argumenty zwolenników tworzenia megakoncernów, a to dlatego, iż w dzisiejszych gospodarkach ważniejsza jest konkurencja globalna, z którą trudno wygrać, nie prowadząc działalności na dużą skalę.
Ale oczywiście z tego nie wynika, iż powinniśmy ignorować negatywne skutki tworzenie oligopoli, czy monopoli. I tu jest właśnie rola państwa, które na przykład tak jak w Szwecji poradziło sobie z problemem słabej pozycji negocjacyjnej pojedynczych pracowników, wprowadzając negocjacje wysokości płac między przedstawicielami zatrudnionych w całych branżach.
Z pewnością można także znaleźć sposób, by zapobiec nadmiernemu wykorzystywaniu pozycji monopolistycznej przez wielkie koncerny. „The Myth of Capitalism” to interesująca pozycja, z którą nie trzeba się zgadzać, ale warto się zapoznać. Jest przyzwoicie napisana i dotyka kluczowego problemu współczesnych gospodarek. W szczególności polecam lekturę tej pozycji wraz z „Big is Beautiful”.
W ostatnich miesiącach ceny ropy naftowej utrzymywały się w relatywnie wąskim przedziale wahań. Główne czynniki wpływające na rynek tego strategicznego surowca to eskalacja działań wojennych w kilku regionach świata oraz polityka krajów OPEC.
W styczniu 2020 roku Wielka Brytania formalnie opuściła Unię Europejską. Oczekiwane korzyści z brexitu, poza odzyskaniem suwerenności w zakresie kształtowania prawa i zewnętrznych relacji gospodarczych, jednak się nie zmaterializowały. Widoczny jest natomiast spadek wydajności i konkurencyjności brytyjskiej gospodarki, co wpływa także na kondycję rynku pracy.
