Makroekonomia była często krytykowana za przyjmowanie założenia racjonalnych oczekiwań. Mówi ono, że wszystkie firmy i konsumenci w gospodarce formułują swoje oczekiwania z pełną świadomością wszystkich informacji i wszystkich podstawowych związków istniejących w gospodarce. Jest to wysoce nierealistyczne. Zaczęto zatem budować modele makroekonomiczne oparte na założeniu nieracjonalnych oczekiwań. Te alternatywne metody nie zostały jednak jeszcze w pełni włączone do międzynarodowej makroekonomii.
W naszej opublikowanej niedawno pracy badamy model unii walutowej, w którym oczekiwania kształtowane są zgodnie z behawioralnym modelem uczenia się przez wzmacnianie. Uczenie się przez wzmacnianie odnosi się do sytuacji, w której podmioty uczą się na swoich błędach z przeszłości. Chociaż nie znają one dokładnych praw ekonomicznych, na podstawie których kształtują się wyniki uzyskiwane w gospodarce, są jednak wystarczająco inteligentne, aby polegać głównie na strategiach prognozowania, które przynosiły dobre wyniki w przeszłości.
W modelu behawioralnym znacznie bardziej prawdopodobne jest, że zostaną zaobserwowane trwałe odchylenia w poziomie produkcji i inflacji w stosunku do naturalnej stopy produkcji oraz celu inflacyjnego. Oznacza to, że kryzysy gospodarcze mogą być znacznie bardziej poważne i mogą trwać znacznie dłużej niż przewiduje model oparty na racjonalnych oczekiwaniach. Różne kraje mogą notować bardzo odmienny rozwój sytuacji gospodarczej w długim okresie czasu.
Z modelu behawioralnego wynikają co najmniej dwa ważne wnioski. Po pierwsze, integracja gospodarcza ma kluczowe znaczenie dla funkcjonowania unii walutowej. Po drugie, polityka pieniężna ma jedynie bardzo ograniczoną zdolność do stabilizowania zachowań gospodarczych.
Jeśli kraj przechodzący kryzys gospodarczy jest bardzo zintegrowany gospodarczo z innymi krajami unii walutowej, których gospodarki radzą sobie lepiej, wtedy słabsza gospodarka będzie w stanie dużo eksportować do silniejszych gospodarek (z powodu uzyskania konkurencyjności w czasie kryzysu), co będzie ją stabilizować. Natomiast gospodarki doświadczające rozkwitu gospodarczego zaczną więcej importować z innych krajów, co będzie ten rozkwit tłumić. To stabilizuje unię walutową jako całość.
Dla wystarczająco wysokiego poziomu integracji gospodarczej procesy makroekonomiczne w unii walutowej są stabilne.
Polityka pieniężna może w znacznej mierze wpływać na stabilizację gospodarki w kraju, który nie należy do unii walutowej. Bank centralny może, dzięki swoim decyzjom dotyczącym stóp procentowych, tłumić ożywienie gospodarcze i stymulować gospodarkę w czasie recesji. W unii walutowej bank centralny także ma kluczowe znaczenie dla unii jako całości. Jednak w takiej sytuacji polityka pieniężna napotyka więcej ograniczeń w zakresie stabilizacji gospodarek niż w przypadku gdy jest odpowiedzialna za tylko jeden kraj. Ponieważ rozwój sytuacji gospodarczej w poszczególnych krajach może być bardzo różny, bank centralny ustalać będzie stopę procentową, która jest „zła” dla niektórych krajów (jeśli nie dla wszystkich). Przykładowo, dla krajów, które znajdują się w fazie ożywienia, stopa procentowa (ustalana w reakcji na wyniki gospodarcze w całej unii walutowej) jest zbyt niska, co przedłuża boom. Dla krajów znajdujących się z kolei w recesji, stopa procentowa jest zbyt wysoka, co przedłuża recesję. Ten problem może prowadzić do niestabilności gospodarczej w całej unii walutowej.
Integracja gospodarcza jest ważna dla funkcjonowania unii walutowej. Reformy mające na celu wzmocnienie tej integracji są pożyteczne. Jednakże takie reformy prawdopodobnie będą miały znaczenie głównie w perspektywie długoterminowej. Zarazem potrzebna jest również polityka stabilizacyjna w krótkiej i średniej perspektywie czasowej. Biorąc pod uwagę fakt, że rola jaką może odgrywać polityka pieniężna jest nieco ograniczona, wydaje się konieczne, aby polityka fiskalna była dostępna jako narzędzie stabilizacji na poziomie krajowym. Poszczególne kraje powinny móc i być zobowiązane do stosowania polityki fiskalnej w celu stabilizowania swoich gospodarek.
Unia walutowa, która nie funkcjonuje dobrze, może generować ogromne koszty. Obejmuje to także cierpienie wielu osób w krajach doświadczających spowolnienia gospodarczego oraz koszty wynikające z sukcesów wyborczych partii populistycznych w konsekwencji zaistniałej sytuacji gospodarczej. Fakt, że obawiamy się o architekturę unii walutowych i związane z tym problemy, nie oznacza, że wejście do unii walutowej musi być złym pomysłem. Może ono przynieść potencjalnie duże korzyści, takie jak brak ryzyka związanego z wahaniami kursów walutowych, łatwiejsza porównywalność cen itp. Jednak unia walutowa powinna być dobrze zaprojektowana – tak, aby korzyści przeważały nad kosztami.
Matthias Weber jest głównym ekonomistą w Centrum Badawczym Banku Litwy.
Akvile Bertasiute jest starszym specjalistą Krajowego Biura Kontroli Litwy.
Domenico Massaro jest adiunktem na Uniwersytecie Katolickim w Mediolanie.
Artykuł po raz pierwszy ukazał się w VoxEU.org (tam dostępna jest pełna bibliografia). Tłumaczenie i publikacja za zgodą wydawcy.
W styczniu 2020 roku Wielka Brytania formalnie opuściła Unię Europejską. Oczekiwane korzyści z brexitu, poza odzyskaniem suwerenności w zakresie kształtowania prawa i zewnętrznych relacji gospodarczych, jednak się nie zmaterializowały. Widoczny jest natomiast spadek wydajności i konkurencyjności brytyjskiej gospodarki, co wpływa także na kondycję rynku pracy.
