Przyczyny niskiej inflacji w Polsce

Badania NBP wskazały, że niska inflacja w Polsce wynikała przede wszystkim z oddziaływania czynników zewnętrznych. Pomimo jednak silnego wpływu globalizacji, czynniki krajowe nadal do pewnego stopnia wpływają na tempo zmian cen towarów i usług.
Przyczyny niskiej inflacji w Polsce

W ostatnich latach kształtowanie się tempa zmian cen w wielu gospodarkach można uznać za nietypowe. W następstwie wybuchu globalnego kryzysu finansowego inflacja nie spadła adekwatnie do głębokości recesji, a po 2011 r. systematycznie obniżała się pomimo trwającego ożywienia gospodarczego oraz prowadzenia niekonwencjonalnych programów skupu aktywów przez wiodące banki centralne. Zagadki brakującej deflacji po wybuchu kryzysu finansowego oraz brakującej inflacji w okresie poprawiającej się koniunktury gospodarczej na świecie szybko stały się przedmiotem licznych badań (m.in. Coibion i Gorodnichenko, 2015; Conti i in., 2017; Bobeica i Jarociński, 2017), specjalnych analiz międzynarodowych instytucji finansowych (m.in. IMF, 2016, ECB, 2017) oraz przemówień bankierów centralnych (m.in. Wickman-Parak, 2013; Constancio, 2016).

Wyjaśnienie owych zagadek było szczególnie ważne dla prowadzenia polityki pieniężnej przez banki centralne, zwłaszcza, że zarówno inflacja, jak i oczekiwania inflacyjne w uporczywy sposób utrzymywały się na nietypowo niskim poziomie pomimo zerowych stóp procentowych oraz uruchomienia przez banki centralne programów luzowania ilościowego. W zagadkowy sposób inflacja CPI kształtowała się również w Polsce w latach 2012-2016, gdy pomimo poprawiającej się koniunktury i systematycznego spadku bezrobocia wystąpiła niespodziewanie silna dezinflacja, a później deflacja.

Badania empiryczne od dłuższego już czasu wykazują, że inflacja krajowa jest coraz silniej kształtowana przez czynniki globalne (m.in. Borio i Filardo, 2007; Monacelli i Sala, 2009; Ciccarelli i Mojon, 2010; Auer i in., 2017). Jednakże krajowe czynniki cykliczne w dalszym ciągu pozostają istotnym źródłem zmienności cen, choć ich wpływ na tempo zmian cen konsumenta od długiego czasu słabnie (m.in. Blanchard i in., 2015; Szafranek, 2017).

Pojawienie się w ostatnich latach nietypowo niskiej inflacji w gospodarkach wielu krajów było efektem jednoczesnego oddziaływania różnych czynników. Po pierwsze, wynikało to z oddziaływania globalnych czynników cyklicznych (niskiego tempa wzrostu w głównych gospodarkach po recesji wywołanej globalnym kryzysem finansowym) i podażowych (silnego spadku cen ropy w następstwie znacznego wzrostu jej produkcji). Po drugie, niskiej inflacji sprzyjała i nadal sprzyja globalizacja. Na proces stanowienia cen coraz silniej wpływa międzynarodowa konkurencja cenowa, a pracochłonne etapy produkcji są przenoszone do gospodarek o niskich kosztach pracy.

W efekcie, zmniejsza się wpływ krajowych czynników cyklicznych na tempo zmian cen, co określane jest mianem wypłaszczania się krzywej Phillipsa. Po trzecie, strukturalne zmiany na rynku pracy osłabiają zależność pomiędzy poziomem bezrobocia i tempem wzrostu płac, a w konsekwencji również cen. Zmiany tego rodzaju następują pod wpływem słabnącej siły związków zawodowych, rosnącej skali imigracji, czy zmniejszającego się udziału kosztów pracy w PKB. aStosunkowo nowym czynnikiem jest globalizacja rynku usług, ograniczająca tempo wzrostu płac w sektorach charakteryzujących się obecnie największym zatrudnieniem. Po czwarte, niskie tempo wzrostu cen może wynikać z trwałego obniżenia się oczekiwań inflacyjnych, czego dobrym przykładem są doświadczenia Japonii po 1990 r. (Blanchard i in., 2017).

Biorąc to wszystko pod uwagę, autorzy badania skupili się na oszacowaniu siły oddziaływania czynników zewnętrznych i krajowych na inflację CPI oraz inflację bazową w Polsce w latach 2012-2016. W tym celu posłużyli się strukturalnym modelem wektorowej autoregresji, a w toku analiz wykorzystali nową metodę wyodrębnienia wpływu globalnych i krajowych czynników popytowych i podażowych na tempo zmian cen konsumenta (Arias i in., 2014; Bobeica i Jarociński, 2017). Parametry modelu zostały oszacowane przy wykorzystaniu metod uwzględniających dodatkową wiedzę badacza niezawartą w danych (Sims i Zha, 1998).

W toku estymacji wykorzystano sześć zmiennych (nominalny efektywny kurs walutowy, trzymiesięczną stopę procentową, ceny ropy naftowej, udział gospodarki polskiej w gospodarce światowej, krajową lukę popytową i indeks cen konsumenta). Próba obejmowała okres od pierwszego kwartału 2002 r. do czwartego kwartału 2016 r. Przeprowadzoną analizę następnie powtórzono, wykorzystując dane zdezagregowane, a jej wyniki posłużyły stworzeniu indeksów cen wrażliwych m.in. na zmiany krajowego i zagranicznego popytu.

Wyniki przeprowadzonych analiz wskazują, że w okresie niskiego tempa wzrostu cen (I kw. 2012 r. – II kw. 2014 r.) głównym czynnikiem przyczyniającym się do obniżenia inflacji CPI oraz inflacji bazowej było spowolnienie krajowej aktywności gospodarczej (Wykres 2). Z kolei nieoczekiwana wcześniej deflacja (III kw. 2014 – IV kw. 2016) była w większym stopniu efektem oddziaływania czynników globalnych aniżeli krajowych (takich jak spowolnienie w gospodarce globalnej oraz spadek cen ropy naftowej).

Analizy kontrfaktyczne wskazały, że gdyby nie oddziaływanie czynników globalnych, inflacja CPI pozostałaby na dodatnim poziomie. W całym analizowanym okresie (w latach 2012-2016) krajowe tempo zmian cen pozostawało pod silnym wpływem czynników popytowych, podczas gdy czynniki podażowe w istotny sposób obniżały inflację CPI oraz inflację bazową po 2013 r., co wynikało z głębokiego spadku cen ropy naftowej na rynku międzynarodowym.

W całym okresie występowania niskiej inflacji czynniki globalne wyjaśniają ponad 50 proc. zmienności inflacji CPI oraz inflacji bazowej. Uzyskane wyniki są podobne do wyników analiz przeprowadzonych w odniesieniu do innych gospodarek (m.in. Aastveit i in, 2016; Ferroni i Mojon, 2016). Wskazują one, że nawet jeśli rola czynników globalnych w kształtowaniu inflacji w małej, otwartej gospodarce może w pewnych okresach być decydująca, to nadal w takiej sytuacji krajowe czynniki cykliczne pozostają istotnym źródłem zmienności inflacji, pomimo wypłaszczenia się krzywej Phillipsa.

Dodatkowe analizy przeprowadzone przy wykorzystaniu danych zdezagregowanych potwierdziły wyniki uzyskane na danych zagregowanych, uwydatniając jednocześnie znaczące różnice w reakcji cen poszczególnych dóbr na wyodrębnione determinanty inflacji. W szczególności, wyniki analizy potwierdziły rolę czynników popytowych w kształtowaniu cen paliw (zgodnie z wnioskami z literatury badającej determinanty cen ropy naftowej, Baumeister i Kilian, 2016). Uwypukliły również rosnące znaczenie czynników globalnych w kształtowaniu cen usług. Z drugiej jednak strony, wskazały na istotność krajowych czynników cyklicznych w kształtowaniu m.in. cen usług turystycznych, napojów bezalkoholowych, usług medycznych oraz cen dóbr związanych z rekreacją i kulturą.

Autorzy skonstruowali również indeksy cen reagujących na oddziaływanie wyodrębnionych wcześniej czynników krajowych i globalnych o charakterze popytowym. Przedstawiona analiza wskazuje, że nawet w czasie ożywienia koniunktury po 2012 roku inflacja cen dóbr reagujących na zmiany w koniunkturze globalnej silnie się obniżała i przez długi czas pozostawała ujemna.

Z kolei, w okresach, gdy tempo wzrostu gospodarczego w Polsce wyraźnie przekraczało tempo potencjalne (jak miało to miejsce np. przed wybuchem globalnego kryzysu finansowego w 2008 r.), inflacja cen reagujących na zmiany krajowej koniunktury wyraźnie przyspieszyła. Po 2011 r. roczny wskaźnik cen dóbr reagujących na zmiany krajowej koniunktury systematycznie obniżał się, a po 2014 r. kształtował na niskim, lecz przeważnie dodatnim poziomie.

Wyniki badania wskazują, że nawet jeśli inflacja coraz silniej kształtowana jest przez czynniki globalne, to wpływ czynników krajowych na dynamikę cen w polskiej gospodarce nadal pozostaje istotny. Jest to ważny wniosek dla polityki pieniężnej, zwłaszcza w małej otwartej gospodarce Polski. Jednocześnie przeprowadzone analizy wskazały na dużą przydatność danych zdezagregowanych w ocenie relatywnego wpływu czynników krajowych i globalnych na inflację.

Autorzy są pracownikami Departamentu Analiz Ekonomicznych NBP. Szczegółowe wyniki badań znajdują się w artykule „Determinants of low inflation in an emerging, small open economy. A comparison of aggregated and disaggregated approaches” (seria NBP, Working Paper Nr. 267).

 

Otwarta licencja


Tagi