Oszczędności słabiej reagują na zmiany stóp procentowych
Wostatnich latach ogólna wielkość oszczędności krajowych prawie w ogóle nie reaguje na zmiany stopy procentowej, a dostosowanie trwa zaledwie 3-4 kwartały. Wynika to z rosnącego udziału przedsiębiorstw w tworzeniu oszczędności w gospodarce.
Zależność między stopami procentowymi a oszczędnościami jest bardzo dobrze rozpoznana przez ekonomię i stanowi element kanonu wiedzy wykładanej na uczelniach. Tym jednak, co teoria ekonomii przyjmuje za podstawę w analizie oszczędności jest hipoteza dochodu permanentnego i cyklu życia (Permanent Income and Life Cycle Hypothesis – PILCH), która powstała w latach 50. i 60. XX w. i dotyczy gospodarstw domowych. Tymczasem w krajach wysoko rozwiniętych oszczędności zaczęły powstawać w dużej mierze w sektorze przedsiębiorstw – w Japonii od połowy lat 90., a w pozostałych krajach od początku ubiegłej dekady.
Jeśli wraz z upływem czasu malał udział gospodarstw domowych w tworzeniu oszczędności – wraz ze wzrostem znaczenia oszczędności przedsiębiorstw – to pojawia się pytanie o to, jakie są konsekwencje takich zmian. Może być ich wiele, ale skoncentrujemy się na tej, która może być ważna z perspektywy polityki pieniężnej. Zapytajmy o to, jak oszczędności gospodarstw domowych i przedsiębiorstw reagują na zmiany stóp procentowych? Czy zmiany zachodzące w strukturze oszczędności nie pociągają za sobą zmian w tym, jak ogólna wielkość oszczędności reaguje na zmiany w wysokości stóp procentowych?
W literaturze nie ma jeszcze niestety zbyt wielu opracowań poświęconych makroekonomicznym konsekwencjom zmian w strukturze oszczędności. Jednym z nielicznych jest praca Chena, Karabarbounisa i Neimana „The Global Rise of Corporate Saving” z 2017 r. Autorzy koncentrują się na analizie oszczędności firm, wskazując, że przedsiębiorstwa w wielu krajach stawały się stopniowo pożyczkodawcami netto.
Chcąc dokonać analizy krótkookresowych skutków zmian w strukturze oszczędności dla polskiej gospodarki, przeprowadzono badanie z wykorzystaniem modelu strukturalnej wektorowej autoregresji (SVAR) uwzględniającego realną stopę procentową i stopy oszczędności różnych sektorów.
Uzyskane wyniki wskazują wprawdzie, że po nieoczekiwanym wzroście realnej stopy procentowej oszczędności gospodarstw domowych rosną, zgodnie z przewidywaniem teorii, ale jednocześnie następuje spadek oszczędności w innych sektorach gospodarki. To pozornie paradoksalne zjawisko wynika stąd, że wzrost stopy procentowej następuje z reguły wtedy, gdy tempo wzrostu PKB jest zbyt szybkie w stosunku do tempa potencjalnego (długookresowego), co rodzi ryzyko powstania nierównowag w gospodarce i pojawienia się presji inflacyjnej. Dlatego wzrost stopy procentowej, prowadząc do zmniejszenia się tempa wzrostu gospodarczego, powoduje obniżenie zysków przedsiębiorstw, a tym samym także ich oszczędności.
Można zapytać, dlaczego zyski i oszczędności firm maleją, skoro ustabilizowanie się przegrzanej wcześniej koniunktury niesie z sobą spadek kosztów produkcji?
Wyjaśnienie leży w tym, że dostosowania kosztów, w szczególności kosztów pracy, są najczęściej powolne, a ponadto marże przedsiębiorstw, czyli narzuty cen na koszty krańcowe, także obniżają się podczas spowolnienia gospodarczego (szczególnie, gdy źródłem takiego spowolnienia jest zmniejszenie się popytu pod wpływem wzrostu stopy procentowej). Połączenie tych wszystkich czynników sprawia, że ostatecznym efektem wzrostu stóp procentowych jest tendencja do zmniejszenia się oszczędności przedsiębiorstw. Dodatkowo, w założonej powyżej sytuacji, zmniejszają się także oszczędności sektora finansów publicznych, ze względu na malejące dochody podatkowe i rosnące koszty obsługi długu.
Jeżeli reakcje różnych podmiotów gospodarczych na zmiany stóp procentowych są odmienne i dzieje się to w sytuacji, gdy także w Polsce następują zmiany w strukturze tworzenia się oszczędności, to zasadne jest pytanie o to, czy zmienia się reakcja ogólnej wielkości oszczędności na zmiany stóp procentowych?
Przeprowadzone badania wskazały, że rzeczywiście tak jest. W początkowych latach poprzedniej dekady łączna suma oszczędności gospodarstw domowych, przedsiębiorstw i rządu początkowo rosła pod wpływem wzrostu stóp procentowych i utrzymywała się na podwyższonym poziomie przez wiele kwartałów. Jak łatwo się domyśleć – w świetle tego, co zostało już wcześniej powiedziane – był to okres, gdy oszczędności gospodarstw domowych stanowiły jeszcze dużą część ich łącznej wielkości. W ostatnich jednak latach ogólna wielkość oszczędności krajowych prawie w ogóle nie reaguje na zmiany stopy procentowej, a dostosowanie trwa zaledwie 3-4 kwartały. Wynika to z rosnącego udziału przedsiębiorstw w tworzeniu się oszczędności w gospodarce.
Polska nie jest jednak w tym względzie ewenementem. Podobne reakcje na zmiany stóp procentowych – wzrost oszczędności gospodarstw domowych i spadek oszczędności przedsiębiorstw – są obserwowane w zdecydowanej większości krajów europejskich, dla których dostępne są dane statystyczne pozwalające na przeprowadzenie tego rodzaju analiz. Jakkolwiek w przypadku większości krajów wzrosty oszczędności gospodarstw domowych wciąż dominują i oszczędności krajowe rosną po wzroście stopy procentowej. Wyjątkami są jedynie Słowenia, Irlandia, Francja i Czechy.
Nie jest przypadkiem, że nie zaobserwowano równie wyraźnych podobieństw w tendencjach zmian oszczędności sektora finansów publicznych w różnych krajach. Jest to naturalną konsekwencją stosowania w różnych państwach odmiennych rozwiązań instytucjonalnych.
Badania w zakresie zmian struktury oszczędności w gospodarce będą kontynuowane choćby z tego względu, że przyczyny tego zjawiska nie są jeszcze w pełni wyjaśnione, a jest ono ważne i interesujące, ponieważ odzwierciedla zmiany strukturalne, jakie zachodzą we współczesnych gospodarkach – w tym między innymi znaczny spadek kapitałochłonności inwestycji w wyniku rosnącej roli technologii IT.
Autor jest pracownikiem Departamentu Analiz Ekonomicznych NBP. Opinie wyrażone w niniejszej publikacji są opiniami autora i nie przedstawiają stanowiska organów Narodowego Banku Polskiego. Szczegółowe wyniki badań dostępne są w raporcie pt. „How do savings of different agents respond to interest rate change?” Raport ukazał się w serii Materiały i Studia NBP (>>>wersja ang.)
Ekonomia była zawsze nauką żywą, starającą się nadążyć za zmianami. Gdy Keynesowi zarzucono, że zmienia poglądy, dał prostą odpowiedź, zmienia, bo zmieniają się fakty. Z drugiej strony naukowe podejście popychało ekonomistów do stosowania formalizacji matematycznej. Posługiwanie się matematycznymi modelami stało się wręcz koniecznością, gdy zaczęto je łączyć z danymi statystycznymi. Ekonometria – wynalazek ekonomistów i statystyków – na trwale zapisała się w rozwoju badań ekonomicznych.
Na pisanie o tym, jak ważne jest oszczędzanie i inwestowanie zużyto morze atramentu i farby drukarskiej. O oszczędzaniu mówią dziesiątki przysłów np. „oszczędnością i pracą ludzie się bogacą”. Tak, tak „i pracą” – a może lepiej by było: „przede wszystkim pracą”? Liczni publicyści przekonują, a politycy pouczają, że Polacy muszą więcej oszczędzać, by gospodarka szybciej się rozwijała. Ale gdy się zastanowimy, co by było, gdyby tak nagle wszyscy zaoszczędzili dajmy na to 90 proc. tego co zarobili, to zauważymy, że byłoby niedobrze – katastrofa: towary leżałyby na półkach, a przedsiębiorcy by pobankrutowali – przecież tego, czego nie udało się sprzedać w kraju nie byłoby łatwo upchnąć za granicą, i tak borykającą się z nadprodukcją, szukającą po świecie rynków zbytu. Sprawy są zatem bardziej skomplikowane niż się powierzchownie wydaje.
W seriach wydawniczych Materiały i Studia NBP oraz NBP Working Papers został niedawno opublikowany raport przedstawiający wyniki najnowszych badań dotyczących mechanizmu transmisji polityki pieniężnej w Polsce. Z wielu wątków poddanych analizie wybraliśmy trzy, które streszczamy w niniejszym artykule. Rozpoczynamy od czynników wpływających na możliwie zmiany mechanizmu transmisji polityki pieniężnej. Następnie analizujemy siłę i opóźnienia, z jaką decyzje Rady Polityki Pieniężnej oddziałują na gospodarkę. W ostatniej części artykułu przyglądamy się bliżej funkcjonowaniu kanału kredytowego polityki pieniężnej w Polsce.
Kraje Zachodu wyzbyły się kontroli nad gałęziami przemysłu o fundamentalnym znaczeniu dla transformacji cyfrowej, uzasadniając to chęcią ochrony środowiska. Skorzystały na tym zwłaszcza Chiny – zarówno gospodarczo, jak i politycznie.
Rozwój rynku inwestycji społecznie odpowiedzialnych w Polsce pozostaje na etapie początkowym. Wynika to m.in. z relatywnie krótkiej historii krajowego rynku kapitałowego oraz z faktu, iż inwestorzy koncentrują się przede wszystkim na osiąganiu zysków.
Nic nie trwa wiecznie. Czy pax dollar będzie trwał wiecznie? Zapewne nie, ale warto by przedłużyć okres królowania amerykańskiej waluty – przekonuje prof. Kenneth Rogoff w książce „Our Dollar, Your Problem”.
30 marca 1958 r. Amerykanie zażywali odpoczynku, niektórzy z gazetą w ręku. Ilu dotarło na 155 stronę niedzielnego „The New York Timesa”, gdzie zamieszczono jednoszpaltową notatkę o poszukiwaniu nowych zastosowań pierwiastków ziem rzadkich? Zapewne bardzo niewielu.
Czy za równowartość mniej niż 15 tys. zł zwykły śmiertelnik może stać się właścicielem banku centralnego? Tak, i to bardzo szacownego – Swiss National Bank (SNB), czyli banku centralnego Szwajcarii. Nie trzeba być nawet obywatelem tego kraju, bo jednym z najważniejszych prywatnych akcjonariuszy banku jest obecnie Theo Siegert – niemiecki przedsiębiorca, inwestor i wykładowca. Akcje SNB są bowiem notowane na giełdzie i zasadniczo może je nabyć każdy.
Światowe bezpieczeństwo kosztuje coraz więcej, a kolejne państwa przeznaczają rekordowe kwoty na wojsko i modernizację armii. To zjawisko, które nie omija również Polski, a jego konsekwencje gospodarcze, polityczne i społeczne są ogromne. Najnowsze wydanie kwartalnika „Obserwator Finansowy” — od dziś dostępne w kioskach — rzuca światło na te tematy.
Sztuczna inteligencja może nie tylko przejąć wiele zadań wykonywanych przez ludzi, ale też radykalnie zmienić fundamenty globalnego ładu. W optymistycznym scenariuszu oznaczać to może „w pełni zautomatyzowany luksusowy komunizm”. Jednak jeszcze bardziej prawdopodobne są mroczne wizje: podział ludzkości na kasty, neokolonializm technologiczny, ekstremalne nierówności czy cyfrowe dyktatury zarządzane przez ogólną sztuczną inteligencję. Utopia może łatwo przerodzić się w dystopię – przestrzega prof. Jakub Growiec, doradca ekonomiczny w Departamencie Analiz i Badań Ekonomicznych NBP i wykładowca SGH.
O obronie gotówki jako ważnego środka płatniczego w obrocie gospodarczym i roli państwa w tej wojnie mówił w rozmowie z „Obserwatorem Finansowym“ Rafał Górski, prezes Instytutu Spraw Obywatelskich.
Unia Europejska jako pierwsza na świecie wdrożyła kompleksowe przepisy regulujące sztuczną inteligencję. Czy AI Act wystarczy, by zapewnić bezpieczeństwo obywatelom, a jednocześnie nie zahamować innowacji? – Na pewno to dobry krok, ale wciąż brakuje nam technologicznego przywództwa – mówi dr Michał Nowakowski, radca prawny i ekspert ds. etyki AI.
Marketing miejsc długo uchodził za luksusowy dodatek – „ładne hasła i logotypy”. Dziś to narzędzie zniuansowanej rywalizacji o mieszkańców, inwestorów i turystów – mówi dr Jarosław Górski, adiunkt na Wydziale Nauk Ekonomicznych UW.
Polska chce zablokować umowę o wolnym handlu z krajami Ameryki Południowej. Powodem są głównie obawy rolników o konkurencyjność ich produktów. W jaki sposób realizacja umowy z Mercosur może wpłynąć na unijne rolnictwo i jakie mogą być też jej inne skutki?
Czy Polska rzeczywiście dokonała gospodarczego cudu? Ostatnie trzy i pół dekady pokazują, że odpowiedź może być tylko jedna – tak. Nowy numer kwartalnika „Obserwator Finansowy” to opowieść o sukcesie, który nie wydarzył się w naszej gospodarce sam, ale był efektem odwagi, determinacji i pracy całego społeczeństwa. A także o wyzwaniach, które dopiero przed nami.
Rosnące napięcia geopolityczne, demontaż globalnych łańcuchów dostaw, protekcjonizm, wojny handlowe i ekspansja sztucznej inteligencji coraz mocniej kształtują nowy, wielobiegunowy ład gospodarczy. Najnowszy numer kwartalnika Narodowego Banku Polskiego stawia pytania o przyszłość światowej gospodarki.
