Hongkong (CC0-pixabay)
W historii świata przez długi czas budowanie imperium wokół miasta lub posiadanie dużego miasta w swoim kraju było uważane za kluczowe dla sukcesu gospodarczego i/lub dominacji politycznej. Aleksandria około 200 roku p.n.e., Rzym w 1 roku naszej ery oraz Chang’an w Chinach w 800 roku naszej ery są dobitnymi przykładami tej tendencji (Chandler 1987). Duże miasta doprowadziły do rozwoju i dobrobytu, a z kolei rozwój cywilizacyjny umożliwił dalszy wzrost dużych miast.
Częściowo zainspirowani tą obserwacją decydenci polityczni i teoretycy ekonomii od dawna podkreślają rolę urbanizacji i miast dla efektywności i wzrostu gospodarczego (Duranton 2015, Glaeser i in. 1992, Bank Światowy 2009). Zwłaszcza wielkość miast uważana jest za istotny czynnik rozwoju gospodarczego. Badania, oparte głównie na dowodach empirycznych z USA i Wielkiej Brytanii, wyraźnie pokazują, w jaki sposób duże miasta przyczyniają się do większej produktywności i wzrostu gospodarczego przez generowanie tzw. oszczędności wynikających z nagromadzenia (ang. agglomeration economies), które pozwalają na bardziej produktywne wykorzystanie dostępnych zasobów (Melo i in. 2009, Rosenthal i Strange 2004).
W ciągu ostatnich kilku dekad świat znacznie się jednak zmienił i zmiany te sprawiły, że związek pomiędzy dużymi miastami a sukcesem gospodarczym został poddany bardziej wnikliwej analizie. W krajach o niskim poziomie rozwoju gospodarczego nastąpiła szybka urbanizacja i bardzo duże miasta nie występują już przeważnie w krajach bogatych i/lub dynamicznie się rozwijających (Organizacja Narodów Zjednoczonych 2014). Ponadto same miasta znacznie się powiększyły. Podważyło to związek pomiędzy wielkością miast a produktywnością i stawia pod znakiem zapytania stopień, w którym duże miasta mogą nadal być uznawane za główne czynniki wzrostu gospodarczego w krajach o różnym poziomie rozwoju.
W niedawno opublikowanej pracy badaliśmy związek między wielkością miast a zagregowanym wzrostem gospodarczym, aby lepiej zrozumieć czynniki, które mogą wpływać na tę zależność (Frick i Rodriguez-Pose 2017). Opierając się na danych dla grupy państw za lata 1980-2010, zbadaliśmy empirycznie, czy pewne wielkości miast w ostatnich dziesięcioleciach przyczyniały się do wzrostu gospodarczego w większym stopniu niż inne oraz jakie są główne czynniki kształtujące relację pomiędzy skalą miast a wzrostem.
Przeanalizowanie związku pomiędzy różnymi kategoriami wielkości miast a zagregowanym wzrostem gospodarczym jest istotne z wielu powodów. W większości dotychczasowych badań koncentrowano się na związku między urbanizacją a wzrostem lub koncentracją ludności w miastach (zazwyczaj stosując jeden próg wielkości miast) a wzrostem (Brülhart i Sbergami 2009, Castells-Quintana 2017, Henderson 2003), pomijając czynnik wielkości miast. Jednak choć wiele małych krajów charakteryzuje się wysokim stopniem koncentracji ludności w miastach, ich główne miasta są stosunkowo małe. Z kolei w wielu dużych krajach występuje wiele dużych miast, ale ich ogólny stopień koncentracji ludności w miastach jest niski.
Można zatem wyobrazić sobie, że zarówno koncentracja ludności w miastach, jak i ich wielkość mogą mieć wpływ na wzrost gospodarczy, ale sposoby oddziaływania różnią się w zależności od wielkości danego kraju. Ponadto wielkość miast z pewnością nie jest głównym czynnikiem wpływającym na wyniki gospodarcze. Niepoślednią rolę w gospodarczym losie miast odgrywa wiele innych czynników, takich jak infrastruktura miejska, zarządzanie i struktura branżowa. W ostatnich latach temu zagadnieniu poświęca się coraz więcej uwagi w literaturze ekonomicznej (np. Camagni i in. 2013, Castells-Quintana 2017, Glaeser 2014), ale – z nielicznymi wyjątkami – dotychczas rzadko było ono badane empirycznie.
W jaki sposób możemy badać związek pomiędzy wielkością miast a wzrostem gospodarczym? Wykorzystujemy model ekonometryczny oparty na prostym równaniu wzrostu PKB per capita bazujący na rozszerzonym modelu wzrostu Solowa,w celu oszacowania stopy wzrostu danego kraju w okresach pięcioletnich (pomiędzy 1980 r. a 2010 r.) jako funkcji wielkości miast w danym kraju (patrz: Frick i Rodríguez-Pose 2017). Uzupełniamy ten model zestawem zmiennych kontrolnych powszechnie używanych w regresjach wzrostu, które obejmują m.in. początkowe PKB per capita danego kraju, liczbę lat edukacji jako wyznacznik kapitału ludzkiego, poziom prywatnych inwestycji jako procent PKB, infrastrukturę miejską, a także skuteczność rządów.
Zgromadzono nowy zestaw danych obejmujący 113 krajów, wykorzystując do tego celu przede wszystkim dane z raportu World Urbanisation Prospects (WUP) „Perspektywy urbanizacji na świecie”, które zawierają informacje na temat odsetka ludności mieszkającej w miastach różnych kategorii wielkości (Organizacja Narodów Zjednoczonych, 2014). Szeroki i wyczerpujący zakres zbioru danych pozwala na bardziej szczegółową i pogłębioną analizę wskaźników kategorii wielkości miast dla dużej liczby krajów.
Na podstawie analizy można zaobserwować dwa ważne fakty.
Małe miasta o liczbie ludności poniżej 500 tys. mieszkańców wydają się być ważnym źródłem dynamizmu gospodarczego. Natomiast duży udział ludności miejskiej żyjącej w miastach liczących od 500 tys. do 3 mln mieszkańców miał negatywny wpływ na wzrost gospodarczy. Powyżej tego progu wielkość miast w danym kraju nie wpływała na jego wyniki gospodarcze ani w pozytywny, ani w negatywny sposób. Wyniki wskazują na nieliniowy związek między wielkością miast a wzrostem gospodarczym, który w znacznym stopniu zależy od wielkości danego kraju. Większy udział ludności miejskiej żyjącej w małych miastach posiadających mniej niż 500 tys. mieszkańców wspierał wzrost głównie w małych i średniej wielkości państwach (tych z populacją miejską poniżej 12,3 mln).
Pozytywny związek między małymi miastami (poniżej 500 tys. mieszkańców) a krajowymi poziomami wzrostu gospodarczego najlepiej sprawdzał się w stosunkowo małych krajach, podczas gdy w krajach posiadających ponad 12,3 mln mieszkańców miast związek ten był negatywny. Negatywny wpływ kategorii wielkości od 500 tys. do 3 mln mieszkańców występował tylko w krajach posiadających do 4 mln mieszkańców miast. Megamiasta powyżej 10 mln mieszkańców napędzały wzrost gospodarczy jedynie w krajach posiadających ponad 28,5 mln mieszkańców miast.
Ogólnie rzecz biorąc, analiza wskazuje na to, że wielkość kraju ma znaczenie dla związku między skalą miast a wzrostem gospodarczym – małe miasta najlepiej wpływają na wzrost w stosunkowo małych krajach, natomiast megamiasta – w dużych krajach. Miasta średniej wielkości mają niekorzystny wpływ na wzrost gospodarczy tylko w bardzo małych krajach. W związku z tym megamiasta można uznać za czynnik wpływający na zagregowaną dynamikę gospodarczą tylko w najbardziej zaludnionych krajach.
W analizie podkreślono również, że relacja ta jest w znacznym stopniu zależna od kontekstu. Trzy czynniki pozwalają krajom na odnoszenie korzyści z nagromadzenia wynikających z posiadania większych miast (tj. od 3 do 7 mln mieszkańców):
Zmniejszają one również korzyści wynikające z posiadania dużego udziału ludności miejskiej żyjącej w małych miastach liczących mniej niż 500 tys. mieszkańców. Ogólnie mówiąc, większe miasta rzeczywiście mogą być siłą napędową wzrostu, ale tylko wówczas, gdy kontekst jest sprzyjający. Dla wielu krajów mniejsze miasta faktycznie zapewniają lepszą równowagę pomiędzy zaletami miast a utratą korzyści wynikającą z rozwoju miast.
Wyniki tej analizy dodają istotne nowe niuanse do niezbyt bogatej literatury empirycznej łączącej wielkość miast ze zagregowanymi wynikami gospodarczymi, w której występuje tendencja do podkreślania korzyści wynikających z powiększania się miast (Brülhart i Sbergami 2009, Rosenthal i Strange 2004). Przy wykorzystaniu bardziej szczegółowych wskaźników dotyczących wielkości miast w danym kraju staje się jasne, że korzyści wynikające z rosnącej wielkości miast mają swoje granice, a w przypadku wielu krajów mniejsze miasta wydają się zapewniać lepszą równowagę. Ustalenia te są szczególnie istotne w aktualnym kontekście, w którym – w przeciwieństwie do poprzednich wieków – największe miasta znajdują się w krajach rozwijających się, a nie w świecie rozwiniętym. Stała koncentracja na korzyściach dużych miast w porównaniu z mniejszymi miastami bez uwzględnienia kontekstu może prowadzić do uproszczonych i niewłaściwych zaleceń dotyczących prowadzonej polityki, w szczególności w odniesieniu do krajów rozwijających się.
Susanne Frick – pracownik naukowy, London School of Economics, Konsultant, Bank Światowy.
Andrés Rodríguez-Pose – profesor geografii ekonomicznej, London School of Economics; pracownik naukowy, CEPR.
Artykuł po raz pierwszy ukazał się w VoxEU.org (tam dostępna jest pełna bibliografia). Tłumaczenie i publikacja za zgodą wydawcy.
W ostatnich miesiącach ceny ropy naftowej utrzymywały się w relatywnie wąskim przedziale wahań. Główne czynniki wpływające na rynek tego strategicznego surowca to eskalacja działań wojennych w kilku regionach świata oraz polityka krajów OPEC.
W styczniu 2020 roku Wielka Brytania formalnie opuściła Unię Europejską. Oczekiwane korzyści z brexitu, poza odzyskaniem suwerenności w zakresie kształtowania prawa i zewnętrznych relacji gospodarczych, jednak się nie zmaterializowały. Widoczny jest natomiast spadek wydajności i konkurencyjności brytyjskiej gospodarki, co wpływa także na kondycję rynku pracy.
